Аланла акьсакъ темирни отунда

      Поэма
Описываемые в поэме
события произошли на Северном Кавказе в конце 14 века.
После поражения  хана  Тохтамыша в сражении на Тереке от войск Темирлана, татары отступили на север  в южноруские степи,отправив отряд для преследования Тохтамыша,
Темирлан  остановился в районе Пятигорья и огнём и мечом прошёл
по ущелъям Северного кавказа.
В ущелъях Балкарии и Карачая,где ныне прекрасные курорты  Приэльбрусъя,Чегемского ,Холамо-безенгиевского ущелий,а так же Верхней Балкарии Архыза и Домбая...
Аланы-предки карачаевцев и балкарцев,
встали на защиту своей земли
от полчищ  самого жестокого завоевателя средневековъя- Темирлана.


 /По мотивам аланского
историко-героического эпоса./

   
Бийигинде тауланы,
Уллу бийик къалалары!
Журтларында аланланы,
Ата-баба къабырлары!

Кёрюнмейин аллары,
Алан Тюзде отлайдыла,
Сыйынмайын маллары!
Сюрюу,сюрюу къойлары,


Акъбет,субай къызлары,
Нюрден толуп арбазлары,
Кийизлерин согъадыла,
Жигит алан жашлары,
Жортууулгъа чыгъадыла.

КЪутургъу- башчылары,
Жылтырай къылычлары!
Алан Тюзюн сакълайдыла,
Халкъыбызны жашлары!

Акъсакъ Темирни аскери,
Тёгерекни басханды,
Алан Тюзде- элледе,
Къара  тангы  атханды!

Къыпчакъ ханны аскери,
Терк бойнунда тохтайды,
Жетип келген Темирни,
Ашыкъмайын сакълайды.

Тохтамиш аскеринде,
Аланла  алларында,
Бу жерлеге  болуп  ие,
Жагъаланы  сакълайдыла.

Къутургъуну жигитлери,
Сакъ болуп тёгерекге,
Къоймадыла  Темирге,
Терк сууундан ётерге.

Кеч,къарангы белинде,
Ёхтем,алан жигитле,
Сууну ётюп ёргеледе,
Кирген эдиле Темирни,
Жукълагъан аскерине!




Тохтамиш  аскеринде!
Аланланы игилери,
Къая болуп сюелдиле,
Кюйсюз,Акъсакъ Темирге!

Бетден бетге тюбешдиле
Терк бойнунда аскерле,
Тохтамишге къошулдула,
Тёгерекде эмирле!

Къыпчакь ханны аскери,
Уруп алгъа барады,
Узакъдан келген душманны,
Ууатып, онгун алады!

Аскерлени алларында,
Киришдиле къазауатха,
Аланланы ахшылары,
Таусо ,Болат, батырлары!


Чыкъды сатхыч ортадан!
Хорлам кетди быладан!
Аскерин жыйып бирге,
Отлады артха Огълан.

Къутургъуну минглигине ,
Онг жанындан чапдыла,
Чыгъып  былагъа артладан,
Садакъладан атдыла!

Болатны къаууумундан
Кёплери жоюлдула!
Ёлюклери аланланы ,
Джолат тюзледе къалдыла!

Айтхан эди Къутургъу,
Къарап ханны  кёзюне,
Къутул къыпчакъ тюзлеге!
Мен жангылтып Темирни,
Бурайым  ёргелеге!




Темир тохтап Бештауда,
Оноу этген эди былайда.
Аланланы жояргъа!
От салып эллерине,
Ташны ташда къоймазгъа!

Минги Таугъа къарай эди,
Жан- жанын ашай эди!
Узакъдан къарап таулагъа,
Кёзю от чагъа эди!




Къыпчакъ ханны энчиси,
Бу жерледе  мингчиси
Малкъар аны туугъан жери,
КЪУТУРГЪУ-аты эди!

Келип УЛЛУ МАЛКЪАРГЪА,
Болмай сау  жаралары,
Кенгеш къурады Болатбла,
Жыйып барын жамауатны.

Беш да аууузну адамы!
Оноу эте къартлары,
Бары  болуп къайгъылы,
Сёзюн сакълайды БОЛАТНЫ.

ХАЛКЪ ТЁРЕНИ жыйдыла,
Оноу этдиле   былайда!
Сакъларгъа аууузланы!
Жабып барын  тарланы!

Сабийлени, къартланы,
Ашырып  бийиклеге,
Къалаланы  бегитирге!
Сауут алып алалгъан,
Къазауатха  кириширге!

Астемирге Къутургъуну,
Алай болду буйругъу!
Ашыкъ Чегем аууузгъа!
Тюрслеп къара  тарлагъа!
Жетдир мени сёзюмю,
Таусогъа бла Къулугъа!


Чегем тарын  сакъласынла!
Сабийлени ,къартланы,
Бийиклеге ашырсынла,
Иги,къаты бегитип,
Къалалагъа  къарасынла!

Къурасынла сауут-саба!
Уллу кёллю болмайын,
Хазыр болсунла  аууузда,
Сермешге,къазауатха!

Къутургъудан  адамла,
Атландыла  Басханга!
Мында ишни къурагъан,
БЁРЮБЕРДИ , БЁРЮКЪАН!

Ётюп Балыкъ башы бла
Нарсанагъа тюшдюле,
Зурум бийчени къаласына,
Ашыгъышлы  жетдиле.




Тау башында-узакъда,
Сюеледи ЗУРУМ -къала!
Тёгереги -ариу элле,
Урадыла женгил  желле!

Чакъырып мингбашчысын аллына,
Акъсакь Темир -къарыла,
Кюйсюз бети къызара!
Буйрукъ берген эди аннга.

Жибер ары келечиле,
Терк болуп, мычымайын,
Буйругъуму жетдирсинле!
Бийлерине билдирсинле!

Тай тулукъну алыгъыз,
Къаласына барыгъыз,
Ичин толтуруп тарыдан,
Зурумну  аллына салыгъыз!

Чыгъып кетсин къаладан!
Алып барын адамларын!
Тёкдюрмейин киши къанын,
Сакъласын кеси жанын!

Зурум- бийчеге жетдиле,
Акъсакъдан  келечиле,
Кюлюмсюреп,терс къарап,
Тай тулукъну бердиле.

Муну ичинде тарыдан
Аскерибиз кёп бизни!
Кетмесегиз былайдан,
Жокъ этербиз биз сизни!

Аскер кийими юсюнде,
Темир бёркю тюбюнден,
Алтын чачы  тёгюле,
Зурум-бийче чыкьды  кюле.

Ышана эсенг аскеринге,
Айтды Зурум, къарап кенге,
Бардыла бизде жигитле,
Аннга къажау сюелликле!

Уллу чубур хоразны,
Кьолларына тутдурдула,
Келечиле ашыгъып,
Ызларына бурулдула.

Акъыллы ЗУРУМ БИЙЧЕ,
Буйрукъ берди эллеге,
Мычымайын  кетерге,
Ёргелеге, биииклеге!


Тёгерекни басдыла,
Танг атаргъа аскерле,
Нарсана тийресинде,
Башландыла сермешле!

Къазауатха киришдиле,
Аямайын кеслерин,
Къоруулап кюйсюзледен,
Агъачларын, жерлерин!


Къала тюбюнде  аланла,
Кёбюсю къырылдыла!
Таудан энишге бардыла,
Къанга боялып ырхыла!






Зурум-бийче минди атха,
Кюбелери  жылтырай,
Атды кесин  душманнга!
Къалды халкъны эсинде!
Аты  жжырда айтыла!


 




Сеир этдирди Темирни,
Айтып хапар Иезди.
Толгъан айгъа ушагъан,
Барды Зурумну эгечи!
Чегемдеди бийлиги!

Чегем ауузну адамы,
Саны болмай маллары,
Бийигинде къаяланы,
Эртдегили къалалары!

Минг башчысын чакъырып,
Буйрукъ берди олсагъат,
Тишин къысып,къыжырап,
Саны,башы къалтырап!

Атлансынла Чегемге!
Тауланы бийигине,
Мычымайын жетдирсинле,
Буйругъуму Бийчеге!

Эрин, жашын,къарындашын,
Жалан бирин сайласын,
Къоюп жерин, адамын,
Кеси башын сакъласын!

Ётмюш къол бла ашырып,
Сабийлени,къартланы,
Чегем тарын сакълайдыла,
Таулуланы  жашлары!

Алай анда кёрюндюле,
Келечиле  Темирден,
Бийче узакьдан эследи,
Ётгенлерин кёпюрден.

!Темирден келечиле,
Атларындан тюшдюле,
Чыгъып жашла алларына,
Акъбилекге элтдиле.


Ариулугъу кёз къамата,
Кииими юсюне жарашып,
Окъа бёркю башында,
Сыйлы ташла бла жасалып!;


Бийчени къарамындан,
Келечиле жунчудула,
Айталмайын сёзлерин,
Иги кесек турдула.

Эс жыйып,болсада,
Бир- бирге къарадыла,
Акъсакъ Темирни буйругъун,
Ол сагъат толтурдула.

Кёргюстмеди Бийче,
Къайгъысын кюйсюзлеге!,
Сёзюн ашыкъмайын сюзе,
Акъбилек айтды кюле:

Сагъыш этме къоюгъуз,
Узакъ жолдан солугъуз,
Ашыбыздан кёрюгюз,
Танг атхынчы тезюгюз!

Акъбилек отоуунда,
Башы къалды сагъышха,
Сагъая хар тауушха,
Танг атдырды жарсыуда!
;

Ашыкъмайын юсюне,
Аскер кийим кийди Бийче!
Къамасыда  жанында,
Жылтырай алтын   къыны,
Отоудан чыкьды  хыны!

Жол къоратып,ызыгъызгъа,
Ашыгъышлы къайтыгъыз,
Мен айтханны ханыгъызгъа,
Ангылатып айтыгъыз!

Биз кеси жерибизде,
Ол къатылмасын бизге!
Алай угъай десе уа,
Тюбеширбиз  сермешде!

Акъсакъ Темир  чамланып,
Секирип турду жеринден!
Ташны ташда къоймагъыз,
Чегем аузда элледен!

Бииик къая башындан,
Таусону къаласындан,
Кёрюнедиле жашла!
Душман аллын тыйгъанла!

Сыйынмайын  жоллагъа,
Кюйсюз къанлыны аскери!
Жайылгъанды къоллагъа,
Бетледе  жыра  жолла!

Алан жашла  тарлада,
Къылыч  уруш этедиле,
Темирни   аскерлери,
Чегет,кюнлюм бетледен,
Энишге,энишге тюшедиле!

Садакъ окъла башындан,
Таууш этип  учадыла!
Кюйсюзлени алан жашла,
Къылычлагъа  бурадыла!7





Чегем тарын сакълагъанла,
Къалмай бары къырылдыла!
Акъсакъны   аскерлери,
Эллеге  къуюлдула!

Бийикледе-къалада,
Сермешедиле   аланла!
Тёгерекни басхандыла,
Саны болмай  мурдарла!

Бек тюбюнде къаланы,
Къама уруш этеди,
Аланланы игиси!
Жигит улан ШАМЕТТИ!

Бир къолунда  къамасы!
Ычхындырмай   къылычны!
Уллу, уллу сермейди
БЕКМЫРЗАНЫ  КИЧИСИ!

ТАУСО бииик къалада,
Жигитле арасында,
Мурдарлагъа къаны къыза!
Киришди къазауатха!

Сермеп къама къолуна!
Кирди   хыны  ортагъа!
Кёз къыйыры бла къарайды,
Уруш  этген  КЪУЛУГЪА!






Саны болмай аскерле,
Эллерибизге кирдиле,
Адамын къырып барын!
Юйлени кюйдюрдюле!

Болмазлыгъын билди Бийче!
Чыгъып къая бийигине,
От  салып   этегине!
Кесин   атды   энишге!



Ёсгендиле Бердибийни къызлары,
Ариудула сыфатлары,ызлары!
Уллусу-аты  АСЫЛ!
КЁГЮРЧЮН,ОЙМАКЪ,ЖУМАРУКЪ!
Жашай эдиле эте заууукъ!

Алай  болду  башха  буйрукъ!
Элни  басды къанлы  урлукъ!
Лыгъыт элде Бердибийда эр эди!
Бир жыйынга кеси къарыу этер эди!


Ийди  мингчи адамларын,
Тюйдюрдю  къабакъларын!
Бер манга  къызларынгы!
Сау  къоярбыз жанынгы!

Сермеп алып къамасын,
Тыйды  быланы  алларын!
Ёрге, энишге силдеди,
Къылычына тюйреди!

Минди секирип тапкыргъа,
Тиреп аркъасын  къаягъа!
Къылыч ойната къолунда,
Къамасына  узала!

Арбазлары ёлюкледен толгъанды!
Бердибийда арыгъанды,талгъанды!
Келалмайын жууукъ къатына,
Узакъдан  марап садакъладан атдыла.

Буруп башын арбазгъа,
Къычырды  къызларына:
Къутулугъуз артлары бла  къаягъа!
Тутдурмагъыз кесигизни былагъа!

Солууун ала тансыкълады,
Узакъ  акъбаш  тауланы!
Биле эди сабийликден,
Уллу, бииик къаяны!

Улу къызы АСЫЛНЫ,
Кёрген эди  къолунда,
Узун  саплы балтаны!
Эслеялды ОЙМАКЪНЫ,
Ум  башында садакъны!

Аман къауум ызларындан жетеди,
Ёхтем ОЙМАКЪ алдагъысын кёреди,
Садакъ окъну атады да,
Алда келген жардан энишге кетеди!

Тёгерекден  жетдиле!
Тутар умут этдиле!
Хорлатмайын  эгечле,
Къама уруш этдиле!

Гырмых буруп къаудандан,
Беллерине къысдыла!
Къарап къая эринден,
Кеслерин жандырдыла

Айтып  ахыр  сёзлерин,
Къолларындан тутдула,
Отха алдырып юслерин,
Энишге атдыла кеслерин!

Жигит,АЛАН къызлары!
Сакълап ,ариу намысларын,
Ёмюрлеге  айтдырдыла,
Кеслерини  атларын!

Акъсакъ Темирни аскери,
Басхан  таргъа киргенди
Аман хапар эллеге,
Мычымайын  жетгенди!

Басхан ауузну эллери,
Башчы болуп БЁРЮБЕРДИ!
Тынгылап БЁРЮКЪАНГА,
Жыйышдыла бир ызгъа!

Жашлары аланланы,
Сакълайдыла тарланы,
Умутлары - жибермезге,
Душманланы   эллеге.

Бёрюкъан  -башчылары!
Жылтырай къылычлары!
Къая  болуп сюелди,
Басхан  аууузну  адамы!

Энишге тюшюп тарладан,
Жигитлери Аланланы,
Тыйгъандыла  къанлыны!
Бошлап алгъа атланы!

Табына къызы-Айтыма!
Жюз да атлы -ызындан!
Акъ жамычысы чайкъала!
Тардан уруп чыкъды алгъа!

Жырып кирди  ортагъа!
Жунчудула,малгъунла,
Бир-бирин тюрте-жыгъа,
Сюрюшдюле жагъагъа!

Аманланы Басхан суугъа,
Изгилдик этип къуйдула!
Жетгенлерин сермей-ура! 
Къылычлагъа  бурдула!

Узакъдан учхан садакъ окъла,
Жетмейдиле Алан  къызгъа!
Жашла  алып  тёгерегин,
Аямайдыла  кеслерин!

Къанлы сермеш барады,
Архыз тийреде -элледе!
Саны болмай  аскери,
Темир  ёрге  къарайды,
Жана кюйсюз кёзлери!

Алан эрле жоюлдула!
Къалала  оюлдула!
Бурунгулу тукъумланы
Тамырлары  къурудула!

Эски элле жокъ болдула!
Адамлары  къырылдыла!
Бош къалгъан арбазлада,
Итле сынсый  къалдыла!

Арба чархха сюейдиле,
Аланланы   балаларын,
Сан этмейин кеседиле,
Сермеп алып   башларын!

Таууш этип барадыла,
Уллу чархлы арбала,
Тауларыбыз  сарнайдыла!
Союлгъан жашчыкълагъа!

Къоймай къырып  сюелгенни!
Алан къанын тёкдюле,
Къалгъанларын жыйып  барын,
Жесир этип элтдиле!

Къарча  алкъа  сабий эди,
Атасы аны  Ийналукъ,
Жараладан юсю  толуп,
Жата эди  аман  болуп.

Уллу атасы Къарчаны,
Къара  шайны жыйгъан эди,
Ариу айтып  туудугъуна,
Осуятын айтхан эди!

Мен ёлсемда сен жашарса!
Къутулуп жесирликден,
Журтубузну излесенг,
Ма бу ийис бла  табарса!

Тийишдирип миллетни,
Барын бирге жыярса!
Оюлгъан къалаланы,
Бийик  этип къаларса!