Оьлмес меним ногайым!

поэма

Халкым меним, ногайым,
Тынълаш мени сен, яным.
Ойлар тувды басымда,
Анълаш мени, кардашым.

Куьннен-куьнге эсейип
Басладым болар, анъла.
Баска ой келсе тийип,
Болмайды экен, тынъла.

Уйкым меним шашылып,
Танъ аталмады туьнде.
Уйклалмадым алданып,
Ой кыйнайды аьр куьнде.

Ойлар шашты уйкыды,
Не болар яшавымыз?
Калай яшар халкымыз?
Кайдай йолды алармыз?

Эсинъизде бар болса,
Халкым эртеден данъклы.
Эдиге йигит болса,
Оьз заманында атаклы.

Ногай акында айтсак,
Ол да айттырды халкты.
Коьп заманлар ол ясак
Тыс халклардан йыйдырды.

Оннан баска, ногайым
Йигитлерше согысты.
Оьмир бойы оьктемли
Этеек болып шалысты.

Сав дуныяды ол кезип,
Коьп согыста катнасты.
Сулыплыкты коьрсетип,
Ер туткысын ыслады.

Оьлмес меним ногайым
Кыйынлыктан яшавда!
Уллы халк болган яным,
Коьп оьмирлер бойында.

Неше бир ол йыллардан
Наьсипсиз ол яшаган.
Коьшпели ол халклардан
Оькиметсиз ол калган.

Ал, энди мен яшайым, —
Деп, уьмит эткен заман,
Душпан тоьске яйылып,
Ногайларга карсы шыккан.

Шоьлим меним кызарды,
Кызыл гуьллер аткандай.
Йигитлерим кырылды,
Каны агып шокырактай.

Суьйтип оьлди яс яслар,
Согысларда душпан ман.
Калды шоьлде яс янлар,
Ятып оьмирге ногайлар.

Юзин сыйпап, аналар
Бозлап-бозлап йылады.
Сом билекли коьп яслар
Согыслардан кайтпады.

Ана юректи сызлатып,
Кайгы шоьлге аькелди.
Аьйе юректегин айтып,
Бозлап-бозлап йылады.

Неше бир кыйынлыклар
Коьрди яным, ногайым.
Неше йигерли яслар
Алдандылар эх, яным.

Душпан шапкан заманда,
Уллы халкым тентиреди.
Шашыраган мойшактай,
Яйылды йигитлери.

Троьн-троьн оьгизлер
Суьйредилер арбалар.
Оьксиз ногай саьбийлер
Тентиреп йол алдылар.

Йол алды ол суьргинге,
Крымды озып кетпеге,
Кара денъиз оьтпеге,
Османлыга коьшпеге.

Кайык курып, йолланды
Туьркке меним Ногайым.
Юреклерин ол бийлеп,
Денъиз кезди, Кудайым.

Йигерленип ногайым,
Денъизде ол калкыды.
Уьмитленди кардашым,
Янъы юртка асыкты.

Ким билген табиатты,
Суьйтип ол кыйнаягын.
Ногай халкты денъизде
Шайкап авдараягын.

Денъиз ютты коьплерди,
Аявсыз саьбийлерди.
Коьп йойды аьдемлерди,
Ногай халк йигитлерди.

Онъмады эш ногайым,
Тыс кыралда мол халкым.
Ерге шоьнъкип языгым,
Манъгаз казды кардашым.

Коьп йыллардан бербетин
Юреклер сызлай алыста.
Термиледи, тувган юртын
Сагынып, ногай халкта.

Тыс кыралда азаплы,
Яшады бу ногайым.
Кайдай корлык коьрсе де,
Тилин мутпады яным.

Озды энди оьмирлер,
Оьлди бизим йигитлер.
Оьксиз болды аьдемлер,
Сызлайдылар юреклер.

Кайда барсанъ да, ногай
Аз-маз шоьллерде калган.
Терме-термеде ногай
Наьсипсиз ол яшаган.

Келди энди аьлиги,
Кыйын болган заманлар.
Кайда барар ногайлар?
Бир-бирин энди тынълар.

Санап келсенъ ол юз мынъ,
Болар-болмас кадемсиз,
Аьвелгиде кара туьн,
Эди ол ногайымыз.

Шашырады халкымыз,
Орда бузып кадемсиз.
Биртиллик ол таппады,
Такка таласып ойсыз.

Кардаш кардашты тыйып,
Бир-бирин корладылар.
Явдынъ йолын алдылар,
Аьдемликти муттылар.

Душпанга да кереги,
Кардашларды буздырып,
Куьшти осалландырып,
Колга алмага шалысып.

Яшагысы келди ол,
Аьдемлерди кулланып.
Сол ногайды кыйнап,
Аьдем кадерин алып.

Соны эске алып, соьле
Энди мутпас халк оны.
Аьдемлер энди оьле,
Халкын коршалап соьле.

Кетти яне йигитлер,
Ногай яс ол аьвлетлер,
Савытлар колларында,
Йигитлер алдыларында.

Соьле болса ногайым
Авыллардан шашылды.
Сырт калага амалсыз
Тентиреп ол йол алды.

Белгисиз тыс юртларда
Адасты меним ногайым.
Тыс халклар арасында
Азапланды басында.

Барган сайын ногайым,
Кеспи алып колына,
Иске коьмилди дайым,
Кайтпай ол авылына.

Уьмит салып ногайым,
Дуныя кезди яным.
Шоьлде калай калайым?
Оьгизим оьлген, яным!

Кыйын болды ногайга,
Ялгыз калган аьдемге,
Оькинишке, йойылдынъ,
Юрттан тентиреп ер-ерге.

Болды энди, кайгырма,
Болмас туьйим йылама.
Кайтпас бизим йигитлер,
Ногай халкка аьдемлер.

Кешелер келсе мага,
Кайгы келеди ойга.
Кайдай яшав ногайда,
Болар энди алдыда?

Аз-маз, ногай халкым,
Энди йый сен акылды.
Аьр аьдемди сен сакла,
Мутпа сен сол вакытты.

Анда-мунда бир сокыр,
Йылтын тувып яшайды.
Ногайым меним айгыр,
Энди алдыга карайды!

Халкым меним, ногайым,
Тынълаш мени сен, яным.
Ойлар тувды басымда,
Анълаш мени, кардашым.

Куьннен-куьнге эсейип
Басладым болар, анъла.
Баска ой келсе тийип,
Болмайды экен, тынъла.

Уйкым меним шашылып,
Танъ аталмады туьнде.
Уйклалмадым алданып,
Ой кыйнайды аьр куьнде.

Ойлар шашты уйкыды,
Не болар яшавымыз?
Калай яшар халкымыз?
Кайдай йолды алармыз?

Эсинъизде бар болса,
Халкым эртеден данъклы.
Эдиге йигит болса,
Оьз заманында атаклы.

Ногай акында айтсак,
Ол да айттырды халкты.
Коьп заманлар ол ясак
Тыс халклардан йыйдырды.

Оннан баска, ногайым
Йигитлерше согысты.
Оьмир бойы оьктемли
Этеек болып шалысты.

Сав дуныяды ол кезип,
Коьп согыста катнасты.
Сулыплыкты коьрсетип,
Ер туткысын ыслады.

Оьлмес меним ногайым
Кыйынлыктан яшавда!
Уллы халк болган яным,
Коьп оьмирлер бойында.

Неше бир ол йыллардан
Наьсипсиз ол яшаган.
Коьшпели ол халклардан
Оькиметсиз ол калган.

Ал, энди мен яшайым, —
Деп, уьмит эткен заман,
Душпан тоьске яйылып,
Ногайларга карсы шыккан.

Шоьлим меним кызарды,
Кызыл гуьллер аткандай.
Йигитлерим кырылды,
Каны агып шокырактай.

Суьйтип оьлди яс яслар,
Согысларда душпан ман.
Калды шоьлде яс янлар,
Ятып оьмирге ногайлар.

Юзин сыйпап, аналар
Бозлап-бозлап йылады.
Сом билекли коьп яслар
Согыслардан кайтпады.

Ана юректи сызлатып,
Кайгы шоьлге аькелди.
Аьйе юректегин айтып,
Бозлап-бозлап йылады.

Неше бир кыйынлыклар
Коьрди яным, ногайым.
Неше йигерли яслар
Алдандылар эх, яным.

Душпан шапкан заманда,
Уллы халкым тентиреди.
Шашыраган мойшактай,
Яйылды йигитлери.

Троьн-троьн оьгизлер
Суьйредилер арбалар.
Оьксиз ногай саьбийлер
Тентиреп йол алдылар.

Йол алды ол суьргинге,
Крымды озып кетпеге,
Кара денъиз оьтпеге,
Османлыга коьшпеге.

Кайык курып, йолланды
Туьркке меним Ногайым.
Юреклерин ол бийлеп,
Денъиз кезди, Кудайым.

Йигерленип ногайым,
Денъизде ол калкыды.
Уьмитленди кардашым,
Янъы юртка асыкты.

Ким билген табиатты,
Суьйтип ол кыйнаягын.
Ногай халкты денъизде
Шайкап авдараягын.

Денъиз ютты коьплерди,
Аявсыз саьбийлерди.
Коьп йойды аьдемлерди,
Ногай халк йигитлерди.

Онъмады эш ногайым,
Тыс кыралда мол халкым.
Ерге шоьнъкип языгым,
Манъгаз казды кардашым.

Коьп йыллардан бербетин
Юреклер сызлай алыста.
Термиледи, тувган юртын
Сагынып, ногай халк та.

Тыс кыралда азаплы,
Яшады бу ногайым.
Кайдай корлык коьрсе де,
Тилин мутпады яным.

Кардаш кардашты тыйып,
Бир-бирин корладылар.
Явдынъ йолын алдылар,
Аьдемликти муттылар.

Душпанга да кереги,
Кардашларды буздырып,
Куьшти осалландырып,
Колга алмага шалысып.

Яшагысы келди ол,
Аьдемлерди кулланып.
Сол ногайды кыйнап,
Аьдем кадерин алып.

Соны эске алып, соьле
Энди мутпас халк оны.
Аьдемлер энди оьле,
Халкын коршалап соьле.

Кетти яне йигитлер,
Ногай яс ол аьвлетлер,
Савытлар колларында,
Йигитлер алдыларында.

Соьле болса ногайым
Авыллардан шашылды.
Сырт калага амалсыз
Тентиреп ол йол алды.

Белгисиз тыс юртларда
Адасты меним ногайым.
Тыс халклар арасында
Азапланды басында.

Барган сайын ногайым,
Кеспи алып колына,
Иске коьмилди дайым,
Кайтпай ол авылына.

Уьмит салып ногайым,
Дуныя кезди яным.
Шоьлде калай калайым?
Оьгизим оьлген, яным!

Кайтип наьсипли яшар
Меним халкым дуныяда?
Биртилликти ол табар,
Тилин энди йоймаса.

Аьдет тутып басласын,
Ак сакалды сыйласын.
Ушып турып кол алсын,
Энди ол аьдем болсын.

Халкым, мени сен тынълаш!
Аьр аьдемимиз санавлы.
Аьдет-йолымыз сыйлы,
Оны саклав кыйынлы.

Кел энди, йигит болаяк,
Аталарды биз тынълаяк.
Туьз йолларды сайлаяк,
Динли болып караяк.

Иманлыкты биз тутып,
Уьйкен-кишкейди сыйлаяк.
Аьдетлерди кайтарып,
Ногайды сыйлап баслаяк.

Аш энди сен коьзинъди,
Билим алмага караш!
Аьдем болып, каьринъди
Илмиге сен караташ!

Ал энди йол алдыга,
Йогары орын тутпага.
Каранъалыкты тек мут,
Аьлимликти сен берк тут!

Аьр саьбийди асылла,
Тийисли сен тербияла.
Аьдемликти сен сакла,
Болсын дирек ол сага!

Ногайдынъ аьдетлери
Сыйлы эм артык бизге.
Керекли тувыл энди,
Тыстан аьдетлер бизге.

Саклап, аьдуьвлеп оны,
Билермиз биз де соны.
Бабалардан келгенди,
Мутпаспыз биз де оны.

Оьлмес меним ногайым
Кыйынлыктан яшавда.
Алдыга карап ногайым,
Ымтылар халкым яшавда.

2024 йыл