Хакимни жоллары

   ДОРОГИ  ХАКИМА.
так называется поэма,написанная на балкарском языке.
Рассказ о невероятной судьбе Хакима
Кучмезова,который прожил долгую и
интересную жизнь,полную драматических событий
и неожиданных поворотов судьбы,
удивительных, порой фантастических совпадений..
Хаким уходит на фронт, сражается,
попав в окружение, два раза попадает в плен и два раза бежит.
Оказывается в родных местах,воюет дальше в партизанском отряде.
После освобождения от немцев по ложному доносу попадает на 10 лет в лагерь,пройдя все ужасы ГУЛАГа, вернувшись на родину находит разрушенные дома и пустые,обезлюдевшие села..
Долго стоял Хаким прижавшись к камням разрушенного дома, который построил его дед,потом пришел на кладбище и так же долго стоял над могилой своего деда ЖАШАУ,взглядом
окинул горные вершины,словно хотел
спрсить у них, что же здесь произошло?

   
       
       


     Поэма.

            1 Башы
ЖАШАУ.

Хаким гитче жашчыкъ эди,
Акъла Холамгъа киргенде
Юч жылы  толгъан  эди.
Жашау- уллу атасы,
Жигит адам, башха къаты,
Шакъман бийни жерлерин
Сатып алгъан эди барын.

Шакъманлары  сездиле,
Желни къайдан урлугъун,
Уллу  къайгьы  боллугъун,
Сатхан эдиле хар нелерин,
Битеу болгъан жерлерин.

Уллу  юйюрю Жашауну
Арымады,талмады,
Аякъ тиреди,кюрешди,
Къаты ишлеп  тюкленди,
Керек ишде  бирлешди.

Жыйын болуп чаладыла,
Дырынларын  жыядыла,
Антау этип, толтуруп,
Гебенлерин къалайдыла!

Кёп болдула  маллары,
Ийнеклери, къойлары,
Ташыйдыла биченлерин
Жегип  уллу ёгюзлерин.

Жарашдырып хар нени,
Ийнеклерин сауадыла,
Тёлю берип маллары,
Иш кёллю боладыла!

Алай заман тюрленди, 
Холам элни басдыла,
Уллу  къара  булутла,
Адамланы   жунчута!

Акъланы  кьыстап, ууатып,
Болшевикле келдиле,
Таууланы зынгырдатып,
Болгъанны оюп,чачып!

Оу дедиле,шау дедиле,
Къолларындан келгенлеге,
Ишни эбин билгенлеге,
Кулакса,  байса  дедиле!

Эринчекле, махтанчакъла!
Керох тагъып жанларына,
Жыртыкъкенчек  баштакъла!
Башладыла  оноу этип
Бизни таулу  эллеге!

 Иги кесек замандан
Буйрукъ келди башындан,
Юйледен жыйып малла,
Уллу  колхоз къураргъа!

Бюгюн оноу  этедиле
Алгьа факъыра тилеучюле!
Ийип  ишни билгенлени,
Тюрмелеге, сибирлеге!
"
Жашауну битеу малын,
Андан кьалса, ёгюзлерин
Колхоз  базгъа сюрдюле,
Артыкъ,хыны сёлешип,
Итле  кибик  юрдюле!

Оноу этдиле правленде,
Жашауланы  жерлерин
Колхозгъа ётдюрюрге,
Мухур салып къагъытха,
Иги къаты бегитирге!
   
Жеринги бер деп колхозгъа
Уллу  дауур да этдиле.
Сютлюк болуп,жоллукъ,
Жашауну  юйдегиси
Сынады  уллу  зорлукъ!

Жерлерин сыйырдыла,
Малларын, ёгюзлерин
Колхоз  базгъа  урдула,
Къарамайын маллагъа,
Кёп кюнлени турдула .

Таулуланы игилери,
Ишни эбин билгенлери,
Оноу этип  парийле,
Аман кюннге  келдиле!

Жашау кётюрмеди зорлукъну,
Кюйдю жюреги,къыйналды,
Ау басып эки кёзюн,
Кюнню  ичине агъарды!

Аны бла да  къоймадыла,
Къанларындан тоймадыла!
Бир кюн, кюнлени биринде,
Ёгюзле  урландыла.

Доммай  улу Жашаугъаа
Хатаны атадыла,
Жарашдырып,къагьыт къурап,
Тутмакъгъа  ашырдыла!

Иги кесек заман ётдю,
Ёгюзле табылдыла,
Баям  болду  уручу,
Гудучуну  урлугъу!

Ёгюзлени  сойгъан эди,
Тау башында, чыранда,
Элтип ары этлени,
Къая ыраннга  салгъан эди.

Болмай аз да  терслиги,
Жашауну жунчутдула,
Кёп жылланы  ичинде,
Тутмакъны  сынатдыла! 

Адамланы къыйынларын,
Ырысхыларын,малларын,
Салып  барын  ортагъа,
Ётюрюкчю  уручула,
Къуллукълагъа  тохтадыла!
      2 башы
УРУШНУ   ОТУНДА.

Ойнайдыла  сабийле,
Андан,мындан басынып,
Межгитни  туурасында,
Холам элни  башында!

Келиучю эди  намазгьа,
Шыкъы элден  Холамгъа,
Къарындашы анасына,
Къалыуучу эди алада!

Сюйген эди Хаким
Кязимни  хапарларын,
Юйрене эди  кёлден,
Къуранны  сураларын!

Гитчеликден  тынгылады,
Кязимни  ангылады!
Къуран окъуп къолунда,
Болду АЛЛАХНЫ жолунда!

Эртден бла туруп эртдерек,
Къысып артмагъын эшекге,
Алып къолуна жюгенни,
Ашыра эди  КЯЗИМНИ!

Эсли болду,жаш болду,
Хаким,Жашауну  туудугъу,
Кучмезланы Илиясны
Ариу, эсли  урлугъу!

Он алтысы  толгъанлай,
Кетди Хаким шахаргъа,
Билим алыргъа,окъургъа,
Элге,юйге жараргъа.

Жетишими  уллу  болду,
Окъуп билимин толтурду,
Санауулагъа юйренип,
Немец тилни да окъуду.

 Уруш башланыр аллында,
Элге къайтып ишлеп турду,
Кёрген эди сеийир затла,
Эсепчи болуп колхозда!

Башланып къанлы уруш,
Чакъырдыла жашланы,
Ата журтну къорууларгьа!
Душманладан къутхарыргъа!

Нальчикни къыйырында,
Элледен тюшгенледен
Къурай эдиле  аскерле!
Атлы,топлу, кюшлюле!

Юйрете эдиле жашланы
Илишанла  атаргъа,
Шкокну,топну жарашдырып,
Урушха  къатышыргъа!

Наводчик этип Хакимни
Салдыла бир  расчётха,
Окъугьаны,фахмусу,
Жарады  таулу жашха!

 Жюкледиле вагонлагьа
Адамланы, атланы,
Ашырдыла Ростовха,
Ызы бла уа  топланы,
Жыйышдырып эшелоннга.

Жолда бара  тургъанлай
Жетип кёкден самолетла,
Бомбаларын  атдыла!
Вагонланы атып,чачып,
Кёплени  ачытдыла!

Бомба тийип вагоннга,
Тёгереги жаннганда,
Хазна киши къалмады
Жигит Хакимни къатында!

АЛЛАХ сакълады алайда,
Ачытмайын аны санын,
Кюч берип,къарыу этип,
Отдан алды аны жанын!

Вагонла  тохтадыла,
Сау кьалгъан командирле
Адамланы  санадыла,
Жыйышдырып къалгъанланы,
Мудах болуп къарадыла!

Алай болуп жетдиле
Мартыновка  элчикге,
Уллу Ростов  тийресине,
Топларын,сауутларын
Вагонладан тюшюрдюле!

Алгъа жолгъа къарадыла
Жарашдырып  атланы,
Танкла  келлик жанына
Топланы да  бурдула!

 Алгьа  ийдиле разведканы,
Магамет- башчылары
Залийханланы жашы,
Таулу  халкъны  уланы!

Иги кесек  барып алгъа,
Кёп гебенле кёрдюле,
Биченлени  тюбюнде
Танкланы  эследиле!

Разведкачыла сагъайдыла,
Битеу барын  санадыла,
Къууулуп артха  къайтдыла
Фашистлени тасхаларын
Командирге  айтдыла.

Таулу  жашны жигитлиги
Келип тюшген аскерлени
Окъдан,топдан  сакълады,
Нёгери  ёхтемленип
Мухамматны  къучакълады!

Новожилов командири,
Кеси топну  наводчиги,
Узакъгъа, алгъа  къарайдыла,
Танкланы  сакълайдыла!

Кёрюндюле алай анда
Сарыуекге  ушагъанла!
Келедиле чабып  алгъа,
Топла  атып болгъаннга!

Тёгерекни жандырдыла!
Окъдан, топдан толтурдула!
Алай Хаким жунчумады,
Жаралы  болгъан командирин,
Сыртына  алып  чыгъарды!

Артха къайтып Хаким кеси,
Аржанников -  негери,
Эрлей жегип атланы,
Чыгъардыла  топланы!

Уруш барды  кечге дери,
Тенг  болмайын  кючлери,
Бизни атлы аскерлени,
Жоюлдула  кёплери!

Къазауат этдиле аскерле,
Тыйып танкланы  алларын,
Ала жигит сермешдиле
Аямайын  къанларын!

Къарыулары жетмеди,
Танкла тюбюнде жоюлдула
Аскерлени  кёплери!
Ростов  тийресинде къалдыла,
Жашларыбызны ёлюклери!

Тюз оноу этилмейин,
Башсыз къоюп аскерлени
Уллу къызыл командирле,
Тюе,тюе  къашларын,
Алып къачдыла  башларын!

Жер къалтырай танкаладан!
Кёк  толуп самолётдан,
Жигит жашла,жюреклиле!
Къоркъмадыла жанларына!
Сюелдиле алларына!

Миномёт батарейден
Была къалдыла жетеулен,
Полуянов-командири,
Къалгъанлары-нёгерлери.

Иги бола эди Хакимге,
Жазылып эди бетинде
Жигитлиги,кертилиги!
Жыйышдырып тенглени,
Терекле ичине  сермеди.

Секирип минип  атлагъа
Тебиредиле суу жагъа бла,
Командирни ызындан
Умут этдиле уруп  алгъа,
Сталинградха  чыгьаргъа.

Окъ тийип эки жерден
Ауду аты Хакимни
Къалды жангыз кесинлей,
Ёлюп алайда тенглери,

Алып кьургъакъ къамишни,
Кесин  суугъа  батдырып,
Солуй эди аны бла,
Немецлиледен къутулуп.

Машинала бла жетдиле,
Тёгерекни бегитдиле!
Ёрге ,энишге чабдыла
Болгъан сауутдан атдыла.

Окъларын  тауусдула,
Иги кесек къарадыла,
Артха  къарай,арсар бола,
Ызларына  къайтдыла.

Кюн къарангы бет алды,
Суудан чыгъып къалтырады
Тёгерекге  къарады,
Солуп,бир аз эс алды.

Топла  таууш жанына
Арсар  болмай  жол  салды,
Кече  барды, кюн барды,
Арып,талып  тохтады.

Къарыуу тауусулуп
Тыянып къалкъып  къалды.
Эс жыйып кьарагъанда,
Эследи солдатланы.

Сауут буруп  юсюне
Тёгерегин алдыла,
Салдыла алларына
Ашыгъышлы  атландыла.

Кёргюзстдюле  бир  жерни,
Кир дедиле хыны  бери,
Бегитдиле эшикни,
Ичи  къарангы,сууукъ  жери.

Немец тилни билгени
Болушхан эди Хакимге,
Эшите эди хапарларын
Ангылап  айтханларын.

Чыгъарын къалауурну
Ашыкъмайын  сакълады,
Ачып акьырын эшикни
Чырпы  таба  атлады.

Къутулгьанын сездиле,
Итлени да жиберип
Тегерекни тинтдиле,
Ызын  ызлап  сюрдюле.

Къуугьундан а къутулду
Алай  жаралы  болду,
Окъ тийип  быгъынына
Чаба  эди ахтына!

Жол къоратып тохтады,
Артха,алгъа да къарады,
Тауушлагъа  тынгылады,
Жарасын да  байлады.

Барды дагъыда бир кесек
Теркирекден теркирек,
Э;тюп бир гитче  арыкъ,
Эследи  чыракъ  жарыкъ.

Къыйырда бир юйчюкню
Эшигине  сюелди,
Къарап къатынны юй ичинде
Терезеден эследи.

Ачды къатын эшикни,
Жарсып юйге  кийирди,
Жарасын да байлады,
Олтуртуп азыкъ салды.

Гузаба болуп жарсыу этди,
Жарашдырып хансладан
Дарман этип багъыуу этди.

Къысха  заманны ичинде
Аякъ юсюне сюелди,
Жарасы  иги  болду,
Бир кесек да  солуду.

Жол кёргюстюп  ашырды
Ызындан да жарсыды,
Босагьада  сюеле
Кьалды  Хакимни  эсинде!

Кече жолну  къората,
Кюндюз солуй,сагъая,
Бирлеге тюбеп жолда,
Бешеу болгъан эдиле была.

Кёп  кечеле этдюле,
Кече барып,кюндюз солуп,
Бештау тийресине  жетдиле.
Алай арлакъда, жолда
Машинала эследиле.

Немецлиле машиналада,
Тёгерекни алдыла,
Онг болмады къутулургъа,
Буюрулду  тутулургъа!

Ортагъа алып быланы,
Къайры эседа сюрдюле,
Ангылап айтханларын,
Немецлилени  тиллерин,
Сагьайтды  негерлерин.

Бусагъатдан тохтарла
Суу ичерге  болурла,
Ычхындырмай  амалны,
Башыбызны  алайыкъ,
Агъачха  къутулайыкъ!

Айтханларын  этдиле,
Суу къатына  жетгенлей,
Хапарлашып тюбеширге,
Нартюкге  секирдиле.

Эс жыйдыла  фашистле,
Ары бери  чабдыла,
Нартюклеге  айланып
Аямайын  атдыла.

Ол кюнда  сакълады
УЛЛУ  АЛЛАХ Хакимни,
Окъ тийип бешеуленден,
Къалгъан эдиле ючеулен!

Нарсанадан  аудула,
Ауар  сырт бла энишге тюшюп
Балыкь сууну  жырдыла,
Кёнделенни  башына
Кьыйналып жыйылдыла.

Тохтап солуй тургьанлай
Къулакъ ичинден чыкъдыла,
НКВД солдатла,
Быланы  узакъдан атдыла,
Негерлери Хакимни
Окъла  тийип  аудула!

Ангылады  болмазын,
Тутсала  къоймазларын,
Сакьлай эдиле  алларын,
Фронт чачылып кьайтханланы,

Айта эди хапарын
Кёпню керген,керти Хаким!
Эсине тюшюре тенглерин,
Уруш этген  кюнлерин!

 Жунчумады  таулу жаш,
Жардан энишге  секирди,
Кёнделен  суудан этюп,
Агъачха  хыны  кирди.

Кёрмедиле,оздула,
Уллу  терекни тюбю бла,
Хахай  эте, кьычыра,
Мыллыкларын алгъа  ата!

Кез байланды,кеч болду,
Тюшдю уллу  терекден,
Къарай, къарай, сагъая,
Атланыргъа  таукел болду.

 Иги кесек  жол барып
Басхан суугъа  тирелди,
Уллу болуп,кётюрюлюп,
Таууш этип  келеди,
Суужагъада  тереклени
Къобарып энишге элтеди!

Жокъ эди  башха  амал,
Керек  эди  этерге,
Алдырмайын  кесин  суугъа,
Юйюне,жерине   жетерге!

Секирди  арсар  бола,
Кетди бата толкъунла бла,
Иги кесек энишге барып,
Чыкъды  кючден  башын  алып!

Этдю Чегем  сууну къыйналып,
Дагъыда  кёп  жолну барып,
Хасаниягъа жетди  арып.

Налчик башына тигеледи,
Жол жанында, арлакьда
Бир  адамла  эследи,
Арсар болуп да сюелди.

Тёртеу эдиле  тургъанла,
Агъачдан  къарагъанла,
Келген эдиле аскерден,
Айлана эдиле  къоркъа,
Смершледен, фашистледен!

Иги кесек къарады
Тёгерекни  марады,
Бир кесекден таукел болуп
Была  таба атлады.

Ючюсю черкес,бири- таулу,
Айлана эдиле керюнмейин,
Не этерге  билмеиин

Бабугентни  башында
Барды партизан отряд,
Алагъа  къошулайыкъ,
Аман иги болса да,
Къыралыбызгъа  жарайыкъ!

Бир къаууму кетдиле,
Оноуу этдиле кьалгьанла,
Кетерге Бабугентге,
Будайланы   Азретге.

Кеч, ашхам  къарангыда,
Жетдик Бабугент башына,
Будайланы Азретни
Партизан отрядына.

Тёгерекге алдыла
Толу хапар  сордула,
Кёплерин да таныдыкъ
Саламлашып къучакълашдыкъ.

Азрет бизге  тыннгылады,
Болумубузну  ангылады,
Кьазауатда жоюлгьан
Негерлерибизге жарсыды!

 Иги  кесекни партизанда
Айландыла  бизни жашла,
Къалып башлары агъачда
Бабугентни  башында.

Буйрукъ келди отрядха,
Малкъар ауузну малларын
 Немецлилеге къоймазгьа,
Жыйып  битеу барысын
Тау артына  ауаргъа!

Аллай  кёп  малны  бирге,
Тау артына этдюрюрге,
Азда  мадар  жокъ эди,
Ол буйрукъну  бергенлени
Акъыллары  жокъ эди!

Дауур  болдула  Малкъарда,
Оноуу этдиле  къураргъа,
Жыйышдырып  малланы
Эбизе жанына  ауаргъа.

Азрет  жыйып  адамларын
Энчи  сорду  хар  бирин,
Атланабыз гюржюге,
Алай онгу болмагъан
Эркинди юйге  кетерге.

Къалып жангыз атасы,
Ауруп эди  анасы,
Хаким амалын  ангылатды,
Алып Азретден ыразылыкъ ого,
Герпегежге  атланды!

Жолну  иги  къоратды,
Кёз байланды,кюн батды,
Тау  къошланы биринде
Иги да  арып жукълады.

Ачханында кёзлерин,
Сауут буруп юсюне,
Алып эдиле тёгерегин,
Ангылады  тиллерин.

Къолларын  байладыла,
Сауутларын  жерледиле,
Ачыуланып,хыны этип,
Элге  алып  келдиле.

Кишилени  жыйышдырып,
Суу бойнуна  сюрдюле,
Сауут буруп юслерине,
"Партизан" деп юрдюле.

Чыкъды элден бир адам,
Асхакъ эди аягъы,
Къолунда да  таягъы,
Тил этди битеу барын,
Аскерде,партизанда
Болгъанланы  барысын!

Тешип ,жыртып кёлеклерин,
Ум башларын кёрдюле,
Сауут ызы болгъанланы,
Илишаннга  тиздиле!

Къартла кирдиле ортагъа,
Къатынла  сарнадыла,
Ариу айтып, жалынып,
Жанларын  къалдырдыла.

Чыкъдыла ичлеринден,
Ишлербиз деп тогъуз адам
Немецлиле сюйсюндюле,
Сауут берип былагъа,
Ортагъа сюедиле.

Хакимни,башхаланы,
Колхоз базгьа урдула,
Малланы  чыгъарыргъа,
Хыны этип буюрдула.

Немецлиле Герпегежде
Эки айны турдула,
Чачып малын колхозну,
Адамлагъа къайтардыла,
Хакимге уа кечеле бла
Нартюкню сакълатдыла.

Фашистлени Сталинградда,
Къызыл аскер  ууатхан  эди,
Ол себепден кьанлы душман
Жан къайгъылы  болгъан эди.

Былагьа ишлегенле,
Полцайла,бетсизле!
Ызларындан атландыла,
Ашыгъышлы къачдыла.

Хакимге да  келдиле,
Кел къачайыкъ дедиле
Кеч болгъунчу къутулайыкъ,
Жаныбызны кьутхарайыкь!

Алай Хаким унамады,
Тас этмеди кеси бетин,
Сатмады туугъан жерин!
Жокъду мени терслигим!
Ким келсе да ол келсин!

Бир кесек заман ётдю,
Атасына болушургъа
Хаким да Холамгъа кетди,
Палах а сормайын жетди.

Тил этдиле этиучюле,
Къысха болуп ызындан,
НКВДла жетдиле,
Тёгерекни тинтдиле,
Жашны алып  кетдиле.

Атасы ангылады
Ишни тапсыз болгъанын,
Ол аман тилчилени
Мынга Кирни жакъгьанларын.

Сауутларын жерледиле,
Салып Хакимни алларына,
Энишге таба  тебиредиле,
Илиясны  юйдегиле
Жилямугьун эследиле.

Алай арлакъ  ётгенлей,
Буторугъа  жетгенлей,
Тюбюнден къарап къаяны,
Ары бурду Хаким алны.

Къутулуп солдатладан,
Алгъа терк,терк сермеди,
Эрлей жетип тюбюне,
Къаягъа хыны ёрледи.

Мыллык атып  жетдиле!
Ёрлеп баргъан Хакимни,
Тюбюнден къарап кёрдюле
Жоюллукъду  дедиле.

Масхара этип, кюле,
Сауутдан  атадыла,
Къоргьашин окъла тийип,
Къаяланы  чачадыла!

Эслеп бийикде тапкыр жерни,
Тилеп АЛЛАХДАН тилегин,
Хыны,хыны сермеди,
Ариу тапкыргьа ёрледи

АЛЛАХ къутхарды быладан,
Не сеир!Не тамаша!
Туман басды башындан,
Кёрюнмеди туурадан.

Бийик къаяда,тапкырда
Юч кюнню  тургъан эди!
Узакъда къарап эследи,
Буторуда  къарелдини!

Къоюп алай чалгъысын,
Эшитип Хакимни таушун,
Биттирланы Шамшудин
Жетди алалмай  солуун!

Башындан  къарап тёшден,
Атхан эди жипни энишге,
Къысып къаты белине,
Чыкъгъан эди Хаким ёрге!

НКВДла келдиле,
Сорушдуруп хар  нени,
Аямайын  тинтдиле,
Ол биягъы  тилчиле
Этиучюлерин этдиле.

Ниетлери  кирлиле,
Ёмюрлери-  тилчиле!
Ненча  жашны  жойдурдула,
Тюрмеледе, сибирледе,
Башларын  къойдурдула!

Биягъы  чыкъды  таякълы,
Асхакъ,узун  мыйыкълы,
Тилчини,  уручуну,
Тохтамазлыкъ  урлугъу!

Алай  кёргенлей  тилчини,
Жанды  жюреги Хакимни,
Эсине тюшюп Жашауну
Урланнган  ёгюзлери!

Бек сеийир хапар болду,
Ол заманда фашистлеге
Тил этген да  ол болду,
Атасы уа заманында
Жагъып кирин  Жашаугъа,
Тутмакъда башын  къойду.

3 башы.
ГУЛАГ .

Юйлерине Хакимни НКВДла  келдиле,
Сёлешмеийин, сормайын,
Тутуп алып кетдиле.

Битеу болгъан хапарын,
Айтды,ариуу ангылатып,
Киши Хакимге тынгыламады
Сёзюн эсге помады.

Терсни,тюзню тинтирге
Керек тюйюл эди алагьа,
Буйрукь болуп башындан,
Кюрешдиле   атаргъа
Хаталарын таулулагьа!

Къуру  Хаким  тюйюл эди,
Бизни таулу жашланы
НКВДла  сакъладыла,
Бандит этип  атларын
Къоймадыла  башларын!

 Он жыл бердиле Хакимге,
Ашырдыла  сибирге!
Къоймадыла  тинтирге
Терсни, тюзню  билирге.

Прохладнада,трибуналда,
Бир сагъат да турмайын,
"сютлерин" бошадыла,
Прокурору,судъясы да
Тишлерин  къыжыратып,
Улл-уллу къычырдыла!

"Деменгили къызыл аскер!
Жокъ  амалы  къачаргъа!
Ётюрюк  айтып  былайда,
Кир жагъаса  сен  анга!"

Болмаз эди хапарлары,
"Деменгили" командирле,
Ишлемейин башлары,
Ненча  халкъ жойгъанлары!

Къара  басды  дунияны,
Къырал  кетди  тереннге!
Узакъ  болду  кертиге!
ГУЛАГ  этдиле хар жерде.

Алай заманла Ётерле,
Ачылырла  архивле!
Хар нени ачыкъ этип,
Битеу дунияда  адамла,
Ачыуу этип жарсырла!

 Жыйышдырып жыйырма адам
Ачыкь вагонга  миндирдиле,
Кёмюр ташыгъан составха,
Адамланы  жюкледиле!

Айдан  артыкъ бардыла,
Сууукъ болуп къыйналдыла!
Жыйырма адамдан  быладан
Жетеуулен къалгъан эди,
Жолда  бузлагъанланы,
Мурдар къанлы къалауур,
Чыгъарып энишге ата эди!

 Таулу  къойну жюнюнден
Эшилген  габарасы!
Болуп  Хакимни  юсюнде,
Юшютмеди  ,сакълады!

Къор болайым  АНАЛАГЪА!!!
Жюн  ишлеген  къоллагъа!
КЪор болайым ишигизге!
Сиз сокъгъан кийизлеге!
Жыр айтама  мен сизге!
Ёмюрюгюз жетсин  жюзге!!!

 Темир жол да бошалып
Эки ыйыкь мешиналада,
Андан  сора Енисейде
Жюкледиле  кемеге.

Кемеден  тюшгенлеийин,
Сууукь, къыямада бардыла,
Ачда болуп, сууукъдан
Уллу   азап   сынадыла!

Келдиле  иги кесек, узакъ,
Тунгуска деп  жерни  аты,
Жери  бузлап, сууугъу  къаты!
Болур эди жерни  арты!

Хаким мында сынагъанны
Бир инсан  сынамасын!
Ол заманы  кьыралны
Артха  айланып кьайтмасын!

 Агъач кесип  сууукъда,
Ташып,алай  къалайдыла,
Жазгъыда уа  иссиде,
Къан чибинле  ашайдыла.

Келтирип  самолётдан
Аш ,азыкъ  атадыла,
Тутмакъланы асламысы
Ачдан  ёлюп  жатадыла!

Ёлгенлени болмай  саны,
Кесе эдиле къалгъанлары,
Сууукъ кюнледе агъачны!
Кётюрмейин ёрге  башны!

Кёрдю кёпню мында Хаким!
Болмай башха амаллары,
Жаныуарла ашагъанны!
Сынамасын  энди  киши,
Хаким  мында  сынагъанны!

Агъач къыра,теренде,
Сейир затла кёрдюле,
Тура эдиле эки къабыр,
Агъачлары кёрюне!

Къарап болду жарсыулу,
Сылап,сылап окъуду
Арап тилде  жазыуну!
Сеир болду, соруулу!

Созайланы Асхат деп
Къабыр жазыуну окъуду!
Шашхан сунуп,арсар болду,
Талай кере окъуду.

Ана къарындашы Асхатны,
Ийген эдиле Сибирге,
Отузунчу жыллада,
Къырал  уллу къатышханда!

Тюбешдирди АЛЛАХ мында!
Сибирлени сууугъунда!
Аты жазылып агъачында,
Асыралгъан эди былайда!

Бюгюн ,мамыр кюнледе,
Къатылыкъны  излегенле!
Олтуруп  жылы  юйледе,,
Сталинни  кюсегенле!

Сабийигиз,туудугъугъуз,
Аллай кюнле  сынамасын!
ГУЛАГла кьуралып жер жерледе,
Кюнюгюз аман батмасын!

Бери тюшюп эки айдан,
Сеииир этди кёргенине!
Ийнанмады  кёзлерине!
Судъягъа тюбеди, аманнга!
Кесин бери  ашыргъаннга!

Тутмакъ кийим юсюне жарап,
Тура эди къалтырап,
Тёгерекге сагьайып,
Башы кетип,мугурайып.

Хаким барды  аллына,
Былай къарачы сен манга!
Нек къалды башынг мында?
Ийнандынгмы АЛЛАХХА?

 Тилеп жалынды Хакимге,
Айтма  деди кишиге,
Ким болгъанымы билселе,
Къоймазла, ёлтюрюрле!

Айтмам деди Хаким анга,
Айтсанг кертисин  манга!
Энишге  къарап башындан,
Адамланы  ашыргъанда,
Тюрмелеге,  сибирлеге!
Кесинг бери тюшеригинг,
Болмаз эди эсингде!

 Юч жюз  адам  бар  эди,
Жылны ичине  къырылып
Отузу  къалгъан эди!
Жаны  болгъан  инсанга,
Къалыр  мадар  жокъ эди!

Жыл бла  жарым  жашадыла,
Андан  белюп кьалгьанланы
Ашырдыла узакъ жерге,
Хаким тюшдю Сахалинге!

Билимин,усталыгъын
Эследиле  жангы  жерде,
Къолу уста  болгъаны,
Темирге   жан  салгъаны,
Эшитилди   Сахалинде!

 Лагерледе,таматала
Билмечиле,  болмачыла!
Таулу  жашны фахмусуна
Жалындыла, базындыла!

Он адамны  жыйышдырып
Хакимни биргесине,
Тракторла келтирирге
Ашырдыла кемеде.

Тенгиз  уллу  чайкъалып
Толкъунлагъа  тюбедиле
Адамланы кёбюсю
Сууукъ  суугъа  кетдиле.

Битеу болгъан затлары
Тенгизге  кёмюлдюле!
Сау къалгъанла ашыгъып,
Къайыкълагъа  миндиле!

Сибирни  сууукъларын!
Ачлыкъны  да  сынады,
Кёп жылланы ичинде
Кёрмегени къалмады.

Къауум жылны,ахырында,
Ишледи алтын жуугьан
Уллу, сейир  рудникде,
Усталыгъы жарай эди
Хар  нени  ишлетирге!

Сейир адам бла  танышды,
Ариу, бийик, акъыллы,
Кьара чачы,  Айдар аты,
Кёп кюнлени биргесине,
Туз,гыржын да  ашады.

Биле эди айтыр  сёзюн,
Таный эди кёплерин,
Андан, мындан шапыртып,
Къайдан  нени  сермерин!

Алтын жуугъан рудникден
Алыш, бериш эте билип,
Чыгъара эди алтынны,
Таматала бла келишип.

Болур эди баям  муну
Мында  энчи жумушу,
Бек  сейирлик адам эди,
Бийикледе  уча  эди!

Хаким айланып тёгерекде,
Машиналагъа,станоклагъа,
Хар неге  къарай  эди,
Анда,мында кечирек,
Артха  жаяу къайта  эди.

Аллай кюнлени биринде,
Иги кесек кечгиде,
Эследи бу  бир затны,
Жолда тюшюп  тургьанны.

Акъырын барып кьатына,
Ачып ичине  къарады,
Толуп ичи алтындан,
Иги кесек да ахчадан!

Келтирип машокну нарлагьа,
Асырады  ташада,
Эшикни ачып киргенде,
Айдарны жилягьанын
Сеийир этди кёргенде.

Айдаргъа тынгылады,
Болумун  ангылады,
Хакимни  кертилиги
Былайда да къоймады
Халал таулу  жюрек,
Бу жолда  чыдамады!

Хаким тенгин  жапсарды,
Ум башына  кьолун  салды,
Алып келип  машокну,
Айдарны аллына салды.

Кьаты  къучакълады Хакимни,
Кетеме энди  мен деди,
Экинчи кюн эртденликде
Ашырды керти тенгин,
Этип анга тилегин,

Ии кесек заман ётдю,
Юйге  къайтыргьа жыл жетди,
Салып келди Кавказгъа!
Ата журтуна!Малкъаргъа!

Тура эдиле эллерибиз
Къарангыгъа кёмюлюп,
Оюлуп,суууп юйлерибиз

Эслеген эди узакъдан,
Жыя къолгъа,тапханларын,
Эркин,эркин айланнгалла!
Адам къыйынын ашагъанла!

Герпегежге жетген эди,
Холамгъа да ётген эди.
Жокъ эди  адамы!
Жиляй эди  туугъан жери!

Киргенинде элине,
Кёз жашларын тыялмады,
Оюлуп  тыпырлары!
Сюеледиле  кьабырлары!

Эсине  тюшдюле Хакимни
Холам элни адамлары,
Уллу  атасы  Жашау бла
Бирге чалгъы  чалгъанлары!

Деменгили КЯЗИМНИ
Мынга  айтхан хапарлары!
Къуран  окъуп  къолунда,
Кёлден  билген  суралары!

Кеп  сюелип  къарады,
Уллу  атасы Жашауну
Оюлгъан  тыпырына!
Баууурланып  ташларын
Къучакълады ахтына.

Тарала эди жюреги
Миллетине,халкъына!
Къарай эди мудах бола,
Туугъан элине- Холамгъа!

Дууа этип, салам берди
Ата - баба къабырлагъа,
Тансыкъ болуп къарады
Уллу малкъар таулагъа!

Таукел болду къайтыргъа,
Миллетине къошулургъа,
Жол салып Къыргъызгъа
Адамларын табаргъа!

Узакъ жолну къыдырып
Исси кёлге жетген эди,
Тюбеп мында  таулулагъа
Уллу къуанч этген эди.

Айтдыла таныгъанла,
Тюп элинде жашайдыла
Атанг,ананг,къарындашларынг

Таныгъан эди узакъдан
Хаким къартайгъан атасын!
Жетип келип къучакълады
Сарнап жилягъан анасын!

Узакъ бармай,Кутургуда
Тапды жашау нёгерин,
Жылда озмай  арада
Тюбеди  насыбына!

Ишге кирди колхозгъа,
Тракторланы сынганларын
Жетмей къураргъа билимлери
Атылып тургъанланы.

Тиишдирип бирге барын
Уллу МТС къурады,
Алай этип, жарашдырып
Барына да  жан  салды!

Болмай этер  амаллары
Битеу барын- сынганланы,
Элте эдиле узакъгъа
Жол къоратып,Къазахстанга!

Салып кесини билимин,
Хунерин аямайын,
Жарамай тургьан темирледен
Къурагъан эди комбайн!

Ол жыл окъуна колхозда
Тёгерекни чалдыла,
Жарашдырып, силос этип
Уллу  урлагъа  салдыла.

Халкъыма жетди тюзлюк!
Бошалды кечгюнчюлюк!
Керек сезле айтылдыла,
Журтуна!Таууларына!
Миллетими  къайтардыла!

Тозурап эллерибиз,
Оюлуп эдиле юйлерибиз!
Юйлерибизде,кеп  жерледе,
Жашай эдиле  бетсизле!

Сатып алдыла юйлерин!
Къайтханланы  кёплери!
Этип къынгыр оноуула,
Башында олтургъанла!

Хакимни усталыгъы,
Туугъан элине жарады!
Батып тургъан танканы
Моторун чыгъардыла,
Быхчы къурап эллилеге,
Агъач кесерге  салдыла!

Аллах  берди Хакимге
Терен акъыл,уллу билим,
Сабыр айтып,айтыр сёзюн,
Биле эди этген ишин!

Терен ыз къойду Хаким
Халкъыбызны жашауунда!
Аныча сейирлик адамла,
Кёп болмазла  дунияда!