Стась Высоцкi. Працяг 1

6. Kалгас"Чырвоны партызан"

Быў красавік. Яшчэ не стаяў снег,
Ад сонца ён хаваўся за платамі,
Хрумсцеў падмёрзлы ўранку пад нагамі,
Званіў  "кап-кап" - пад сонейкам са стрэх.
Штораніцы паліла мама ў печы,
Пякла аладкі з пытляванае мукі,
Мачанку смажыла, жылі не ў галечы:
З баршчом і з бабкай пражыла гаршкі.
Чыгун вялікі бульбы там варыла,
Каб ежы для сям'і на дзень хапіла.

Матуля Воля была статная кабета:
Рост немалы -  аж метар 62,
На лебядзіна стройнай шыі галава
Нясла вянок з двух кос пад колер лета.
Высокія, жанкам на зайдрасць, грудзі,
З асінай таліяй прывабна стройны стан.
Як ворана крыло, разлёт брывіны будзе,
Што песціць  карых воч бяздонны акіян.
Хадою лёгкая, нібы вятрыска ў полі,
Была адметнай ад усіх жанчын даволі.

Увішна прала і ўмела коўдры ткаць
На кроснах усю зімку да вясны.
А для дзяцей, каб прыляталі сны,
Казала казкі і любіла напяваць
Чысцейшым, як вада з крыніц, мецца-сапрана
"Купалінку" ці "Спі, каток мой, люлі-люлі",
"Пасеяла гурочкі",  "Ой, рана на Йвана",
Што людзі ход спынялі, як іх чулі.
Бо гэтулькі цяпла неслі напевы тыя,
Як быццам сам Арфей пеў ноты залатыя.

Расла хоць сіратой яна ў бабулі з дзедам
І ўжо з сямі гадоў запрэжана ў работы,
Да сэрца блізка і жанок другіх турботы
Прымала ды давала ім парады следам.
Дзяцей любіла болей за сябе,
Нясла ім і спакой, і абарону,
Падтрымлівала дух іх у журбе,
Жыла з другімі па дабра закону:
Калі магла, то шчыра даравала,
Каб жменя для дароў не пуставала.

Па вечарах збягалася дзятва
Сяброўкі Машкі, Стася - поўна хата.
Ігралі музыку Ясь з Колікам багата,
Што часам аж звінела галава.
Гулялі ў жмуркі. Іншы раз прыгоды,
Расказваў Ясь, вясельныя здарэнні,
Што бачыў, як музыка ў свае годы,
Камізм выпадкаў быў пры тым карэннем.
Прыгоды ж Ясь апавядаў настолькі ўдала,
Што ўся кампанія ад пуза рагатала.

Праз год па пераезду ў Тучы стаў калгас,
Бясплатна туды коней паздавалі,
"Людовы дом" ці клуб - на стайню разабралі,
Адмеціўшы "падзеяй" новы час.
Каноплі сеялі, і тэмпы былі ўзяты
Высокія, хоць людзі не хацелі,
Мяхі ткаць з іх і віць канаты,
Патрэбныя у "карабельным дзеле"
Ды даў загад райком! Бальшавікі
Ўсё ж сеялі не жыта а "мяшкі"!

Прыйшла з райкама ў Клецку пастанова:
"Стварыць "Чырвоны партызан" калгас,
Каб кожны член яго без кошту ў блізкі час,
Унёс туды цягло і ўсе палеткі адмыслова.
Лаўрын Якубчык яго будзе старшынёй,
А брыгадзірам выбраць Заяленчыка Івана!".
Былі бо галата, хоць мелі  кожны свой,
Надзел, і не малы, ды хлеб канчаўся рана.
Як мокрае гарыць - абодва працавалі,
Зямельку ж пад адсотак у арэнду аддавалі.

Калгас для яго членаў стаў, як бы сям'я,
Жыццё ж зрабілася  ад партыі залежным.
Калгаснік працаваў на полі ўжо бязмежным,
Ды вызначаў райком сяўбы час і жніўя.
Ў калгасе селянін быў вымушаны красці,
Бо мераю работ пусты быў працадзень,
І хто не працаваў ды краў – той жыў у шчасці,
А чэсны працаўнік хлеба не меў на дзень.
І толькі старшыня за новага жыў пана,
Ў калгасе ўсё яму было падаравана!

Калгаснік жа карміўся з агароду,
Надзел у 20 сотак кожны меў,
Раслі звычайна там пару садовых дрэў,
Між імі бульба. А стаццёй даходу
Былi карова, парсюкi, курыны статак.
Iх ды смятану, мяса з салам прадавалi.
Хоць не вялікі, але ўсё ж дастатак,
Бо грошай у калгасе не давалi.
Без пашпартоў жылі i лепшай долi
Шукаць і не маглi, жылi бо ў няволi.

Пасля пагрозаў старшыні якраз ,
Зямлю, каня i воз, каб было цiха,
Здала ў калгас матуля бацькi, Адасiха,
А бацька Стася не  ўступiў сам у калгас.
Служыць нягоднiкам лiчыў ён за абразу,
Бо хто гулякай быў, той жыць не ўмеў!
Ён верыў, будзе мець сацыялiзм паразу,
I быць сярод зладзеяў не хацеў.
Збылося ўсё, ды больш не ўбачыў ён
На бацькаўшчыне новых светлых дзён.


7. Саўгас „Туча“

На поўнач ад хацінак Тучы
Былы паноў Еленскіх двор.
Парадку новага ўзор
І ў камунізм шлях немінучы:
Паноў саслалі ў Казахстан,
Канфіскаваўшы ўсё, што мелі!
Ў таварняку паехаў пан
І ўсе, што быць пры ім хацелі.
Панамі сталі парабкі, бо ў тым 39 годзе
Паноў і кулакоў знішчаць было у модзе!

Пасля вайны там стаў саўгас
Пад назвай выбітною: "Туча".
Паноў забылі. Хоць балюча
Глядзець было, як кожны раз
У час сяўбы, як па заказу,
Ды і пад час другіх работ,
Райкам  даводзіў план саўгасу,
Якім  павінен быць прыплод,
План па надою ад каровы, і калі сеяць буракі -
Хоць не патрэбны і не новы, але ж выконвалі такі!

Палац Яленскіх - дом з франтонам
Ў вянку з сярэбраных таполяў
Глядзеў там на сяло і поле
Радамі вокан задумёна.
Перад парадным уваходам -
Парку ландшафтнага кілім
Збягаў з узгорку. Пахла мёдам,
Цвілі ўсё лета кветкі ў ім.
Рой матылькоў і пчол прыгожы
Збіраў нектар з руж агарожы.

Парк меў мяжою брукаванку
І, як па ёй каціўся воз,
Падковаў звон ці грук калёс
Чутны былі ў вёсцы зранку.
Граніт быў гладкі, адабраны,
І так паложаны майстрамі,
Каб пальмы ствол ствараў жаданы
З галін раскошнымі шатрамі,
Дзе кроплі з неба ў дзень вясенні
Да ствала беглі б па каменні

Дарогі ўздоўж, нібы маністы,
Ад спіртзавода да шашы
Стаялі елкі. У іх цішы
Быў ветру подых волкі, чысты.
Далей два шулы ад варот
Паўразабраныя стаялі -
Парадны колісь уваход
На ўзгорак і к маёнтку далей.
Ў палацы ж месціўся да часу
Дырэктар гэтага саўгасу.

На поўнач ад палаца пана
Быў агарод з фруктовым садам,
Што ахінаўся ліпаў радам,
Стаяў між іх дуб нечакана.
Гумно, дарога-брукаванка,
Цераз балота на край лесу.
Дамы для парабкоў, падпанка –
Цівуна меснага замесу.
Падвал для спірту, спіртзавод
Канюшня, кузня, калаўрот!

Лядоўня, каля кузні той
Дзяцей там вабіла трывала,
Бо ў спёку лета лёд хавала.
Яна ў сярэдзіне сваёй.
Лёд гэты секлі на кускі,
Каб з малаком абкласці чаны.
Дзятве давалі кус, які
Быў, як марозіва, жаданы.
Наўкола  сажалкі – таполі,
З буслянкай у шырокім голлі.

На сажалкі канцы паўднёвым
Стаяў калісьці млын стары.
Як успамін з тае  пары,
Застаўся мост з насцілам новым
Ды ў два рады чарнел палі,
На якіх колісь млын стаяў.
Цяпер ракі Тучанкі хвалі
Раку і той злучылі стаў,
Што яны разам ушыркі
Стваралі метраў сто ракі.

Паўз сажалку ад вілы пана,
На поўдзень,  леваруч ракі,
Па грэблі і праз два масткі
Была ў вёску скіравана
Са жвіру тупкая дарога.
Праваруч возера ляжала.
Русалкі месяца нарогам
Люстэрка возера, бывала,
Забыўшыся ў гульні, хісталі,
І плёскалі на бераг хвалі.

Хаціны Тучы на пагорку
Стаялі з захаду на ўсход,
Пляц акружаў штакетны плот.
Вяргіні, ружы ў панадворку,
Сады з груш, вішань, яблынь, сліў,
Дамы пад  бляхай ці шчапою
Ды з аканіцамі на ўздзіў
Майстроў аздоблены разьбою.
Яна служыла ў тую пору
Як абярэг ад загавору.

Ў саўгасе платаю за працу
Рубель быў. Тут грашмі плацілі,
І людзі з вёскі больш хадзілі
Па грэблі к панскаму палацу,
Бо грошы зменьшвалі турботы;
Было не трэба на базар,
Купіць за іх у краме ўсё ты
Мог, калі толькі быў тавар.
А меўшы грошы на тавары,
Няма патрэбы і ў базары!

Было так лепей, больш удала.
Быў стрыжнем партыі саўгас
І на сяле рабочы клас
Ён памнажаў даволі стала.
Як прадстаўнік КПСС,
Дырэктар правіў тым саўгасам,
У камунізм вёў  і ў прагрэс
Дарогай, невядомай часам,
Бо ўсё тут партыя рашала
І ўсіх вяла, хоць шлях не знала!

На тым шляху было нямала
І дасягненняў, і параз,
Бо новае не можна ўраз
Адладзіць так, каб крок трымала.
То быў эксперымент дзяржаўны:
Грамадства рэзалі, сшывалі,
І не заўсёды быў той спраўны,
Хто лейцы браў, каб ехаць далей.
Памылкі той крутой пары
Відны й сягоння на двары.


(Працяг будзе)