Берди бийни тюшю

    
      поэма

Не выдуманная история древнейшего
рода чегемских таубиев РАЧИКАОВЫХ,
уничтоженных в междоусобной борьбе,
в результате спланированного заговора.

       1
Бек эртде ёмюрледе
Жашай эдиле чегемлиле,
Ата-баба жерлеринде
Бой салып БЕРДИ БИЙГЕ.
        2
БИТИКЛЕДЕ-къаласы,
Чегем жагъада - таласы,
Арбазында ойнай эди
Муну жангыз баласы.
        3
Ушагъыулу-сыфаты,
РАЧИКЪАУ эди аты,
Юйретгенди баласын
Эсге сала атасын.
        4
Бирикдирип ёзденлерин
Къоруулады жерлерин,
Жыйышдырып аскерин
Сакълай эди чеклерин.
        5
Жайлыкълада-маллары
Кёрюнмейин аллары,
Атлары,тууарлары,
Саны болмай-къойлары.
        6
Ёзенлени сюредиле,
Сабанлагъа кезлеулени
Илипин этип иедиле,
Темир ташны эритип,
Гюрбежиде тюедиле.
        7
Кюн кюнлени биринде,
Кеч,къарангы белинде,
БЕРДИ БИЙНИ тюшюнде
Кёрюндюле сейирле.
        8
Элгенип ёрге турду,
Саны къыйылып олтурду,
Сагъышланып,мудах болуп
Армау болду, жунчуду.
        9
Оюлуп БИТИКЛЕДЕ
Бийик,уллу къаласы,
Садакъ окьдан юсю толуп
Жата эди баласы.
        10
Акъ топракъда улуйдула
Ачлыкъ къысып,хауле итле,
Юйлерин тонайдыла
Сыфатсызла,битлиле!
        11
Быланы гыржынларын
Ёмюрлери ашагъанла,
Бетсиз къулла,сырсызла,
Къабакъларын урдула!
        12
Тери басып ёрге турду,
Чыгъып алай эшикге
Эл-таба аллын бурду,
Жарыкъ ай а тау артына
Ашыгъышлы къутулду.
        13
Башы къалды сагъышха
Къоркъду жангыз жашына,
Амал табып баласын
Хатадан къутхарыргъа.
        14
Артха къайтып къалагъа
Къарады РАЧИКЪАУГЪА,
Сёзюн ариу айыра
Айта эди жашына.
        15
Ач итни сен тойдурсанг
Келип бутунгдан къабар,
Аманны уа онгдурсанг
Къабакъларынгдан къарар.
        16
Элгендирди мени тюшюм
Мен айтханга сен тюшюн,
Иги болурса къуллагъа
Ышанган а этме алагъа!
        17
Нёгерлеринг болсунла
Битеу бары кертиле,
Жанынгы сакъласынла
Антлы,жигит кишиле!

     Экинчи башы.
    Малкъарукълары
        18


Ногьайда къаллысындан
Уллулары къачханды ,
Басхан таргъа мыллыгын
Ашыгъышлы атханды!
        19
Баймурза бла Жанмурза
Чегемге атландыла,
Гестентиден ётюп бери   
Берди бийге баш урдула.
        20
Ариу кёрдю Чегем бий
Келгенлени элинде,
Онг берди тирилирге,
Тенг этди ёзденлеге!
        21
Жанмурзаны жангызы
Малкъарукъ эди аты,
Тукъумну болду башы,
Кётюрдюле бийикге
Быланы чегемлиле.
         22
Кёп заманла ётдюле
Абаданла кетдиле,
РАЧИКЪАУНУ туудукълары
Киши болуп жетдиле.
         23
Билек эди РАЧИКЪАУГЪА       
Муну жашы АКЪМУРЗА
Ушай эдиле БЕРДИ БИЙГЕ
Он эки да туудукъла. 
         24
БЕРДИ бий ёлгенинде
Сабий эди РАЧИКЪАУ,
Ма ол заманда кёчгенле
Болгъан эдиле ёхтемле.
         25
Бу урлукъдан - Келемет
Кир ниетли къарабет,
Чолакъ эди аны къолу
Къанлы эди баргъан жолу.
         26
Атасы да Акътуугъан
Хыйла билип аман къуугъан,
Къара боран болуп жетген
Жел урду Гестентиден.
         27
Барыр жолун къурады
Шамхалланы сурады,
Алай этип,мадар этип
Къара ызын ызлады.
         28
Керима-хан эди къызы
Къумукъ бийни ариу ызы,
Кёзюн салгъан эди анга
Ниет этди къачырыргъа.
         29
Бир кюн тойда,оюнда
Сермеп атны бойнуна,
Къачхан эди узакъкъа
Бийик Чегем таулагъа.
         30
Муну этген сагъышы
Битеу бары къайгъысы,
Тенг этселе къумукь бийге
Баш болурма ЧЕГЕМГЕ!
         31
Къачып келип Чегемге
Тёгерегин бегитди,
Ташдан къалап,сейирле
Уллу къала ишлетди.
         33
Биле эди сюймезин
Шамхал муну ишлерин,
Кирли эди акъылы
Биле эди хыйланы.
         34
Чыдамады жеринде
Къайтды ханны элине,
Абдул-Азиз темирчи
Болгъан эди келечи.


     Ючюнчю башы
     Чолакъ Келемет         
        35
Харам эди акъылы
Кир ниетли чолакьны,
Чегем бийлени къырдырды
Къаргъышлада айтылды.
        36
Эрттеледен келе эди
Быланы даулашлары,
Сагъайып къарай элле
Акъмурзаны жашлары
        37
Марап жашла кетерин
Этген эди мурдар ишин,
Байрамгъа жыйып халкъны
Юсгюртдю къартны,жашны.
        38
Табылдыла малгъунла
Муну жанлы болгъанла,
Ант этдиле жояргъа
Бий урлукъну къоймазгъа!
        39
Юч да къауум болдула,
Гестентиге аудула,
Келемет а жыйынны
Бара эди аллында.
        40
Элбайланы Балагъа
Ышанган элле баргъанла,
Тура эди сагъая
Белги бере былагъа.
        41
Эрттеден малчылары
Ары-бери барчылары,
Сатхан эди ышанганларын
Акъмурзаны жашларын.
        42
Ищек алдырмай бийлеге
Белги берди келгенлеге,
Жукълагъанлай жетдиле
Жетисин да кесдиле!
        43
Терк жетип Думалагъа
Баргъан эдиле хыйлагъа,
Эмчек уланны тапдыла
Къолдан къолгъа атдыла!
        44
Сарнау салып анасы
Сылай эди баласын,
Къарады Келеметге,
Къаргъыш айтып кёзюне
Кесин атды юсюне.
        45
Сакъ болурса башынга
Къаргъышым жетер санга,
Сен этген мурдарлыкъла
Къайтсынла санларынга!
        46
Уруп аны да башына
Алайда аудурдула,
Чабышып ёрге-энишге
Хар нени къармадыла.
        4ґ
Секирип минип атлагъа
Ылышкыгъа къууулдула,
Таудан аууп,алай ары
Къош-таба бурулдула.
        48
Акъмурзаны жашлары
Жокъ эди хапарлары,
Билмедиле къыргъанларын
Битеу барын, адамларын.
        49
Рачикъауну туудукъларын
Сойдула битеу барын,
Къан тёгюп Ылышкыда
Чегемге ашыкьдыла.
        50
Ол кюн юйюндеди Акъмурза,
Кючюк бла Келемет да къатында,
Малкъарукъ улу ийгенди адамла,
Къалмай барысы да мурдарла!
        51
Алай Жанхот-жууугъу
Толтурмады буйругъун,
Кесмеди БИЙНИ жолун
Боямады къанга къолун!
        52
Чотан улу  Келемет,
Аман билген зыбырбет,
Тюшген эди гитче бийни ызындан
Ургъан эди сермеп алып бойнундан .    
         53
Кючюк бий а баргъан эди  сабанга,
Тыйгъандыла жетеу болуп ырбынга,
Кетерип бетин-къутун
Жаммурза тартды бутун!
         54 
Кючюк ауду алларында,
Къаны бара, къарайды былагъа,
Тапмады  къарыу а турургъа,
Болмады онгу къутулургъа!
         55
Ийгендиле Акъмырзагъа аманны,
Сайладыла кеч,къарангы заманны,
Жууукълашып сёлешди терезеге
Тюрлю этип ауазын да ёхчеге,
          56
Сезмеди, чыкъды алларына,
Сермедиле къазыкъ бла башына ,
Бетсиз къулла, сырсызла ,
Буйрукьларын толтурдула.
          57
Кючюк БИЙНИ къатыны
ТОЛГЪАНАЙ эди аты,
Жарыкъ айгъа ушагъан
Кёз къамата сыфаты!
         58
Базынмадыла тиерге
Къарадыла Дюгерге,
Сезмедиле мурдарла
Сабийин а кьарнында!
          59
Букъдурдула Бызынгыда
Толгъанайны адамла,
Ётдюрдюле кертиле
Ата - юйюне,Дюгерге
          60
ТОЛГЪАНАЙНЫ баласына
ТУУДУ атны атдыла
Чегем аууузну игиси
Битеу бары сагъайдыла!
          61
Къазанла асылдыла
Къурманлыкъла союлдула,
БЕРДИ БИЙНИ урлугъуна!
Дюгерлиле къууандыла!
          62
Чолакъ къоллу Келемет,
Мурдар къанлы,кир ниет,
Алай анда,Акъ топракъда
Табылды ёлюп сууда!
          63
Кёк кюкюреп,Элия урду!
Дуния битеу къара болду,
Рачикъауланы къанын
Чегем суугъа ырхы жууду!

   2025г.