Тынгысыз жюрекни сагъышлары

Тынгысыз жюрекни сагъышлары

Бусагъатдагъы малкъар адабиятны аулагъында кёп жаш назмучула жангы лирика ауазлары бла, «макъамлары» бла окъуучуланы жюреклерин, эслерин бийлеп барадыла. Аллайланы санында Байтуугъанланы Исмаилны атын энчи чертирчады. Исмаилны чыгъармаларында жашау туудургъан соруула, жарсыуула, сезимле назму тизгинлеге шош бёленип, жаш адамны суратлау оюмлауунда айтыладыла. Аны чыгъармаларында баш магъана миллет бла байламлы болумлагъа бериледи. Халкъны халкъ этген аны тилиди деген жорукъгъа Исмаил суратлау эсин бойсундура, ана тилни сыфатын, кючюн, тарых магъанасын назму кепге сыйындыра жазады. Жюрегини тёрюнде ана тилин багъалай билгенин, аны тамырларыны теренлигин «къая ауазлы», «кишилик ауазлы», «айдан, кюнден да толу тили» деген суратлау тенглешдириуле бла баямлайды, ёз тилде айтылгъан алгъышла къабыл болгъанларына ийнанады:

Сенде бешик жыр айтды анам,
Алгъыш этди да, жолум – сыйдам...

(Ана тилим)

Адамны жюрегинде жашлыкъ туудургъан сезимле да тёредеча бийлейдиле назмучуну эсин. Бир жанлы, сансыз сюймекликни толкъунлары тунчукъдургъан лирика жигит, бирде ачыулана, бирде тёзюмсюзлюгю ючюн кечгинлик тилей (Кеч, тийген эсем жанынга, // Кюй макъам эсем къанынга), сюйгенине жол излейди. Жигитни ич дуниясыны чюйрелиги, къайгъылылыгъы окъуучугъа ачыкъ болады. Болса да ол кесин «жаралы сезимге» хорлатмай, жюрек мудахлыгъын жашырады:

Жанымы берип, алай сюйгенме,
Жюрегим эрип, алай кюйгенме.
Юйюме уа ышара келгенме,
Сёзюме уа къайда да иеме. 

(Ханс болуп да босагъамда чыкъма…)

Исмаилны назмулары сезим тюрсюнледен толудула. Сюймеклик бла байламлы жарыкъ умутлары философия магъаналы сагъышла бла алышынадыла («Аман бетли», Кими – тууа, кими – ёле…), алада заманны шартлары ачыкъланадыла:

Сюйюп бересе сен жанны, 
Аллах, сюйюп ал артха.
Ма бу гюняхлы заманны
Сен бергенсе да борчха...

Жашау сынауу аз болгъан жыйырмажыллыкъ назмучуну жашау кертиликни черте билгени, терен оюмлауу окъуучуну сагъышландырады, аны эсин сагъайтады. Заманны чюйрелиги, тынгысызлыгъы адам улуну къайгъыртады, дуниягъа кьарамын бютюн жютю этеди, инсан энчилигин баямлайды:

Талпыныуум ийлешмейди кёплеге,
Бир къыйынды алгъа барсанг ёрлеге,
Ушамасанг башхалагъа жыйында,
Сынау, эшта, алай келир, жыйыла.

(Кимге да мен бирча иги болалсам…)

Исмаилны назмулары окъуучуну жюрегинде тюрлю-тюрлю сезимлени туудурадыла, аны сагъышландырадыла, жангы умутлагьа итиндиредиле. Суратлау чыгъармачылыкъны бийиклигине элтген жолла не заманда да къыланч болгъандыла. Алай сёз устасы табийгъат бла келген фахмусун айныта, къаламын «билей» барса, ёрлеге жетериги баямды. Байтуугъанланы Исмаилны жашауунда, чыгъармачылыкъ ишинде да ал атламлары тиридиле, терендиле: ол болум а аны уллу жетишимлеге жетерине ийнандырады.


Сарбашланы Мустафаны къызы Алена,
филология илмуланы доктору

2021 ж.