Чилин сагьиб

ЧИЛИН  САГЬИБ
повесть

Фалай аслу я вири:
Чи бахтлувал, чи шадвал,
Чи суфрадин мублагьвал,
Чи Ватандин абадвал!

I

Шарвилидин гапур хьтин
Дагъдин кукIуш жезва яру.
Ван кутуна зулун багъдик
Юзурзава пешер гару.

Экв жезва, туьнт лацу балкIан
Дуьнья тирвал зарб гьалзавай,
Галат тийиз, датIана мичI
Галай патахъ кьил ялзавай.

Къвез-къвез ачух жердавай югъ
Куьчейрал чан акьалтзава,
Уях хьанвай хуьрел цурун
ГетIейрин ванн ацалтзава.

Теспача кваз ахъайна вар,
Гайида хьиз сада эвер,
Самур рикIе шад гьисс аваз
Цаниз физва сегьер-сегьер.

…Физва къанлу, няс гьужум,
КьуьчIуьл жезва юкь чилин.
Илигна цIун марф къвазва,
Завалу сел хьиз къалин.

…Къвезва душман регьимсуз,
Гужлу лепе хьиз гьуьлуьн,
Агакьзава окоприв
Зарб кваз къвезвай танк кьилин.

Къарагъзава пехота,
КIвекIвечи танк элкъвезва,
Адан хайи чархари
Чил регъви хьиз регъвезва.

…Руш акурла гуьрчег, гумрагь
Вич шаддаказ авур саймиш,
Гуьгьуьлдалди дяведиз фей
Дах дяведа хьайи кечмиш,
Адан диде квар гваз ацIай,
Гьа икI къе хьиз хьайи дуьшуьш,
Вич дяведиз фидай чIавуз,
ЧIурай халкьдин уьмуьр, ериш
Чи Самуран вилерикай
Карагзава къанлу йикъар,
Мажбур хьайи ислягьвилин
Эцигунар туниз халкьар:


Булахдилай къуншидин руш
Хуьквезва, нур авай пеле,
Къваларлай яд авахьзавай
Агъур гичин аваз гъиле.
Яргъа амаз мегьрибандиз
Салам гана Нуржагьана,
Физвай тади кваз, Самураз,
Теклифна яд хъухъ лагьана.
Самура яд хъвана къайи,
Лагьана: – Чан руш, чухсагъул!
Бахтлу хьуй вун, ваз кIанивал!

«…Къвезва душман регьимсуз,
Гужлу лепе хьиз гьуьлуьн,
Мукьва жезва окоприв
Зарбдиз къвезвай танк кьилин.

Мумкин яни мегер гьич
А гьяд югъ финн рикIелай,
Фидай чIавуз кIвалахал
КIвализ элкъвей рекьелай?

Радиодай ван хьайи
Хабарди рикI атIай югъ,
Папан перемд ценерик
ГъвечIи кьуд хва ккIай югъ?

Ватанди вич хуьх лугьуз
Халкьдиз эвер гайи югъ,
Садлагьана дидедин
Далу какур хьайи югъ?

Дяве, гьужум, ягьунар
Гьикьван куьн я пис гафар,
Мекьи хъуьтIуьз элкъуьрдай
Гуьзел, чими, шад гатфар?

Шумудан ви хабарди
ЧIарар рехи авуна?
Шумуд яшар тахьанмаз
Вуна чIехи авуна?

Шумудан рикI цIай ягъай
Жирин кIус хьиз канна на?
Шумудан шад гуьгьуьл пер,
Дуьньядикай хана на?

Залум дяве, вун гьич зи
Душмандизни тахкурай.
Акьван хуьрер, шегьерар,
Имаратар чукIурай…»

А ягъунра, танкуни цIай
Кьурла кайи кIвачелай
Кап алтадна Самура гьакI
Гъил фейи вич вичелай.

Дяведа кьуд йисан къене
Танкуникай кIвал хьайи,
Игит хва я чи Самур
РикIе Ватанд тIал хьайи.

Чапхунчидиз гана жаза,
Халкьдив гъурса уртахна,
Танкунай ам эвичIна фад
Тракторда акьахна.

ЭкъечIзавач ам жергедай
Къени, яхцIур йис хьана.
Шад ятIани халкьдин рикIер,
Тупарин ванн кис хьана.

Къе «дяведиз» физва Самур,
Яру къизил къуьл патал.
Къастуналди женг чIугвазвай
Къуьлуьн гьар са кьил патал.

Къени адаз аквазва вич
Авайди хьиз дяведа,
Гьар экуьнахъ фад къарагъиз
КIвалахал физ вядеда.

II

Зулун тумариз
ЭкъечIзавай бере
ЧIехи сувар я
Гьамиша хуьре.

Хуьруьн жемятдик
Ктканва лувар,
Тухузвай кьиле
Шад бахтлу сувар.

Далдамрин шад ванн
Гьатнава хуьре,
ЧкIанвай михьиз
Тирвал дуьз дере.

Гадайри къизгъин
Ийизва кьуьлер,
Гуьзелрал алаз
Бенд хьанвай вилер.

Жегьил Мирзебег
ЭкъечIна юкьвал,
Чилин пагьливан
Хьтин, юкь закIал.

Къвезва адан зарб
Кьуьлуьник цавай
Нуржагьан, шумал
Буй-бухах авай.

Катран хьиз вилик
Кватай къешенг къуш,
Гадади хура
Твазва кIани руш.

Хкадарзавай
Физ рушан вилик,
Адан кIвачер гьич
ХкIазвач чилик.

Магьсулдарри
Юкьва тунвай элкъвена,
Парторг Керим,
ПIапIрусдин кьатI туьхуьрна,
Фена вилик,
Гъил таладал туькIуьрна:
– Чил девлет я,
Чи, диде хьиз, чаз багьа,
Техил гузвай,
Гьар са куьнин кьил, агъа.

Жумартдаказ
Ахъайнавай арадал,
Гьр са нямет
Алай, дигай суфрадал,
Фу тахьайтIа,
Дад гудач тIуьр хуьрекди,
Хуьрекрин шагъ
Хъсан тIямлу йимекди.
Инал ада
Са вил яна сятдиз.
Авуна шад
Сувар тебрик жемятдиз.

Колхоздин кьил,
Чуьлда авай вич даим,
Предколхозди
Лагьана: –
Вахт я, Мирим!
Къуй эгечIрай,
Вахт гьавайда тефирай,
Далдамчияр,
Жемят хуьруьз хъфирай.

Керим инал
Рахадайла чиликай.
Самура фад
КIватIна вичин виликай
КIерецар хьиз
КкIалар са гиник квай,
КIам авунвай
Юргъвадик квай никIикай,
Аграномдин
Вилик гъана ичIирна,
ТIуб сел атай
НикIин кьатIал туькIуьрна:
– Заз чиз, чIехи
Аграном я вун, Фетягь.

КIел авунвай,
Чидай чилин кар, жерягь.
Бажагьат и
Гьал гъидай ви бубади
НикIин винел,
БарбатIнавай юргъвади.
Хьанвайди хьиз
Кул-кус кьит чи тамара,
КIатIар кьадай
Селледик квай кIамара.

Акъатзавач
Гьич инай зи кьил, Фетягь.
Гьайиф къвезвач
Ваз и мублагь чил, Фетягь,
Элкъвезвай икI
НикIер дерин кIамариз,
Сувал алай векьер къалин тамариз,
Багълар вацIу
Акьудзавай пунарай,
Вахчузвайбур
Хьиз чал алай къанарай.
– Вун гьахълу я,
Самур, вун дуьз рахазва.

Ви рикI чилихъ
Кузвайди чаз аквазва.
Спутникар
Акъуднавай цавариз
КIвалах артух
Хьайи чIавуз гатфаруз,
Гьеле кими
Крар гзаф ава чаз.
Чна гьикIин
Бес тежезвай куьмекар,
Физвай хуьряй
Шегьердиз чи эркекар.

– Ам раху туш,
Ам жув гьахълу авун я.
Мумкинвилер
Чаз табий туш лугьун я.
Ви гафарал За чIугвадач,
Фетягь, къул,
КIанзавайди
Жуван пеше кIан хьун я,
Гьар са касдиз
Къе вахтунин ванн хьун я.

ТIалабзавай
Чавай чирвал, тежриба,
Фагьум тийиз
Вилик вегьез къайгъусузвал,
Месэлаяр къариба,
Ерли эхи тийидай.
Бушвилиз икI
Чаз хьиз кьисас хъийидай.

Гьамищанда
Чин чIурна, кьил чилевай,
Фетягь инлай,
Къван гадарна гъилевай,
Гъил юзурна,
Гаф амачиз лугьудай,
Няс угъри хьиз
Крар дуьздуьз акъудай,
Физва вилик
Мирим алай чкадал,
ЧIугвазвай са
Вуч ятIани руквадал…

III

Предколхозди,
Кар гуз вагьши душмандиз,
Гьужумдиз физ
Гьазур хьанвай хъсандиз,
Комдивди хьиз,
ТIимил вилик алгъана,
Гъил юзурна, –
«Башламиша» лагьана.
Тракторар
Вири сад хьиз юзана,
Самуран рикI
Шадвиливди ацIана.

Пурпу хьана
Акъвазнавай кьуьгъвер хьиз
Къуьлуьн канду
Таладин чил дуьдгъвер хьиз
Асантдаказ
АтIуз залан куьтенри,
Агалдзава
Хвал хулахъ лап игисна,
Мукьуфдаказ
Кьил хьиз твазвай илисна.

Къани цIуд суз
Тракторд руль гъилеваз,
Галатун гьич
Течир Самур кьилеваз,
Магьсулдарри
Ацалдна кьуд патал ван,
ЦIиргъинаваз,
Игитдаказ цазва цан…
Фена вахтар лежберди
Текдиз цадай цан.
Са белгемдиз килингдай
ЦIикьвед кьил хзан.

Куьтенд десте чуькьуьдай
Гъилер ифидай,
Гьарайдай кьван яцариз
Туьтер ийидай.

Къуьне залан гьебе аваз,
Къумбакра къекъвез,
Гъилелди тум вегьдай,
КIвач кIвачихъ текъвез.

Емишар хьиз базардай
Къачунвай багьаз,
НикIиз фитер тухудай
Куткунда аваз.

Хкаж тийиз кьил виниз,
Забр кутаз мукал,
ЭлецIдалди гвен гуьдай,
Юкь хьана шанкIал.

Зегьмет чIехид тиртIани,
Мад къведалди гад,
Бес жедачир раж, техил,
ИчIи жедай кIатI.

Къаралмиш йиф акъатна,
Атана сегьер,
Дегиш хьана чи залан
Зегьметдин тегьер.

…Рагъ буран хьиз
Дагъдин синек акатна,
КIан таквадай
Дерин къуйдиз аватна,
Нафт куьтягь хьай
Лампа хьиз югъ туьхвена,
Акваз-такваз
Вахт рагъдандихъ элкъвена,
Варз алкIана
Цавун юкьвал, закIал хьиз,
Далдмад кIаниз
Ягъай гъвечIи кукIвал хьиз.

Магьсулдарар
Цан куьтягьна дереда,
КIвализ хъфиз
Гьазур хьанвай береда,
Вил вегьена
Генг таладиз Шукура,
Хабар гана: –
Юлдашар, къе Самура
Вичин гьунар,
Агалкьунар къалурна,
Шаксуз ада
Къе пуд план ацIурна.
Баркалла ваз,
Юлдаш Самур, икI хъсан
Мукьуфдивди,
Ериш аваз, цазвай цан!
         
Къвезмач гатуз хьиз
Багъларай
Билбилрин шад, хуш ванер.
Дерин вацIар жезва даяз,
Экъис хьана цяй къванер.
IV
Къачунва шад ванци дере,
КIвалах къизгъин ргазвай,
Вири сад хьиз кIватI хьана халкь
Шаддиз зегьмет чIугвазвай.

Самура рехъ хуьзва вили,
Фадлай кьулухъ муьгьуьдин,
Гуьзлемишиз тум гъиз хуьруьз
Хъфей машин, Шигьидин.

Эхир рекьин къекъуьндикай
Машиндин кьил хкатна.
Акурвалди ам Самурак
Теспачавал акатна.

Къекъвез-къекъвез атай машин,
Араба хьиз чарх ханвай,
НикIин юкьвал жезва акъваз,
Тум вегьена, гъар ганвай.

Ажугъламиш хьанвай Самур,
Теспача кваз чукурна,
РикIяй лугьуз, «ваякьанди
Машин никIе акIурна».

Акурвалди къацу вилер
Алахьнавай Шигьид чин,
Свмура хъел хуьз тахьана,
Кьуна кIевиз адан къуьн.

– Вун гьинавай икьван гагьди?
Вахъ вуч тIегъун галукьна?
Лагь, келлегуьз, нин муьхце ви
КIвач кIапунал алукьна?

Шигьиди мез галкIиз-галкIиз
Лагьана: – Туш кIвалах сикI,
Тум хкажна катдай тамуз.
Акьван буркьуь мийир рикI.

Ша, тIимил кьвал къе чна чи
Беден ийин гъуьргъуь, дуст.
КIвалах авур балкIандин тум
Хьайиди я яргъи, дуст.

Гьерен ятур гъанва за куьк,
Квачир хьтин кIарабар.
Ша, булахдин кьилел фена
Ягъин чна кабабар!

Ичкини гва зав кьве шуьше,
Михьи, вилин нагъв хьтин.
Дуьзардай кьве виш граммди
Итим зурба дагъ хьтин.

Дуствилелди Шигьиди куьк
Гьерен ятур къалурна.
Самура ам туьд кьуна, чан
Акъатдайвал къарсурна.
– Самур, ша зи хизан язух,
Нефс акъатрай зи яллагь!
Са чIавузни ихьтина алчах
Кар хъийидач, за валлагь!

ШейтIанди хьиз Къазибега
Алудна зун рекьелай.
Са чIавузни ви хъсанвал
Ракъурдач за рикIелай.

– Вач Миримаз ачухдаказ
Ахъай вири хьайивал.
Са хупI хъвадай зегьердихъ на
Намус масса гайивал…

V

Собрание физва гурдиз,
Шигьид кьисмет гьялзавай,
Агаж хьанвай юкьвал къуьр хьиз
КIвач ракьара гьатнавай.

Рахазва чин чIурна Керим,
АтIузвай лап гафуни,
Тахсиркардин хесет чизвай,
Бала гъанвай руфуни.

«Заз чиз адаз жедач эсер
Гьат тавунмаз дустагъда.
Ичкидихъ ягь масса гузвай
Пиянискад саягъда…»

Ацукьайла парторг Керим,
Мирим кIвачел къарагъна,
Секинарна жемят, къелем
Истикандихъ гелягьна.

– … Жемятдин пай квай шейиниз
Къастуналди темягьна,
Дугъриданни, Шигьиди чун,
Чи хуьр, колхоз русвагьна…

Инал тарпна ягъайди хьиз,
Кевсер кIвачел акьалтна,
Рахана: – За яб гана куь
Ихтилатриз агалтна.

Куьн гьахълу я, куь меслятдал
Рази тахьун мумкин туш.
За квез лугьун, зуни адан
Тереф хуьзвай замин туш.

Дустагъдани ам хьтиндан
Гардан, валлагь, пикI жеда.
Бес кIвалемай фу кIанзавай
Аялрин гьал гьикI жеда?

Къарагъна и чIавуз Самур,
Ажугъ аваз вилера.
Виридакай вичиз суал
Гайиди хьиз Кевсера.

– Шигьи, гьелбет, пияниска
Тирди ам чаз хъсан чизва,
Амма бала къведай кьилел
Къекъвей рекьяй ам физва.

Вучиз инал адан патав
Гвач Къазибег муьфтехур,
Акъудзавай ракьяй, гъуьргъвеш
Келлегуьзар, гуз чехир?

Шигьидин тIал гьеле чавай
Мумкин я сагъ хъийиз хьун.
Къе садазни кIанзавач чаз
Адан хизан ажиз хьун.

Къазибеган тIал масад я,
Къерех хьанвай кIвалахдгай,
Серф акатай декьикьада
Чи кIул ядай нажах гвай.

Инлай-анлай «Дуьз я! Дуьз я!»
Гьарайна са шумуда.
Мирзебега къачузва гаф,
Са юкI авай далуда.

Акъудна дуьз къарар инал,
Рагъдандихъ халкь чкIана.
Шигьи квачиз серсер хьанвай,
Туьтуьна шел акIана.

Явашдаказ адан къуьнел
Самура гъил эцигна.
Шигьи адаз дуствилелди
Кьил хкажна килигна.

– Чухсагъул ваз, Самур, на заз
ГъанатIани айибар.
Рекьидалди зат хьиз вине
Хуьда за ви ихтибар…

VI
 
Ишигълаван хьанва хуьр,
Нур аватай шегьер хьиз,
Шадлух авай гьар кIвале,
Чил къарсурдай мехъер хьиз.

Цавун аршдиз чкIанва
Гъетер кIелни бацIи хьиз,
Дагъдин синел хьанва куьрс
Варз, киредин бади хьиз.

Безетмишна раснавай,
Авай гьар са тадарак,
Самуран кIвал ацIанва,
Сувар ийиз мубарак
КIватI хьанвай, кьуд гададин
ГъвечIи-чIехи килфетрай,
Абуру гваз атанвай
Гьар жуьредин няметрай.
Ухшар авай суфрадиз
Ачух гьар са затI алай,
Ацукьнава столдихъ
Тавханада хьиз къулай.

Ацукьнава кьуд хвав кьуд свас,
ЦIувад хтул кефи куьк,
Билбилар хьиз багъ акур,
Ахъайнавай къалинз цуьк.
Килигайла яшариз,
Самур хъсан кIубан я.
Малкъарадал рикI алай
Адан са хва чубан я.
Са хва чIехи багъманчи,
Са хва чатун устIар я.
Са хва колхозд кIвенкIвечи
ТIвар-ван авай малдар я.

Юкьва тунвай чIижери
Кьуд патахъай эмир хьиз,
Ам бахтлу я алемдиз
Гзаф азиз шаир хьиз.
Самура фу къачуна
Чинив кака гвянавай,
Иштягь ачух жедайвал
Къалинз хвешхвеш янавай.
Мегьрибандиз пIагь гана,
Гьамишанда гаф гьазур
Арифди хьиз лагьана.
Дуьньядин кьуд кьил акур:

– ЧIехи бегьер къачуз кIанз
Къе къайигъудик квай гатун,
Магьсулдардин сифте кам
Я цан цана тум кутун.

Зегьмет чIугун герек я
Чили бегьер гун, патал,
Чи  суфраалл булдаказ
И баркаван хьун патал.

Къуй, чаз гьич са чIавузни
Факай дарвал такурай.
Гьамиша чи кандуяр,
КIатIар къуьляй ацIурай.

Веледрин шад вилериз
Ракъинин нур аватна.
Акваз-такваз йифен вахт
Кьуланферив агатна.

Акурла вич гуьзетзавай
Туьк авай месс алай тахт,
Хтана Самуран рикIел
Вич дяведай хтай вахт:

Гатун вахт я, гьава зегьем,
Ранг янавай мухаз рагъул.
ЭлецIардай инсан бегьем,
КIвалах ийиз жедай кагьул.

Руг цава тваз, къарсаз келле
Рекьяй виниз хтай машин
Акъвазарна муькъуьн кьиле,
Рехъ атанвай хуьряй кIвачин.

Аскерд чанта аваз къуьне
ЭвичIзава Самур рекьел,
Дяведа кьуд йисан къене
Залан хирер хьанвай рикIел.

Фадлай фу гьат тавунвай тух,
Кьве аялди мухан никIе,
ЦицIибри хьиз, незва цIи мух,
Чумалар хьиз чрай еке.

БацIияр хьиз диде акур,
Харж ийизвай чпел къуват,
Фад хъфизва хуьруьз абур,
Акурвалди хтай солдат.

Аялри фад гъвечIи хуьрел
Муштулухд ванн ацалдарна,
ДатIана вил алай рекьел
Жемят кIвачел акьалдарна…
Чилихъ сугъул хьанвай Самур,
Агъур чанта туна рекьел,
Жегьил гада хьиз яр акур,
Физва шаддиз мухан никIел.

Кьалар аскIан, кьилер назик,
Алтадуник квачир дергес,
Акурвалди патавай ник
Хазва адан къумбар гьевес.

Ада никIин инлай-анлай
Ялна кьуд-вад кьал акъудна,
Мукъаятдиз пунухъ галай
РакьуцI хьтин накьв галудна.

Гагь дувулриз, гагь кьилериз
Дикъетдалди килигна ам,
Хъиткьиннавай нагъв вилериз,
Гьатнавай дерт, сефилвал, гъам.

«Гьиниз фена а чи машгьур,
Гила халкьдиз хьанвай хкет,
Кьилер кIашар хьтин агъур,
Гужлу техил хуьдай килфет?

Техилдинни тахсир аван,
Алай лежберд къуллугъдал вил,
Вегьенвай и чилиз яван,
Аламачир итимдин гъил?

Самур, гила жуван гъилер
Къакъаж, душман гатай къудуз,
Дере тирвал кьакьан къуьлер
Хкаждайвал къведай зулуз…»

VII

И йикъалай кьулухъ цазвай
Техилдин тум ийиз хъсан
Алахъзава ам, рикI тIазвай
Чилихъ, рузи гузвай масан.

Садра хъийиз куьгьне кIвалер,
УстIардиз лап жедай кагьул,
Къабарламиш хьанвай гъилер,
Ам хандакIрал жезва машгъул.

Ингье ада эцягъиз лум
Ийидайла хандакI дерин,
Акъатзава са къванцяй гум;
ТуькIуьрнавай чарх хьиз регъуьн.

КIашуналди къвалар гатаз,
Лапаткадал акъашиз кIан,
Гагь кацад кIенкв, гагь лум кутаз,
Алахъна ам хкажиз къван.

Кутурвалди лум Гьасана,
Атанвай гуз адаз гькуьмек,
Эхир, тIимил къван юзана,
А чух жезва къвалакай тIекве.

Гьарайзава Гьасана: – фад
Ша, гадаяр, иниз килиг!
Акъатнава инай фур, сад
Къенез эвичI, кIаниз килиг.

Инал меле авай вири
Къуншияр кIватI жезва тадиз.
ЭвичIзава фуруз дири.
Сарбаз пеленг хьтин Азиз.

Ялна виниз гадайри цIил,
Акъудзава Азиз фурай,
Гъиле аваз са бапIах къуьл,
Фицякь тунвай хьтин кьурай.

КIватI хьанвайбур акурла къуьл,
Гьар са твар са яру чумал,
Мягьтел хьана элкъуьриз кьил,
Акурбур хьиз тажуб амал.

Ам жеда кьван дегьзаманда
Акъашнавай лап куьгьне фур,
Чапхунчийри Дагъустанда
Туруналди цадайла зур.

Самураз лап жезва хвеши,
Бахтуни  кьуьл авур рикIе,
Агакьайди хьиз вич вичи
ТIалабзавай мураддив къе.

Зурба девлет-мал жагъана
Хьанвайди хьиз чIехи агьвал,
Къизилар хьиз къуьл тухвана
ЭкIязава ада къавал.

Гьа и зулуз вичин никIе
Цазва ада а къуьл вири,
Кутуник квай умуд еке,
 Кагьрабаяр хьтин ири.

Эхир, цайи къуьлуькай тек
Са къад тварци хкажна кьил,
Гьар перишдин пунуз яз кек
Ада пурпу ийизва чил.

Самура а къад тварцикай
Тум кIватIдалди цадай никIе,
Вад йис физва къвез виликай
Гатфар, гад, зул аваз рекье.

Агакьдалди цIийи бегьер,
Акъатна зул, кьуьд, гатфар, гад,
Гьикьван къвада марфар, живер
Гьикьван вацIай авахьда яд?

Яратмишиз кIанз тум цIийи,
Тежрибаяр тухуз кьиле,
Алахънавай чилел хайи
РикI секин туш адан гьеле.

Юлдашдизни ада багъри
Ахъайзавач гьич вичин сир,
Сад хьиз пайиз хвеш, гъам вири
ЯхцIур йисуз санал фу тIуьр.

КьецIил жезва
Накь авазд ванн авай багъ.
Аквазмач мад
Виликдай хьиз хъуьрез рагъ.
Багъдин кьиле
ЦIай хьиз кузва чIухлумпIд тар,
Пайдахди хьиз
Хъичирзавай цавуз яр.
Билбилдин муг
Тарцин хилел алкIанвай,
На лугьуди,
Ам кьуьгъуьр я ксанвай.

Вахтундамаз
ЧIехи марфар къвадалди,
ЧIимелвили
КIвалах кIеве твадалди,
Тумар цана,
Секин хьанва халкьд рикIер,
Акваз чпин
ЧIехи умуд квай никIер,
Акъвазнавай
Къацу харад суфра хьиз,
Гьар са касдиз
Багьа вичин жафа хьиз.

Хирургди хьиз
Операции ийизвай,
Къутармишиз
Инсан кватна рекьизвай,
Къакъажнавай
Зиринг гъилер кьуьнтел кьван,
Чи Самура,
Ацалднава кIутад ванн
Карханадал,
Гъил элкъуьрна трактор
ТуькIуьр хъийиз,
Адан гужлу рикI – мотор.

Элкъвез-элкъвез,
Пилте-пилте къвазва жив.
Трактордин
Кабинади кьазва жив.
ХъуьтIуьн куьруь
Югъ рагъдандихъ элкъвезва.
Самур вичин
КIвалахдилай хквезва.
КIвенкIве аваз
Тракторрин цIиргъинин,
Рекьел тазвай
Дерин геллер ракъинин.

Карханадин
Вилик, са кIвач кIарасдин,
Акурла рикI
ТIар жедай гьар са касдин,
ЭкъечIзава
Салман, Самур хтайла,
Гьар сеферда
Шад жезвай ам атайла,
ЧIехи стха
Гьалтайди хьиз гъурбатда,
Бубад шикил
Авай ачух суфатда.

Дуст акурла
Карханадин кьурук квай,
ТIурар алай
Инидин лаш хурук квай,
Яргъа амаз
Мегьрибандиз хъуьрена,
Самура ам
Зерафатдиз вегьена:
– Вуч хабар я,
Дуст, хъуьтIуь гуж гузвани?
Инсаф течир
Аяз бубад кузвани?

– Акьван кIеви
Аяз авай макъамда,
Кьил кеменда
Туна, кIвачер галтIамда,
Тарунар хьиз
Ргазвай яд илишай,
Сталинградин
КIаник душман къирмишай,
Пехота я
Зун, дуст Самур, хам кIеви,
Гьайиф татай
Диде ватан хуьз иви.

Инал мотор
Къизмищ хьанвай ифена,
Трактор са
Декьикьада элкъвена,
Хура гьатай
ЗатI кукIвариз, къазуниз
Вилик фидай
Гужлу, залан танкуниз,
РикIел къвезва
Самуран са агьвалат,
Гьамишанда
Вине хуьзвай адалат.

Зулун югъ я,
Къвазва жив, марф акахьай.
Ван гьатнава
Чуьлда дагълар ацахьай.
На лугьуди,
Душмандиз сур гьазурна,
Акъвазнавай
Чили къуьнер юзурна,
Цав ишезва,
Душман къвезва маргъал хьиз.
Шегьерда гумм
Гьатнава, няс ажал хьиз.

Физва гьужум,
Къвезва, цеквер хьиз, рота,
Къвезва къанлу
Батальон, полк-пехота!
Чил, цав кузва!
Гуьлле гузва илигна.
ЦIай гуз жезвач
Ерли вилик килигна.
Басмишнавай
ТакIанвили къастлу чин,
Командирди
Буйругъ гузва вилик финн.

Танкистрик
Фад гьерекат киткизва.
Гьарда вичин
Машиндин гуж чуькьуьзва.
Акъвазнавай
Буйругъ вили хуьз фадлай,
Самуран танк
Хъуткьунзава чкадлай,
Эзмишиз кIанз
Душман мурдар хьиз чIулав,
Тунвай буьтуьн
Дуьнъяда цIай, гум, ялав.

Умуд кваз вич
ЧIехи авур пак чилик,
ЦIай кьве патахъ
Ийиз физва ам вилик,
Килиг тийиз
Фуруз, лекъвез, къандахдиз
Хире хабар
Гузвай кьилин къабахдиз,
Буьнжуькьариз
Душман къурху ктканвай,
РикIе ажал
Акъатайла атанвай.
 
Садлагьана
Ванн авун танкуни,
Ягъайди хьиз
Тонна къведай таркуни.
Танк къарсурна,
ЦIай хъичена мотордай,
Са легьзеда
Гьерен жендек чурурдай.
Са шумудан
Пелек гуьлле кукIурна,
Къарагъзава
Ам чиле гъил акIурна.

Дидедин гъил
Чуькьвей хва хьиз, къуччагъдиз,
Тарс гуз хъсан
Ягьсуз хьанвай къачагъдиз,
Залан хьанвай
Шинелд ценер къакъажна,
Автоматдин
Къундах цавуз хкажна…

Эхир куьтягъ
Жезва къизгъин ягъунар.
Чин аквазвай
ГуьцIайди хьиз ругъунар,
Самура чIух
Хьанвай, чIулав къуьлуьн кьил
Хкажзава,
Гару, циф хьиз, чукIурна,
Дяведин цIу
БарбатIнавай никIелай,
Гьал атанвай
Финн тийидай рикIелай.

Килигзавай
Къуьлуьн зурба таладиз,
Адан винел
Душманд гъанвай баладиз.
Самур хуьруьз
Хутахзава хиялри,
Вили хуьзвай аялри,
Йикъавай-къуз
Уьмуьр дарда гьатзавай,
ЧIижерин хьиз,
ХъуьтIуьз куьнуь кIватзавай.

Ингье кIвачел
Кемер алаз къайишдин,
ЧIарариз фад
Ранг янавай гимишдин,
Дахдихъ галаз,
Къвалал алаз яцарин,
Акван тийиз
Юкьвай къалин цацарин,
Цана ава ам
ЧIурухъан къарагъриз,
Зегьметди чан
ГъвечIизамаз табагъриз,
Экуьнахъ рагъ
Акьадалди никIевай,
Пияда хьиз
Куьтягь тежер рекьевай.

И вахтунда
Командирдин буйругъди,
Бамишзавай
Серт душмандин ажугъди,
Пис фикирар
Гару, циф хьиз, чукIурна,
Хкизва ам
Хайи хуьряй, чукурна
Вилик физвай
Юлдашрин гуьгъуьниз,
Кагьатзавай
Душмандиз сур эгъуьниз…

Самура вил
Аладарна, дуст, анлай,
Адан ерли
Дегиш тежер постунлай,
Фикирлу яз
Тенбекд кисе акъудна,
Уьгьуь яна,
КIуртунин хев ахгудна,
Чар яргъалди
ТIуб гуз хъсан гьазурна,
Эвер гана,
Чан квай пIапIрус ацIурна,
Базарда хьиз
Тенбекдилай тарифна,
Салманазни,
Сад ацIурун теклифна…

Акъатзава
Гатфар, са марф такъвана,
Жидар-жидар
Хьанва чилер хъукъвана.
Кукра кьазва
Тамар-тарар, бахчаяр
Шаз гьар тарцик
Кутур са гъел гьачаяр.
Марвард валав
Гвач цIи шазан дамахар.
Кьери хьанва булахар.
ТIанурда хьиз
Дереда гьуьм къекъвезва.

Кам вегьейла
Ракьелай руг хъичезва.
Йикъавай-къуз
Ракъини цIу хьиз кузвай,
Югъди-йифди
Гилаварди мез гузвай,
Къацар михьиз
КIвачин кьилел кьуразва.
Абур акваз
Самуран рикI цIразва.
Ингье, Самур
НикIин юкьвал акъвазна,
Куьгьне авам,
ЧIуру адет яргъазна,
Гьар са кIвалах
Аллагьд хивез вегьезвай,
Акьулсузрал
Гьамишанда хъуьрезвай,
Килигзава
Къацан кьурай дувулриз,
Гьихьтин зулум,
Гуж жезватIа магьсулдиз.

Ник акурла
Адалай «агь» алахьна.
«физвай ацIай
ВацI патавай авахьна,
Бес дуьз яни
Къацариз яд гунн тавун,
Кьурагьвилин
Къабагъ чна кьун тавун?»
Фикир ийиз
Фена вацIун кьвалал ам,
Килигзава
Циз, ацукьна цуквал, ам.

Салам гана
Фетягьа и арада,
Багъдиз физвай
БалкIан туна яргъада,
Хабар кьуна
Самуравай: – Вун ян икI
Ацукьнава,
Азарлу хьиз тIазвай рикI?

– Зун къекъвезва
Рехъ жагъуриз никIериз
Яд акъуддай.
Элкъвезвай икI кьуьгъвериз.
– Гьикьван ала
ЯтIани ваз чил, Самур,
ЧIагьнакьа на
КукIварзава кьил, Самур.
Ам савадсуз
Ваз талукь тир кIвалах туш,
Папа вилик
Гъизвай экьи къаймах туш,
Недай хъсан
Хъуьтуьл къуьлуьн фахъ галаз,
Гьикьван вуна
Акъажзава захъ галаз?

Зун агроном
Яз кIел авур, кар чидай,
Шумудни са
Жуьре къуьлуьн тIвар чидай,
Ваз цIийи тум
Гъиз кIанзава арадал,
Зун са кIусни
Пехил касс туш чарадал,
Амма, Самур,
Заз чиз, ваз и гъилера,
Мад зи бармак
Тваз кIанзава вилера…

Вуна, Самур, зун
Кьазва жеди сефигьдай.
Ам жедай кар
ТиртIа, чна ийидай.
Са ви рикI туш
И никIерихъ кузвайди,
Чаз хийирлу
Кардиз фикир гузвайди.
Чазни, ваз хьиз,
КIанзава чи яшайиш
Хъсан хьана,
Жедайвал чаз асайиш.

АвуртIани
И кьвалар пад-пад чна,
Бажагьат тваз
Жеда чавай яд ина.
Килигна и
Кьакьанвилиз гьакI садра,
Дикъетдалди
Вуна са вил аладра.
Ваз шаксуздиз
Зун гьахъ тирди аквада,
Ахпа на зи
Гафарал къул чIугвада.

– Заз чиз, Фетягь,
Институтда кIелдайла,
Анна ихьтин
Месэлаяр гьялдайла,
Вуна къенин
Югъ рикIелай алудна,
Ресторанра
Гзаф вахтар акъудна.
– Рахадай туш
Зун, Фетягь, гьакI алачиз.
Савадлувал
Вуч затI я кьил галачиз?
Зи кIвалахар
Тежрибадин гьунар я,
Чирвал заз рехъ
Къалурзавай фанар я,
Кватай чIавуз
Вилик четин месэла
Фагьум авун
ТIалабзавай эвела.

– Ихьтин гужлу
Машинар къе гъилевай,
Мирим хьтин
Председатель кьилевай,
Вучиз жедач
Чавай и вацI вердишриз,
Адан тереф
Чаз кIандайвал дегишриз,
Къутармишиз
Телеф жезвай чи къацар,
Ракьурдайла
ИкI симерай зарб вацIар?

За зи теклиф
Правленидал эцигда.
Гьанал вири
Чун и кардиз килигда.
Тушни мегер
Чи кьисметдин сагьиб чун?
Кьурагьвилел
Шаксуз, жеда гъалиб чун!
Ваз аквада,
Къе-пака и никIера
Цин ванн гьатда,
Руьгь твадай чи рикIера.

– Вун инсан я,
Самур, гзаф къариба,
Гьелбетда, ваз
Ава чIехи тежриба.
Четин я вун
Алакьарун гафарал…

Шаксуз адан
Гъалибвилихъ агъанвай…

Правленидал
Жезва гзаф гьуьжетар,
Гьисабзавай
Вилик кватдай зегьметар,
Кар туш лугьуз,
Ам фад кьилиз акъатдай,
Авуна, са
Кьвед-пуд юкъуз алатдай,
Гзафбуру
Инанмишвал ийизвач,
Амма гъейри
Рехъ абуруз жагъизвач.

Эхир, Керим
Къарагъзава вич кIвачел,
Виридан вил
Чизвай алай чIал вичел,
Самуран пад
Кьаз ийизвай дуьз теклиф,
Дугъриданни,
Гьам чарасуз, гьам ариф,
Вичин фикир
Ачухдаказ лагьанвай,
Арифдиз хьиз
Ам гьялдай рехъ жагъанвай…

Кьабулзава
Инал къарар саддаказ,
Пака фена
Къанав кьадай шаддаказ
ГъвечIи-чIехи кIватI хьана,
Худа туна пер, каца
КIвалахзавай жемятди
Тунва гурлу ванн вацIа.
Килигайла вацIун кьер,
Такунавай фадлай сел,
Дагъдин тIул хьиз аквазва,
Акахьнавай хебни-кIел.

Гьевесдалди Самура,
Кутугайвал эркекдиз,
Къазунзава хъукъвай чил
Бульдозердал зирекдиз.
Шарвили хьиз, аквазва
Ам кьушундин кьилевай,
Дагъларни кваз юзурдай
Гужлу машин гъилевай.
Саки тонна кьван накьвар
Садра кьвалай акъудиз,
Гъизва ада къаналдал,
Хура туна калчудиз.

Мирзебеген гъиле пер
Далдамд кIар хьиз къугъвазва.
Ам везинда гьатнавай
Маятник хьиз аквазва.
Гьевесламиш ийизва
Ада вичин юлдашар,
Кузвайди хьиз цIай кьуна
Къизмиш хьанвай капашар.
Жегьил комсорг Нуржагьан,
Чидай хъсан кар вичин,
Шад я акваз кIвенкIвечи
Гадайрин кьил яр вичин.
Шукура, гвай юрф хьтин,
Лапаткадал кьаз накьвар
Гадарзава регьятдиз,
Кягъзавайди хьиз нагъвар.

Далдамчийри рушарин
Тамамариз заказар,
Акъваз тийиз язава
Руьгьламишдай авазар.
Кузва кIвачер Мириман,
Алцумзавай вацIун кьер,
Гагь лум къачуз, гагь каца,
Гагь яргъи, кIвенкI алай пер.
Шигьидини кваз вичин
Пай къаналдик кутвазва.
Пакамалай няналди
Ина кIвалах ргазва.

Муьжуьд юкъуз жемятди
Женг чIугуна уьтквемдиз,
Къабагъ кьуна вацIун сив
КIевийзава мягькемдиз.
Табий жезва вацI эхир.
Яд къаналда гьатзава.
Инсанди кьил элкъуьрай
Терефдихъ ам катзава.
Бульдозердай эвичIна,
Жегьил, кIубан гада хьиз,
ЭкечIзава кьуьлуьник
Самур, делихуда хьиз.

Фетягь чIалахъ жезвача,
Яд къацарив рахазвай,
ВацI къанавдай авахьун
ГьакI ахвар хьиз аквазвай.
Керима фес рув кьуна,
Кьилел алай сач хьтин,
Гадарзава рагъул циз,
Экьи хьанвай тIач хьтин.
Нуржагьана яру шал
Шадвилелди хтIунна,
Гъалибвилин пайдах хьиз
Перцин кьилел кутIунна…

VIII

Къуьлун харал кIулаваз,
Гад атана ракIарал.
Илис хьанвай къерехар
Шиш дагъларин кукIварал,
Гьамга хьтин михьи цав
Умун гьуьл хьиз аквазва.
Шалбуз дагъди секиндиз
Туьнт къалиян чIугвазва.
Ракъини нур гуз хвешиз
Луьткведи хьиз буьлуьлдин,
Сирнавзава явашдиз
Гьуьлуьн винел къизилдин.

Шад ийизвай Самуран
РикI девлетлу бегьердал.
Аскерди хьиз хкажай
Пайдах кIеви сенгердал.
Гьар са твар са жавагьир,
ВацIун булл цик квай къуьлер,
Агъурдаказ куьрс хьана
КIинтIер хьтин шиш кьилер,
Акъвазнава шагьвардал
Кьезил лепе гуз хъсан,
Мумкин тушир акурла
Кьару тахьун гьакI инсан.

Капитан хьиз гимидин
Сирнавзавай йигиндиз,
Самур шад я сергьятсуз,
Акъвазнавай секиндиз,
Къуьлуьн гьуле, рикIиз хуш,
Бахт аслу тир жемятдин,
Къадир авай техилдин,
Къадим заманд няметдин.
РикI ацIана шадвиляй
Галатун гьич таквазвай,
Ам чими, хуш шагьвардив
Залан кьилер рахазвай,
Вичин зегьмет нетижа
Девлетлу, булл бегьердал
Ашукь хьанва заргар хьиз
Темягь фенвай гевгьердал.

Килигзава бенд хьанвай
Назани хьиз адаз рагъ,
Жегьил хьиз къад йисавай,
Гьайбатлу чан авай сагъ,
Дикъетдалди ацукьна
Кабинкада, къав гьуьндуьр,
Гьулданд гими гьалзавай
Суьгьуьрчиди хьиз магьир.
Гуьзетзава ракъини
Самурак квай гьерекат,
Гьамишанди чиник кваз
Шадвал, хушвал, берекат
КIвалахзавай пуда кьван,
Гьар къуз вичин тежриба
Пайиз галай жегьилриз,
Зигьин авай, къариба.
   
IX

БалкIандин къвал
Гатаз храй къамчидал,
Чуьлдиз физвай
Фетягь гьалтна Шигьидал,
Самуран ник
Незвай пехил вилери,
Са патахъ ян
Ганвай агъур кьилери,
Синер алай,
КIусни риге галачир,
Кьаларал са
ЮкIни бегьем алачир,
Куьнуьяр хьиз
Куьрсар хьанвай дергесдин,
КIад ацIурдай
Пака бахтлу иесдин.
Акурвалди
Ник къуьл авай бегьерлу,
Фетягьаз, рикI
Пис наргимиш, зегьерлу
Чир жезва ам
ЦIийи жуьре къуьл тирди,
ТIазватIани
Кьил, накь хъванвай чехирди
Жунгавдин хьиз
Вилер яру авунвай,
КIанер гъутар
Хьиз къулайсуз къувунвай.
РикIяй фикир
Физва адан исятда:
«КIурташ Самур,
На гьикьван зун икрагьда.

ДатIана заз
Акъашиз кIанз фур дерин,
Куьгьне хире
Хьиз къачунвай пис ирин,
Са жизви серф
Акатнамаз хабар гуз,
Са кепекдик
Квачир гьакIан тарсар гуз?
Дегьзамандин
Тум арадал хкиз кIанз,
Халкьдин вилик
Зун беябур ийиз кIанз,
Аквадай гьал
Ваз гила и гъилера
Тваз кIанзава
Бармак лап зи вилера.

Мез кьурана,
Зи кьил хура гьатдайвал,
Бубайрикай мад ихтилат кватайвал.
Кьазва жеди
На буьркьуьдай зун вилер.
АкI хъуьруьриз
Тадач за вав зал эллер.
Са легьзеда,
Терг хьайи кас килфетар,
Гарун хура
Твада за ви зегьметар.
Гьакьван хъсан
КIвалахар ваз хас ятIа,
За къалурда
Ваз Фетягь вуч касс ятIа».

РикIяй ихьтин
Са вил аваз
ЯркIа, сад Ахцегьа,
Салам гана
Шигьидиз, пагь атIанвай,
Арифди хьиз
Самуран къаст кьатIанвай,
Магьсулдар тир
Магьир, чилел рикI алай,
Хайи хуьре
Колхоз тешкил хьай къалай.
Самуракай
КIанзавай пис рахана,
Ягьсузди са
КIусни регъуь тахьана,
Чинал алай
Хъурхъ эляна, ачухдиз,
Ухшар авай
КIекрен яру бубухдиз,
Суал гузва
ПIузарикай, хъуьруьн кваз,
Къалур тийиз
Вичин рикIик серин кваз.

– Шигьи, вун вуч
Килигзава къанихдиз,
Хас туширвал
Ви юмшагъ, шад, къилихдиз
Дустун никIиз,
Вун негь авур жемятдиз,
Хьайи тасхир
Куьтягь тавур меслятдиз,
Тухвай мисал
Хьуй лагьана лам вацIу,
Ахъайна са
Шампански, кьил лацу.

– АкI лугьумир,
Фетягь, вун дуьз рахазвач.
Ада хьиз гьич
Нани зегьмет чIугвазвач.
Фикирдикай
Адан ваз фад аян я.
Гьакайла ам
Ваз душман хьиз такIан я.
Квай тахсирар,
ЭкъечIзавай къапудай,
Чина авай
Вилизни кваз лугьудай.

Адан жафа
Вуч паталди я Фетягь?
Вил аладра
И никIелай на, Фетягь.
Бул жедайвал
Фу ватандин суфрадал,
ЦIийи жуьре
Къуьл акъудна арадал,
Алахънавай
Къе хкажиз бегьер икI,
Ам игит я,
Чанда авай зурба рикI!

Шигьидин чин
Нез вилери хъилелди,
Уьтквемдаказ
Жаваб гайи куьрелди,
Фетягьа кьатI
Гъиле авай пIапIрусдин,
Акъуднавай
Кьур ракъини августин,
Чил жуьгьен хьиз
Акъвазнавай ифена,
НикIин ценел
Таквадайвал вегьена.

РикI алачир
Фитнейрални махарал,
Шигьиди къул
ЧIугун тавур гафарал,
Фетягь инлай
Физвай рекьиз дигизва.
ПIапIрусдилай
ЦIай кьуд патахъ чикIизва,
Акатдалди
Шигьи рекьин къекъуьндик,
Акатнавай
Жемятрин къехуьндик.

Хабар хьана
Акьалтдалди халкь кIвачел,
Хъиткьиндай кар
Хьанвай вилиз нагъв, ишел
Дилавардихъ
Галаз гаф сад авуна,
Вичел алай
КIвалах цIу фад авуна,
Иланди хьиз
Къанихдиз кьил галтадиз,
Дигмиш хьанвай
НикIерлай мез алтадиз…
КIвалах хьанвай
Финн тийидай рикIелай,
Самура цIай
Алахьнавай никIелай,
Дехьне авай
Хъсан темягь фидай къуьл,
Инлай-анлай
Гьалтиз, яргъи ийиз гъил,
КIунчI ийизва,
Кьилер кIватIиз цуьквер хьиз,
Са пай тварар
Къувунавай мегъвер хьиз.

Са шумуд къуз
Къад касдив кьван рахана,
Силисчиди
Хуьре силис тухвана,
Фетягь тирди
Тахсиркар, а нашивал
Авур вагьши,
ЧIурай халкьдин хвешивал,
Субутарна,
Делилралди тваз кIеве,
Вичив вичин
Тахсирар кьаз таз хиве.

Хуьруьн юкьвал
Алай гъвечIи майдандал,
Аватнавай
КIвалах суддал-дувандал,
Ам, эхирки,
Телеф авур мал эллик
Акъвазнава
Кьил хураваз халкьд вилик,
Жанавур хьиз
Тум ракьара гьатнавай,
ЧIехи умуд
Квай планар кIватнавай…

Х

Къацу чIурал,
Сериндик тек къавахдин,
Часовой хьиз
Кьилел алай булахдин,
Машгъул хьвана
Кевсер хуьрек гьазуриз,
Магьсулдарриз
Вичин гьунар къалуриз,
Яргъа амаз
Ялта иштягь ачухдай,
Кутуна булл
Гьар са нямет кьасухдай.

Нисинин фу
Не квез лугьуз хтана,
Эвер ганвай
Кьвед-пудра зенг гатана,
Магьсулдарар
КIубан Самур кIаенкIвеваз,
Хиве кьунвай
Мажбурнама рикIеваз,
Стхаяр хьиз
Тарцин кIаник кIватI жезва,
Кевсеран рикI
Абур акваз шад жезва.

Сериндик квай,
Гатун ачух, рикIиз хуш,
Инсандиз тIуьр
Хуьрек жедай хъсан нуш,
ТIуьн-хъун авай
Дадлу, недай агалтна,
«Ашханадал»
Исятда ванн акьалтна,
Кевсера аш,
Бузбаш твазвай къапарин,
Виш нямет квай,
ЧIехи шадлух суварин.

И арада
Гуьлгверидин кьилерин
КIунчI гъилеваз,
КIунчI хьиз гуьрчег гуьлерин,
Шукур хъел кваз
Атана, пис чин чIурна,
Салам гана,
КIунчI виридаз къалурна,
Суфрад юкьвал
Ам савкьват хьиз эцигна,
Пертвилелди
Мирзебегаз килигна:

– Хтул, вуна
Шириндиз як хьиз мазу,
ТIуьр затI яни
КурквачIар квай фу къацу?
Гьич дадмишай
Хуьрек яни на чIиргъин
Тегьмезханрин,
КьарматI пулар квай нехуьн?
Шумудра сав
АкIана ви туьтуьна?
Шумудра вун
Ксана фу туьтIуьна?

Ваз баркаван
Факай дарвал акунач!
Кьил элкъвена
Вун гьич чиле акьунач!
На тIуьнач кьел
Галачиз цIи тереяр.
АкIанач ви
Сиве мухан ригеяр,
ЦIи мух жакьваз,
ТIал гьатдалди рекьвера,
Къекъведайла
Къилер кIватIиз никIера.

АкунайтIа
Ваз гишинвал вил пичIи,
ТIуьнайтIа на
Фу галачиз тIач ичIи,
Телефдачир
Беймирветдиз икI техил:
Чи мублагьвал,
Чи гумрагьвал, чи гуьгьуьл.
Къе атана
Агакьнавай девлетлу,
Гьар са твар са
Гевгьер хьиз къиметлу.

Зун шад я, ваз
Ахьтин кьитвал такунал,
ГъвечIизамаз
Ви пеле рагъ акьунал,
Ви кьилел цав
Алахьунал гуьзгуь хьиз,
АцIунал ви
Уьмуьр гьа и кIуькуь хьиз,
Хушбахтунив,
Куьтягь тежер деврандив,
Гьамишанда
Женг чIугвазвай гьижрандив.

На, Самурав,
Лайих тирвал эркекдиз
Акъажзава,
Къастуналди, зирекдиз.
Акъажунар
Ви гайрин сан патал туш,
Са затIни цун
Тавунвай ник хьтин буш,
Къуьл патал я,
Къе чна кIватI хъийизвай,
Чи кIвал мублагь,
Суфра къени ийизвай…

Рахадайла
Бригадир икI алаз къал,
Мирзебегай
Акъатзавач гьич са чIал,
Лал хьайид хьиз,
Инсанд рикIе твадай тIал,
Меземетриз
Яб гуз, таъсир тийиз гьаш,
Чиляй тIеквер
Акъудзавай кьве вили,
Ара-ара
ГьакI дуьз хъийиз мег сейли.

– Хьана Шукур!
Вун акьуллу инсан я.
Ам гьелелиг
Тежрибасуз жаван я.
Ваз аквазва
Адан суфат гъамлу, серт.
Хъийидач мад
Ада къелет, жемир перт.
– Лагьана, фу
ТIуьн теклифна Кевсера,
Кисариз кIанз
Гьатнавайбур бягьсера.

Икьван гагьди
Мирзебегаз, Шукура,
Себ гудайла,
Кисна яб гай Самура
Лагьана: – Им
Хъсан кIвалах хьанач гьич.
Чнани а
Кардиз фикир ганач гьич.
Бес я, Шукур,
ЧIугвамир на акьван гъам.
Къенлай кьулухъ
За заминда кьазва ам…

ХI

Экуьн ярар
Ягъайвалди къарагъиз,
Мирзебеген
Къапуда кIвач эцягъиз,
Гьар юкъуз зенг
Ийиз адан вараркай,
Гьамни тадиз
Уяхариз ахваркай,
Самур физва,
Ашукь вичин пешедал,
Фад кIвалахал,
ЧIиж хьиз физвай мижедал.

Катран къвалал
АлкIанавай шараг хьиз,
Хур экъисна,
Вичин буба Зугьраб хьиз
Физва гада,
Къвалал алаз Самуран,
Эсернавай
Туьгьметри Шукуран,
Алахънавай
Самураз жез ухшамиш,
Ийиз адан
Гьар са къадам къавламиш.

Гумачир мад
Уюнар хам келчедин,
Рази я ам,
Уста вичин пешедин,
Самуракай
Бахт аквазвай ризкьидай,
Камаллу, пак,
Михьи рикIин сидкьидай,
Чирвал, зигьин,
Алакьун гьар къуз вичиз
Бахшзавай гьакI
Муаллимди хьиз азиз.

Самур шад я
Гада акваз бахтавар,
Чам хьиз сусаз
Ракъурнавай гьалавар,
Юлдашар хьиз
Финн тавуна шегьердиз,
Партиядин
Эверуниз иердиз
Фикир гана,
Гад гудзавай уьтквемдиз,
Пака кьадай
Вичин чка мягькемдиз.

Къуьлуьн никIе,
Цава туна руг пичIи,
Пакамалай
Югъ  жедалди лап мичIи,
КIвалахзава
Абуру къуьн къуьневаз,
Бегьемдаказ,
Мукьуфдалди, вижеваз
Йикъавай-къуз
КIвалахд везин артухиз,
ЦIийи рекьер,
Мумкинвилер ачухиз.

Гуьллеяр хьиз
Акъатзавай тфенгдай,
Хват чурурдай,
Кьур акъуддай уьлендай,
Акъатзава
Гатун йикъар дал-бадал,
ГъвечIи-чIехи
Вири машгъул яз гатал
Чирвал, къуват
Вири санал фад кIватIна,
Вахтундамаз
Куьтягьзавай гад кIватIна.

Ингье Самур
Шазан рекорд тескягьна,
Эхиримжи
Белген гвена куьтягьна,
ВацIуз гьална
Комбайн ця чуьхвена,
Вични хъсан
Мукьуфдалди эхъвена,
Хвеш рикIеваз,
Шаддиз хуьруьхъ элкъвезва.
Цавай адаз
Рагъ хушдаказ хъуьрезва.

Азад халкьдин
Яракьдин гуж къалурна,
Пак Ватандай
Хаин душман чукурна,
Адан меркезд
Винел пайдах хкажна,
Сагъ Залан хьанвай
Жегьил, мягькем, беден,
Гьекьни иви акажна,
Гъалиб хьана
Хквезвай рикI шад, уьзягъ
Шарвили хьиз
Аквазва заз ам къучагъ…

ХII

Югъди жемят кеспидик кваз
Гад атана акъатна.
Чантада виш нямет аваз
Жумарт зул фад агатна.

Серин багъдиз кIватI жезва халкь,
Луж ийизвай къушар хьиз.
Бегьердин югъ кьиле тухуз,
Гъалибвилин сувар хьиз.

Авач ина Самуран тIвар
Кьан тийизвай касс сиве,
Тамам авур мад алава
Мажбурнама кьур хиве.

Гьейрандаказ килигзава
Адан хуруз агьилар.
Орденри нур гузвай гуьрчег,
Ашукь жезвай жегьилар.

Фадлай кьулухъ элкъвенвай шад.
Бахтавар са хизандиз.
Халкьди кьунва ам гъилерал,
Гьуьрмет ийиз хъсандиз.

Виридалай шад я Шукур,
ТуькIуьрзавай къабачи,
Акваз вичин юлдаш Самур,
Сейли хьанвай зарбачи.

Мирзебега гьерекатна
Куьмек гузва устIарриз,
Сим язавай пагьливанриз,
Гзаф кIани гадайриз.

АлукIнавай атIлас-хара,
Виридалай къе гуьрчег,
Нуржагьана хуьзва вили
Вичин кIани Мирзебег.

Ашпаза гьер алажна куьк,
Як шишерал гьалзава,
МикьнатIисди хьиз, кабабди
Вичин ялтал ялзава.

Тумар цадай вахт тахьанмаз
Къайгъудик квай кьуьгъверин,
Мирим дамах гваз къекъвезва,
Тамада хьиз мехъерин.

Рушар цуьквер хьиз аквазва,
АлукIнавай къешенгдиз,
Къачузвай, пул гьайиф текъвез,
Хквезвай мал туьквендиз.

Наврузбегар хьиз бенд хьанвай,
КIанчIаз яна бапIахар,
Севдуьгуьмар гуьзетзавай
Гадайрив гва дамахар.

ЧIагъанчиди акъажзава
Жезмай кьван цел чIагъандин,
Язавай хуш лезги гьава,
Бубайрин дегь замандин.

Вилер ярдал алкIанавай,
Алай хъсан абурар,
Далдамчиди къазунзава
Далдам, галай куркурар.

Рушари кIватI хьана санал
Ашкъидалди лугьузва.
Расай сегьне хьиз аквазвай
Багъ манидай ацIузва.

Кевсера вил аладарна
Эхиримжи сеферда,
Столдилай туькIуьрнавай
Шад суварин тегьерда.

Столдихъ фу нез ацукьун
Теклифзава Мирима.
Ацукьайла жемят вири
Гаф къачузва Керима.

– Юлдашар, за дамахзава
Чи зегьметдин гьунаррал
Чи гъилерал фан «фронтда»
Хьанвай кьуру къабаррал.

Квез баркалла, техил патал
Женг чIугуна гьар юкъуз,
Гъиляй-гъилиз къведай пайдах
Лайих авур чи колхоз!

Заз и таза тIанурдин фу,
Битмиш хьай куь жафадал,
Ракъинин кIус хьиз аквазва
Аватнавай суфрадал.

Къуй гьуьрметлу, чи кIвенкIвечи
Самура ам атIурай.
Жегьилри и кардиз хъсан
Фикир гана кьатIурай.

Самура фу кьуна гъиле.
Са кIус тIуьна атIана,
Желб авуна тIимил фикир
Къизгъиндаказ лагьана:

– Бязибуру гекъигзава
Баркаван къуьл къизилдив,
Брильянтни гьич са затI туш
Гекъиг жедай техилдив.

Къизил вуч я кьван чиликай
Къекъвей чIавуз гьатзавай,
Аслу тушир шартIарилай
Фялед вилик кватзавай?

Битмиш авун патал техил,
Гьатдалди тIал пакуна
ТIебиатдин пис шартIарив
КIанзава женг чIугуна.

Чи зегьметдин нетижа фу
Къачу, дустар, аку дад!
Къуй чи суфра хьурай къени,
Уьмуьр бахтлу, рикIер шад!

…Тух жедалди тIуьна-хъвана
А чух хьанвай кефияр,
Башламишиз чIехи шадлух
Къарагъзава жегъилар.

Далдамчийри яна макьам,
Гьазур жедай пагьливан.
Къабачиди туна хура
Исятда са бейниван.

Къабачидин уюнбазвал
Акваз жемят хъуьрезва.
Пагьливан гьакI симин винел
Фарфалаг хьиз элкъвезва.

Акъуд тавур уюн жезвач
А кефчиди мад инал,
Вич чир тахьуй лугьуз халкьдиз
Акьалжнавай хъурхъ чинал.

…Къугъвана икI пагьливанар
ЭвичIайла симинлай,
Башламишна ина кьуьлер
Къизгъиндаказ деминлай.

Мирзебег мег дуьз хъувуна
Хак хьиз юкьвал экъечIна.
Нуржагьан къвед хьиз цIуьдгъуьнна,
Зарб кьуьлуьник экечIна.

Къати жезва капарин ван.
Къивер гузва жегьилри.
Лайихлу кьуьл я лугьузва
Чпи чпиз агьилри.

Мирзебеган шад дидеди,
Пери хьтин тавази,
Нуржагьанан кьилихъ хвешиз
Вегьезва пекд назнази.

Жемятдиз чир жезва якъин,
Чрадайла хват, мере,
Кьуьлуьник квай Мирзебеган
Мехъер жедай чIал хуьре.

…Шадвилин кьил-тум авачиз,
Ихьтин юкъуз лап герек,
Вахт атана жезва рагъдан
Чуьнуьх хьана рагъ синек.

Тухнава икI шадлух кьиле
Жемят хуьруьз элкъвезва.
Ашукь хьанвай шад гадаяр
Севдуьгуьмрихъ гелкъвезва.

Хъфидайла абур рекьяй
Жергедикай хкечIна,
Арифди хьиз фикирлу яз
Самур никIел экъечIна.

Ада чилиз гъил авуна,
Чилелай накьв къачуна,
ПенкIинин кIус хьиз яргъалди
Капан юкьвал тIушунна.

«Вахт я тумар цадай зулун,
Гежна къведач виже мад».
Рахана ам вич вичив, пис
ТIал гьатнавай кIваче мад.
                1977 г.