Мегьри

МЕГЬРИ

Поэма

1

Зун бахтлу тир Мегьри акваз,
Фадлай хьанвай зи рикIиз хуш,
Чин тийидай лавгъавал, наз,
Сарбаз, михьи рикI авай руш.

Гуьрчег жезвай йикъавай-къуз,
Ахъа хьанвай къизил гуьл хьиз,
Ам патагай фидай чIавуз,
Къалабулух жедачир кьаз.

Чун накь таниш хьайибур туш,
ГьакI куьчеда дуьшуьш хьана,
Хьайивиляй сад-садаз хуш,
Фин тавуна уьтмуьш хьана.

Санал кIелиз, чирвал къачуз,
Хъсандиз рикI къене туна,
Са партада чун цIуд йисуз,
Ацукьна, къуьн-къуьне туна.



Виридалай чи мягьледа
Чун тир кIеви, ихлас дустар.
ГъвачIи чIавуз, а вядеда
Гьикьван михьи тир чи къастар?

Чи фикир тир кьиляй-кьилаз
Къелемар цун, вацIун кьере,
Къуллугъ ийиз хайи чилиз,
Элкъурдайвал багъдиз дере.

Институтда кIелун еке
Мурад тир чи рикIе авай,
Намусдик са кIусни леке
Квачир, дуьз, шад рекье авай.

Хабарсуз са къуз рикI кудай
Хаин хабард ван хьана чаз,
Инсанириз азаб гудай,
Дяведиз физ кIан хьана чаз.

Военкомдиз ийиз минет,
ГьикI алахънай чун а чIавуз,
Кьилел алай цIай, гум, небгет,
Дяведиз фад ракъур лугьуз?



Комисарди лагьанай чаз:
«Садра кIелун куьтягь куьне,
Къагьриманар, яш тIимил яз,
Игит рикIер авай къене.

РикIел гъизва за кьасухдай,
А яхцIурни сад лагьай йис,
Куьгьне хирен сив ачухдай,
Чанда твадай рикI кудай гьисс.

Гатфариз чун цана жедай,
Гатуз кIунтIар чIугваз векье,
ХъуьтIуьз гъилер къана жедай,
Векьер хкиз дагъдин рекье.

Чантада тур къацу лаваш,
Гьа кIвалахал фидай рекье
Недай чна, яваш-яваш,
Шокалад хьиз са-са тике.

ТуширтIани руфун къулай,
Чна гудай кIвалахиз таб,
ТIвек-тIвек хьанвай кемер алай,
Гьал кумачир кутвадай раб.



Ингье, фадлай вил алай гад
Атана, чаз салам гана.
Эхиримжи зенг яна шад,
Мееткебд залдиз чун кIватI хьана.

Ам тиртIани бахтлу межлис,
Сефил тир чи рикIер гзаф,
Такунамаз дяве халис,
Хьанвай залан хирер гзаф.

А межлисда чи суьгьбетар
Вири къанлу дяведкай тир,
Халкьдиз хьанвай пис зегьметар,
КIеве авай уьлкведкай тир.

Чун экуьнахъ душман гатаз
Дяведиз физ гьазур хьана,
Чи рикI алай къелем муртIаз
Гадуруниз мажбур хьана.

А юкъуз чун, чи гьуьрметлу,
КIани Мегьрид рекье туна.
Чна гьарда ам къиметлу
Мурад хьиз чи рикIе туна.



Ингье окоп, цяй ацIанвай,
Акъашнавай тадиз са гьал.
Къабачияр хьиз кьацIанвай,
Чи кIвачера гьатзава тIал.

Къвазва хар хьиз гуьлле кьилел,
Къарсурзава тупари чил.
Чун алкIизва кьежей чилел,
Хкаж жезвач чагай гьич кьил.

Рахазва чи тупар ингье,
Душманд винел къвазва цIун хар,
Кьисас кьаз кIан хьайи дехьне,
Чаз, кукIварна дяведин цIар.

Къарагъзава чун тяди кваз,
Хайи чиле гъил акIуриз,
Душмандин кьил лишандик кьаз,
ШейтIандихъ фад тIуб галкIуриз.

Гьужумзавай чун, гуьлле гуз,
Гьуррадин ван алаз кьилел,
Килигзавач гьич къвазвай цIуз,
АлкIурзавай са-сад чилел.



Амач рикIе къурхувал мад,
КичI катна тум кьуьгье туна,
Чукурзава чун вилик фад,
Мягькемдиз къуьн-къуьне туна.

Душман эхир агаж жезва,
КIвахьзавай виш хиряй иви,
Чи руьгь мадни хкаж жезва,
Магълуб авур сенгер кIеви.

Шумудра чун ажалд чиниз
Килигнай, рикI мягькемдиз хуьз,
Тежедайла гьич кьил виниз,
Дирибашдиз гьужумдиз физ?

Гьар къуз акваз къанлу ажал,
Юкьва авай датIана цIун,
Хьайила чаз тIимил мажал,
Гележегдкай рахадай чун.

ФизвайатIани къанлу дяве,
Заз ахварай вуз аквадай,
Шекердин мез авай сиве,
Мегъриди наз гуз аквадай.


Гьар къуз пайиз азаб, шадвал,
Сад хьиз фидай чун гьужумдиз,
Хуьз чи намус, бахт, азадвал,
Хар хьиз гуллле гуз залумдиз

Дяве къалум хьана кьилиз
Гитлер эхир капут хьана,
Хуьквезва чи картар кIвализ,
Сад сагъдиз сад набут хьана.

Дарда авай хуьруьн жемят,
Гзафбурун хкахьна къул,
Фу шекер хьиз авур кьенят,
Юкьва кIевиз кутIуна чIул.

ИчIи хьанвай кIвалин чиле
Амачир са канабдин рух,
Гамунихъни акур виле
Гьатзамачир са рипе мух.

Диде михьиз хьанвай шулу,
Гьамишанда тIазвай цуьлез.
Дахдигай рикI зайиф, яшлу
Хъижезмачир ерли экъвез.



Эхиримжи ягъунра кIвач
Гуьлле фена хьанвай набут,
Зуни гьеле кIвалахик квач,
Дахди кутур чIехи умуд.

Фадлай дарда авай чи кIвал,
Амачиз нек, ниси, къаймах.
Заз чизвай мад тахъжедай чIал
Загай зегьмет алай кIвалах.

Мегьри ятIа, алаз хуьзвай,
Марвард цуьк хьиз хьанвай гуьрчег,
Зи фикирар хъсан чизвай,
Вугуник квай рикIин гуьлег.

Гьар къуз физва ам виликай
Зун течидай гъейри кас хьиз,
Хабар яз зи бенд рикIикай,
Накь тухванвай жегьил свас хьиз.

Ам акурла кьазва зи чIал,
Ягъайди хьиз мез фалужди,
Авунвайд хьиз беден бейгьал,
Муьгьуьббатдин хуш бейгьушди.



Мегьрибандиз адан зериф,
Шад вилери лугьузва икI:
– За ийизва ваз яр теклиф,
Ша чи кIвализ, вахъ кузвай рикI.

Авай гуьрчег къветрен ериш,
Зи патагай фейила ам,
Фикирар гваз къатма-къариш,
Хъфидай зун, кекяна кам.

Им тушир а виликан вахт,
Герек хьайла акваз дежай,
Назикдаказ хъуьрена бахт,
Гьалтай чIавуз рахаз жедай.

Йикъа кьвед-пуд сятда гуьзет
Ийидай за, рехъ булахдин,
Ван кутунвай шагьвард, лезет
Гудай кIаник тек къавахдин.

Гьар къуз лугьуз гьа къе-пака,
Акъатзава вахт, за гьикIин
Лугьуз, жигъин тийиз чка,
Сир ахъайдай жуван рикIин.



Кинодизни бубади мад
Ахъайзавач Мегьри кIваляй,
Кьазвай авам инсанрин пад,
Вич аватда лугьуз виляй.

Кеспидик ква югъди Мегьри,
Вахт авачиз кьил хкаждай,
Лап куьмекчи хьанвай дири,
Дидедиз са гъил хкаждай.

Ам ахваркай кватдалди хуьр,
Къарагъна, кул гъиле кьуна,
Къакъажна кIвал, шткана цуьр,
Ацукьзава гамун пуна.

Чир хьайила дахдин къарар,
Ийир-тийир жезва Мегьри,
Вилерлай къвез тIуб-тIуб накъвар,
Ашукь хьанвай жемят вири.

Лугьуз жезвач адагай, «Зун
Вуна бедбахт ийизва дах.
Бегенмиш я фадлай чаз-чун,
Гада-гуьдуь туш ам сарсах».



2

Китин дагъдиз мукьва авай,
КукIуш макан тир циферин,
Хуьр дагъларин юкьва авай,
Аквазва багъ хьиз цуькверин.

Кьвезва гатфар гуьлуьшан, шад,
Няс дяведлай кьулухъ хьанвай,
Уяхарна чуьллер кьуд пад,
ТIебиатдал фад чан гъанвай.

Къакъажнавай мягькем гъилер,
Чин тийидай бушвал ерли,
Рекьел ала халкьдин вилер,
Хуьзвай чпин картар дири.

Зун дяведай фад хтанвай,
Хер хьаийла залан кIвачел,
Колхозд кариз гьакI атанвай,
ЭвичIайла кIваляй кимел.

Тевлейраллай акурла гьал,
Са шумунлай ханвай къавар,
Зи пак рикIе гьатзава тIал,
Лачиндин хьиз ханвай лувар.

Ингье куьтен, муьрхъуьд кьуна,
Гьа хкайвал зулуз салай,
Карханадин вилик туна,
Марфад кIаник дуьздал алай.

Ажугълувал къене хвена,
Гъейратдалди вегьена кам,
Заз кIан хьана, патаг фена,
Базу къуна хкажиз ам.

Базу кьурла вегьена гъил,
Агь акъат сивяй кIевиз,
Татаб жезва элкъвена кьил,
Зун кас хьиз тIал ягъай рикIиз.

«Къе итимдин гужлу гъилер
Бес тежезвай чIавуз хуьре,
Заг кIевийиз тазва вилер,
Жемятдихъай залум хире.

Им мусибат тушни еке,
Итимдигай алай бапIах,
Чаз фу гузвай векье, никIе,
Алакь тавун лазим кIвалах?



Мягькемдаказ кьуна куьтен,
Цан цаз жедач никIе загай,
Дергес кьуна, гваз и беден,
Къекъвез жедач векье загай.

Квахь фикирар четин, туькьуьл!
За къачуда бубад чумахъ.
ЧIурмир жува-жуван гуьгьуьл,
Муьгьтеж жедач вун недай фахъ».

Серт ийидай гзаф инсан,
РикIин дарвал къене хвена,
Зун инсан хьиз хъсан кIубан,
Предколхоздин патаг фена.

Акурвалди кIубан жегьил,
Башламишай ийиз хваш-беш,
Ачух жезва адан гуьгьуьл,
Фадлай чина амачир хвеш.

– ГьикI лугьуда халу вуна,
Заз хпериг физ кIанзава?
Нур бубадин чумахъ кьуна,
Хзанд адет хуьз кIанзава.



– Заз бегенмиш я ви фикир,
Чи бубайрин адет хуьзвай.
Ваз аферин хтул ТIагьир,
Чи рикI алай рекьяй физвай.

Гуьзел Мегьри кьуразва вахъ,
Гьар вацра са гам хразвай.
Лугьун лазим я, хтул, гьахъ,
Гьакъикъатда заз аквазвай.

– ТIагьир халу квез вуч чида,
А дагъд марал заз хуш тирди?
– КичIе жемир, за сир хуьда.
Заз чизва ам пак руш тирди.

Ватан хуьдай чIавуз куьне,
Далу пата хьанвай рехи,
Председатель хуьруьн къене
Аяндар я, хтул, чIехи.

Куь мехъерин хуш кIвалахар,
Квез мусс гъиле кьаз кIанзава?
Авуна а къуз дамахар,
Заз са тIимил хъваз кIанзава...



Ви хабарди, хтул, хвеши,
Зун лап кIевяй акъудзава,
Гуч лагьана ваз кар кIвачи,
За лап чIехи умудзава.

Чубанвал туш регьят пеше,
Чуьлда авай югъди-йифди,
Чан жаздандал гъидай кьеже,
Перт ийидай фад зайифди.

Чубанвал хас пеше я, чан
Гужлу касдиз, къуват авай,
Синагъд вилик тагудай ян,
Пагьливандин къамат авай.

Яна адаз инал ада заз гъил,
Физ кIанзавай чубанвилиз,
Хуьруьн вири пешейрин кьил,
Лап кутугай живанвилиз.

3

Йиф, экуьни гайи басрух,
Хъфизва мичI гваз чин чIуру,
Сегьер къвез-къвез хьана ачух,
Дагъдин синер жезва яру.


Нез фараш кьеж квай къацу векь,
ЧкIанва дагъд чиниз суьруь.
Векь язава авахьиз гьекь,
Куьзекири, чуру рехи.

За хъсан хуш къведай гьава
Язава, са кьакьан синел,
Дад ийизвай рушаз, тIува
Ша зун лугьуз, экъечI кимел.

Десте-десте жегьил рушар,
Гуьнед рекьяй физва  векьиз,
Агакьнавай, хьана яшар,
Акурла хуш жедай рикIиз.

Чи Мегьрини ава ина,
Ярдин гардан кьаз кIаз гьазур,
Авачир хвеш, шадвал чина,
Ширин темен синагъ тавур.

Мегьридини, вичин ширин,
Хуш ванцелди яна мани,
Гзаф кIани халкьдиз хуьруьн,
Гьатай касд кIвал жедай къени.



Адан хурар, таб квай беден,
Вили вилер, нурлу ири,
Ал пIузарар, такур темен,
Гьерекатда ава вири.

Заз бегенмиш жезва кIани,
Ашукь хьанвай ярдин хуш сес
Язавай рикI алай мани,
Хкажзавай рикIин гьевес.

Векьиз физвай гуьнедай тик,
Илигна икI манийрал шад,
Абуруг гвай цуьруьгъуьл, куьк,
Лапаткайриз элкъвезва фад…

Физва Ватан кIеве авай
ЯхцIурни кьвед лагьай дар йис.
Алемдин къан хиве авай,
Вагьши хьанва чапхунчи пис.

Агакьнава къанлу душман
Маздокдиг, чи гъил агакьдай,
Халкьдиз ийиз гзаф яман
Душманвилер, гуж акакьдай.



Акъашзава жезмай кьван фад,
Махлукьатди къанав гьаркьуь,
Марфад кIаник кIвахьна физ яд,
Зулун эхир кьиляй мекьи.

А танкариз акси къанав
Душмандиз сур хьун лазим тир.
Инал эхир адан чIулов
Фикирар чIур хьун лазим тир.

ЧIехи жезва фад инавай,
Югъди гузвай марфади мез,
Алачи хуьр, хъел чинавай,
Инсанар кьуд патахъай къвез.

Инай къвезва, яб гайила,
ЯхцIур чIалал рахадай ван,
Игит халкьдин, кIан хьайила,
Къванерални кваз гъидай чан.

Ингье зани, халкьдин юкьва,
Яд кIвахьна физ кIвалвхзава,
АцIуриз кьве план йикъа,
Жуван халкьдал дамахзава.



Эхир къвазвай марф хкяна,
Сада гузва зенгиниз кIаш.
Жемят физва кам кекяна,
Ашханадиз, нез цуькIуь аш.

ТIушиниз кьве кIвачи палчух,
Нетижа тир марфадин цин,
Незва чуьлддин юкьвал ачух,
КIвачин къилел чна фад тIуьн.

Хкаж жезва и вядеда
Сад машиндиз, фу-яд гъанвай,
Бизарзавай халкь дяведа,
Чинин са пад михьиз канвай.

Ада уьгьуь яна гъутуз,
ТIимил нефес акъадарна,
Я тийизвай гьич ял юкъуз,
Жемятдлай вил аладарна:

– Юлдашар куьн хьанва юргъун.
Гьаваярни мекьи жезва.
Амма туш им дявед къугъун,
Душман гьар къуз вилик къвезва.


Буйругъ ганва чаз, чи кIвалах
Куьтягьун, са гьафтед вилик.
Им буйругъ туш, къе са анжах
Командирдин, чун квай гъилик.

Буйругъ я им, чи Ватандин,
Чак умуд квай, вичин далу,
Эзмишардай кьил душмандин
Эхир са къуз мурдар, къанлу...

Инал катра хкизва ам,
Хасавюртдай дагъдин синел,
Кутуна дуьз лишандик кьам,
Хьел хьиз вегьей къветрен винел.

4

Гад акъатна, атана зул,
Хуржун къуьне аваз залан,
Авай дадлу майваяр бул,
Чаз чарасуз багъдин, салан.

Гьасанбеген кIвализ къвезва
Муьштерияр, руш це лугьуз.
Мегьри фидач лугьуз ишезва,
Рак агална, кIвале ялгъуз.

Ван хьайила, дахди гузва
Лагьай кIани, гуьзел Мегьри,
Зи чан зи рикI адахъ кузва,
Дагъда хуьзвай колхозд суьруь.

Муьгьуьббатдин шуьрбет хъвайи,
Мегьридиз бес жезвач гьади,
Чинакъвазна, талим гайи,
Бубадин гаф чIурдай ади.

Билбил хьтин гьамиша шад,
Руш акурла хьанвай сефил,
Периханди ийизва дад,
Къачуз тIимил адан гуьгьуьл:

– Секин хьухь чан руш, ваз я дад.
Вун чаз авай са бала я.
Чаз авача веледар мад,
Вун дуьньядал чаз ала я.

За лугьузвач ам ви тай туш.
Вун фейила пака гъуьлуьз,
Ваз веледар жеда, чан руш,
Килигдай ви назик гъилиз.



Чан сагъ тушир иес галаз
Четин жеда ваз хуьз абур.
Килиг бала, бубад чIалаз,
Кьаз кIанзава ваз пар агъур.

За ваз гзаф минетзава,
Кьисметдал хьухь жуван рази.
Вуна гзаф къелетзава,
Вун Аллагьдиз жеда аси.

Перишандиз хьанвай гъамлу,
Алахънавай вичи-вич хуьз,
Мегьри вилер михьна ламу,
Квар къачуна физва яд гъиз.

Къуьнуьхъ галай квар эцигна,
Кара, хьайид хьиз кьил гижи,
Инихъ-анихъ фад килигна,
Гьахьзава ам цуьруьз мичIи.

Вил вегьейла цуьруьн пипIез,
Инай адаз вичиз лазим,
Жигъизва са куьгьне мерез,
Хуьре герек къвезвай даим.



Къавукай ам куьрсна эвел,
Гьалкъада фад гардан туна,
Тахьана са кIусни энгел,
Эцягъзава кьуьл кутуна.

Бахтунай хьиз гьакI кесибдин,
Садлагьана еб кьатI жезва,
Кьисметдин кар хьиз несибдин.
Мегьри цуьрин юкьвал ишезва...

Периханди Гьасанбегез
Къе це лугьуз ТIагьираз руш,
Минетзава ишез-ишез,
ТуштIани ам гьич рикIиз хуш...

– Ам гьикI лагьай гаф я, къари?
Хибри хьанван вун, акI рахаз?
Ваз вуч хьанва, лагь заз вири,
Зазни чир хьуй а ви аваз.

– Фагьум ая лап хъсандиз.
Вахтунда ам акъуд кIваляй.
Фирай вичин нехирбандиз,
Чун аватдалд халкьдиз виляй.



Им гьихьтин кар я, лагь къала.
Кткайда хьиз икI чIуру жин,
Цуьруьз фена залум бала,
Туьтуьниз еб вегьез вичин...

– АкI ятIа це Гуьлаз хабар,
Чпин гъидай затIар гъурай.
Алукьдалди къурбанд сувар,
Авуна пад-кьил тухурай.
                2013 г.