Стась Высоцкi. Працяг 2

Кніга другая


8. Родная школа

У сем з паловаю гадоў,
У першы раз з букетам кветак,
Апрануты святочна гэтак,
Вучыцца ў школу Стась пайшоў.
Буквар у сумцы і пенал,
Алоўкі і пяро з асадкай.
Вучыцца ж каб не знік запал,
І каб ішла вучоба гладка -
Найлепшы тых часоў ласунак
Ад мамы пернік - падарунак.

Вяргiнь i мальвы для букета
Нарэзаў у садку ля хаты.
Стаяў там волат-клён кашлаты,
І ў яго кроне ўсё лета
Шпакі будзілі дня світанак.
Са студні чыстаю вадзіцай
Умыўся Стась у гэты ранак,
Каб не маглі  далей сны сніцца.
Сябры чакалі ля варот
Па веды пачынаць паход.

Кірэйчык Пеця, Шэйка Лёня,
Па вулічнаму - Мазуроў,
Якубчык Валя - тых сяброў
Стась  не забыў і да сягоння.
Хаця часоў нястрымны лёт
Дваіх з іх лодкаю Харона
Да боль гаючых Стыкса вод
Ужо адправіў, і заслона
Жыццёвы шлях закрыла іх,
Каб не блукалі між жывых.

Вясковай вуліцай у школу
Дзятва спяшала раніцою,.
Стук брамкі чуцён быў, за ёю
І галасок звінеў вясёла,
Бо кожны двор, адно ці двое
Дзяцей у школу адпраўляў.
Ды знікла душ багацце тое,
Як бы Мамай тут пагуляў.
Асот расце і крапіва,
Дзе колісь бегала дзятва.

Стаяла школа на пагорку,
Прама на захад ад сяла.
Уся абсаджна была
Клянамі. А  яны гаворку
Вялі з кустамі руж, шыпшыны,
З антонаўкай, налівам белым.
Да долу гнуліся галіны,
Калі дзятва на іх умела
Апошні яблык атрасала
Ці проста ў гойданку гуляла.

У цэнтры саду дом стаяў.
Яго Стась Тарагінскі кінуў,
Калі шляхетны час прамінуў
І ў Польшчы долю адшукаў.
Паехаў да Зелены Гуры
Каханак мамы, сябра таты,
Скрыпач выдатны, балагуры
І шляхціч вольны і зацяты.
У сораквосьмым з'ехаў ён,
І змоўк цудоўны скрыпкі звон.

Аж шэсць гадоў стаяў пустым
Дом Тарагінскага на полі.
Тучанскай пачатковай школе
Быў перададзены затым.
У двух пакоях і ў дзве змены
Граніт навук грызла дзятва.
Бялелі ў сонцы вапнай сцены
І ззяла стаўняў сінява
Там паміж бэзу ў перамены
У чыжык, хованкі гулялі,
Ці ў снезе след звяркоў шукалі.

Гурт першакласнікаў стаяў
Пад яблыняй ля ганка  школы.
Нечутны быў больш смех вясёлы,
Бо клас напружана чакаў
Настаўніцы з'яўленне так.
На ганак узышла дзяўчына.
"Анастасія Хвёдараўна Казак -
Так зваць мяне!" Неяк нявінна
І добра, як і маці Стася,
Ўсміхнулася і ў школу падалася.

Гурт пацягнуўся ў клас за ёю,
Там былі парты ў два рады.
Яна ж рассаджвала туды
Дзяўчат і хлопчыкаў па двое.
Да Стася сеў Арлоўскі Коля
На трэцяй парце ля праходу.
Настаўніцы была то воля,
Хоць Стасіку не ў асалоду.
Сядзець хацеў з Пятром, вядома,
Бо з ім гуляў ён яшчэ дома.

Тут празвінеў званок і ў школе
Заціхлі смех і таўкатня,
Бо з моманту таго і дня
Вёў шлях жыцця на ведаў поле.
Настаўніца ж была надзейным
І сябрам, і правадыром.
Прыціх клас, слухаў благавейна,
Хоць голас не грымеў, як гром.
I ўспрымаў прыціхлы клас
Цудоўнай казкай той расказ!


9. Тучанская васьмiгодка

Закончыўся і трэйці клас--
Апошні ў школе пачатковай,
Чацвёрты будзе ўжо ў новай--
Рашылі ў Райана якраз.
Школа размесціцца ў палацы
Яленскіх, што займаў саўгас.
Там болей месца ёсць для працы
Ад першага па восьмы клас.
Бывай жа, Тарагінскіх хата,
Ты ведаў нам дала багата!

Дні лета хутка праляцелі,
І ў першы верасня дзянёк
Нам новы празвінеў званок,
І ў новым класе ўсе сядзелі.
Ды цёплы дух старое школы
З настаўніцай зайшоў у клас,
З яе ўсмешкаю вясёлай,
З лагодным голасам, што ў час,
Калі ты сам згубіў дарогу,
Заўжды спяшаў на дапамогу.

Чацвёрты клас прайшоў чароўна:
Даў ураджай добрых адзнак.
Стараўся  вельмі Стась Шастак,
Яго, Настасся Хведароўна,
У прыклад ставіла другім.
Бо ён не бегаў каля клуба,
Асеннім вечарам даўгім,
Яму чытанка была люба
І ён знаходзіў у імгненне
Задачы цяжкае рашэнне.

Сканчэнне школы пачатковай
Адзначыў Стасік асабліва:
Падручнікі ўсе рупліва
Купіў і прачытаў па новай.
Ён алгебру рашаў запоем,
Бо быў захоплены задачай.
Мянушку атрымаў за тое
Энцыклапедыі хадзячай -
Так Люба Дарафей назвала,
Хаця сама не менш чытала.

Было два паралельных класы:
Клас пяты-Б і пяты-А.
Вучылася ў  іх дзятва
З Рудкоў, з Масцілаўічаў часам.
Для дзетак з Тучы, Трацякоў
Было там незнаёмых многа,
Бо ў Слабаду з сямі гадкоў
Вяла іх школьная дарога.
Сябрамі ж сталі праз паўгода--
Такая ўжо дзяцей прырода!

У пяты «А»  класнай прыйшла
Марыя Шыбут - Васілёва -
Яе так клікалі вяскова,
Бо з Трацякоў сама была.
Душэўная, як дзень вясновы,
Прыгожы, стройны стан дзявочы,
Як крылы чайкі,  чорны бровы,
Як зоркі ў небе, ззялі вочы.
Гісторыю краін вяла яна
І ажывала на занятках даўніна!

У матэматыцы найлепшы быў дарадца
Плюцінскі Казімір, ці "Цэзар", карацей!
Быў Цэзаравіч сябрам для дзяцей,
З праблемамі бо кожны мог звяртацца!
Настаўніцаю беларускай мовы
Была Чыгір Надзея Іванаўна.
Ліліся з тонкіх вуснаў ціха словы
І ажыўлялі родны край чароўна!
Купалу дзецям, Коласа чытала,
Міцкевіча "Дзяды" дэкламавала.

Гады ляцелі за гадамі ўдалячынь,
У Тучы знік калгас, адно саўгас застаўся,
Але і ён бяднеў. Патроху разбураўся
Яленскіх "падарунак", як ні кінь.
Саўгаса парнікі пайшлі пад  стадыён,
Закрылі, зруйнавалі спіртзавод
І з саду невялікі мелі плён,
Змяншаўся і заробак кожны год,
Вяскоўцы адракаліся зямлі,
Збягалі ў гарады, калі маглі.

Ды вёска яшчэ ўсё-такі жыла:
Вяселлі і радзіны святкавалі,
І хаты новыя, як віллы, будавалі,
І гэтак жа ў рацэ вада цякла.
Дзень новы на мінуўшы быў падобным,
Бы кроплі дзве стаячае вады,
Ні радасці вялікай, ні нуды.
І ход жыцця быў вялым і падробным.
Здавалася, што ўсё заўжды так будзе:
Ўсё тыя ж хаты, трактары і людзі.

Клас восьмы. На канцы яго - іспыты.
Без падрыхтоўкі Стась усё здаваў карцінна,
У восьмым «А» найлепей Шэйка Ніна
Здала іспыты. І восьмы «А» забыты.
На развітанне "Цэзар" наш каханы
Прапанаваў нам новы парк закласці.
Няхай растуць кляны там і каштаны
На памяць моладзі і ёй самой на шчасце!
Цяпер успомніш іх украдкам за мяжою
І зразумееш, там ты ўсёй душою!


10. Сiнёуская школа

Дзевяты і 10-ы клас Сінёўская давала школа,
За пяць з паловай вёрст якраз
На ровары ды ў летні час
Накручвала шлях хутка кола.
Дырэктарам Бабейка быў,
Сын Якава, Іванам звалі.
Ён матэматыку любіў.
Са Стасем інтарэсы ў тым супалі,
Бо Стась любіў рашаць задачы,
І чым цяжэй - тым больш аддачы!

Аднойчы быў такі выпадак,
Што толькі Стась рашыў задачу,
А клас спісаў. Ды у прыдачу
Змаўчалі ўсе і быў парадак.
Ды ў  паралельным класе «Б»,
Ніхто не адшукаў рашэння,
Факт падазроны.  Для сябе
Знайшоў яму Бабейка тлумачэнне.
У Васі Шаліка рашэнне запытаў
І выясніў, што той сам не рашаў.

Затым спытаў яшчэ ён Шэйка Ніну,
Але і Ніна доказ поўнасцю не знала,
А значыць, не сама яна рашала.
Застаўся Стась, каб дапісаць карціну.
Да дошкі выйшаў ён і выдаў тры рашэнні,
Ды без натугі так. Бабейка позірк кінуў,
Паставіў яму «5». І ў гэтае імгненне
Стаў Стась яму амаль што родным сынам.
Траіх дачок меў, сына ж Бог не даў,
Сыноў у вучнях Іван Якаўлевіч шукаў.

У клас 9-ы «А» за класную прыйшла
Яўгення Якаўлеўна Баранкова,
Прыгожая сказаць - не тое слова -
Цяпер бы прыгажуняй-міс была!
Вяла грамадазнаўства  ды гісторыю,
Тлумачыла падзей дзяржаўных ход.
Такая юная, што хлопцы некаторыя
Не прапускалі ў калідоры напярод.
Была для класа сябра і дарадца,
І родная сястра, можна прызнацца!

У школе быў фізічны кабінет,
Па хіміі і фізіцы вяліся там заняткі,
Пётра Савельевіч там вопытаў пачаткі
Даваў і вынікі тлумачыў сам як след.
Хоць прозвішча яго было Пазняк,
Быў крэатыўным дзецям на здзіўленне!
Задачы і ў жыцці вучыў рашаць іх так,
Каб радасць перамог прыносіла рашэнне!
Быў па-юнацку непасрэдны, чуць наіўны,
Заўсёды роўны тон, ніколі агрэсіўны!.

Каб рух ракетны вучням паясніць,
Патрэба стала вырабіць ракету.
Стась вызваўся рашыць задачу гэту:
Ракету змайстраваць і з класам запусціць.
У "Юным тэхніку" знайшоў яе чарцёж,
Прыдумаў з гільзы  паляўнічай рухавік
З салетры самаробны порах, але ўсё ж
Яна ўзляцела ў неба пад шчаслівы крык!
А Пётр Савельевіч сказаў Стасю на гэта:
"Вер, узляціш і ты, як гэтая ракета!"

Цікаўнасць да навук была ў Стася натуры,
Але Бог даў яму і памяць, нібы воск.
У вершах ажыўляў ён прыгажосці лоск,
І ў ззянні першых рос, і ў снегавой віхуры!
То дрэвы маляваў у кужалі туману,
Калі на сенажаць паўзлі нячутна хвалі,
Было дзівосна так, што верыў зрок абману,
Што дрэвы і кусты з глыбінь марскіх паўсталі.
Знаходзіў рыфмы сам. Каб ажыла ж карціна,
Што словам маляваў, у тым памог Дубіна!

Павал Пятровіч! Ты, хоць выглядаў сурова,
Ды сэрца чулае і добрае ўсё ж меў!
І калі часам на ляноту і грымеў,
Ты найшчырэй за ўсіх бярог матулі слова!
Прысадзісты, як волаты-дубы,
Ты, вершы прачытаўшы Стася,
Сказаў яму:"Замнога барацьбы!
Дай Бог, каб нам пяшчота засталася!
Бо на Зямлі ўсяму дае жыццё  каханне!
Пісаць,Стасёк - тваё ёсць пакліканне!"

Мой бестурботны, мой дзесяты «А»!
Ты шчасця востраў у праблемаў моры,
Дзе Купідон ў час ранішняй Аўроры
Даводзіў, што каханне - галава!
Мы забывалі кнігі і задачы
У летняй ночы паўпразрыстай белі.
Гублялі мы галовы, бо іначай,
Ды без кахання жыць  і не хацелі!
Q, Божа Ўсявышні, нам вярні
Юнацтва дні, як і кахання дні!

Настаўнікі мае! Майго жыцця аснова!
Вы прагу да навук, як факел запалілі!
І дзе б Вы ні былі, і што б Вы ні рабілі,
Я буду ўдзячны вам аж да канца зямнога!
Ваш дух суправаджаў усе мае памкненні
На тым шляху, што вёў і праз гады да мэты,
Падзяку Вам прынёс і, стаўшы на калені,
Прашу я Вас прыняць на памяць вершык гэты!
Настаўнік мае быць крыштальны, як  крыніца,
Каб дух дзяцей-тварцоў мог бы з яе напіцца!


12. Выпускны

Школа забыта!  Выпускны,
Шумлівы,  светлы і вясёлы
Быў у будынку старой школы.
А побач бомкалі званы.
Царква склікала вернікаў да Бога,
А нас - званок апошні за сталы.
Вяла далей жыццёвая дарога,
Дзе школьныя гады  - кусок малы!
Стасёк прыціх - чакае лёс які?
Гучней за ўсіх былі сераднякі.

Цяпер яны былі душой сябрыны,
Як матылькі,ляцемі на святло.
Звінелі чаркі, нешта ў іх цякло.
Гарэлі сонцам вочы Шэйка Ніны.
Іх ззянне чаравала Стася прама,
Размоў карціна ж забівала дух,
Бо села ля "Пшанічніка" Адама,
Што ў заляцанках быў найпершы зух.
Застылі выпускнога ўспаміны:
Адам і Маліноўскі каля Ніны.

Устаў Бабейка. Сцішыў гоман хвалі.
Узрывы смеху раптам анямелі.
Дырэктар скажа што - усе пачуць хацелі
І ў мёртвай цішыні тых слоў чакалі.
Бабейка ж у бакал шампанскага наліў,
Падняў і, гледзячы, як перліць сок лазіны,
Прыціх і сам, стаў мяккім на ўздзіў
І вымавіў: "Для вас прыемныя навіны!
Я рады вынікам! Сардэчна вас вітаю
І  посьпехаў далей з вас кожнаму жадаю!"

"На вас чакае шлях, які вам невядомы.
Мы пастараліся даць веды для таго,
Каб самастойна да канца яго
Змаглі б прайсці вы без турбот і стомы!
Каб гэты шлях і вас прывёў да мэты
І не прыйшлося б доўга вам блукаць,
Каб сэрцаў дабрынёй былі  сагрэты
І ведалі ў жыцці,  як вам сяброў шукаць!
Бо мера шчасця - то сяброў надзейных кола,
І гэтаму, дай Бог, вас навучыла школа!"

Сказаў, падняў бакал і выдыхнуў: "За вас!
Вы клас паскораны, бо дзесяцігадовы.
На вас жа падыход педагагічна новы
Праверылі мы з поспехам  якраз!
Вы ж перанеслі тое паскаранне,
Як быццам бы яно было дарамі Бога,
Як лёгкі шпацыр, як цікавае здарэнне
І гэтым збераглі бюджэту грошай многа!
Вы доказ наш таго, што метад навуковы
Дае і ў школе плён і вынік адмысловы!"

За ім завуч, Клявец. Падзякаваў усім:
Настаўнікам і вучням адналькова!
Напомніў, што вучоба ёсць аснова
Ўсяго жыцця і радасцей у ім!
Ён пажадаў, каб нам пашанцавала
Знайсці і мэту, і да мэты шлях!
Каб веды, што мы здабылі нямала,
Былі і компас, і надзей ачаг!
Сказаў: «Паверце, прыйдзе перамога,
І з верай у сябе к мэце вядзе дарога!

Пагэтаму - віват! І будзьце ўсе здаровы!
І доўгія гады хай напрадзе ўсім Клота!
Хай крочыць з вамі радасць, не турбота,
Каб праўду адстаяць заўжды былі гатовы!"
На гэтым скончыў ён. Бакалы зазвінелі,
Прачнуўся зноўку смех і выйшаў на прастор.
Гадзіны паўтары ўсе за сталом сядзелі,
Пасля зайграў аркестр, запеў з  пласцінкі хор.
Да Стася падышоў на пару слоў Дубіна,
Пакуль размову вёў, з Адамам знікла Ніна!

Стась пасядзець хацеў, ды Давушка Марыя
На "Белы вальс" яго сабе абрала ў пару.
Нібы прачнуўся ён і ад душы даў жару,
Як быццам бы хацеў спаліць масты старыя!
З Марыяй танцаваў пасля ўсю ноч да ранку,
Пасля гурбой усе пайшлі сустрэць світанак.
Стась пінжаком сваім сагрэў Галю-Цыганку
І бляск яе вачэй заззяў ярчэй заранк!
Дарога на ўсход стралой прамой ляцела,
Наперад рушыў гурт, душа ж спачыць хацела.

Вярнуўшыся назад, у сьветлай ночы
На Пінскім тракце, дзе жыла Галіна
Пад клёнам Стась абняў яе нявінна
І пацалункі піў, і цалаваў ёй  вочы.
П'яніла, як віно, і ўсё ўнутры трымцела,
Па жылах цёк агонь, а ў горле стыў камяк,
Шаптала: "Як даўно цябе я ўзяць хацела,
Але ж ты быў сляпы, не заўважаў ніяк!
Сягоння ты са мной! Калі такое будзе?!
Вось падарунак мой - тры пацалункі ў грудзі!"

Чуць збоку ад шашы над Тучай сонца ўстала
Стасёк ляцеў дамоў, не помнячы нічога:
Ці быў той выпускны? Ці мала і ці многа
Цыганку цалаваў? І як такое стала?
Заснуў, прыехаўшы, ў трусах на сенавале
Збудзіла мама, бо зайшла ў госці Ніна.
Стась выйшаў да яе. "А па табе стралялі!
Тры раны аж!"- кальнула едкім кпінам.
Ах, наш юначы пыл! Чаму чакаць не ўмеем
Таго, хто сэрцу міл? І ад жарсці аж млеем?

(Працяг будзе)