Ахъ хIурхъла урунжуни

ГIяйша Кьурбанова

ГIЯХIСИ ДЕВЛИ

ГIяйша Кьурбановала творчестволичила нуни гьачамалра макьала белкIунси ахIенри, иличила даргала ва цархIил маллатунала лукIути-ургаб чуйнара-сера гьанбушира виасра.
Лебти саби Дагъиста лебилра-сера миллатунала ахъти хIурхъазиб хIербирути, уркIби гьаргти, адамтас дяхI шалати, хIялалси бузерили ара-сагъли бихIути, азадли ва разили гIямру дуркIути адамти. Илдала дев цIябдеш гьарахъдируси шалагъуна бирар, милиги ихъахъуси шараб-шинна кIантIгъуна бирар. Илдала дев альпинистлис бахъ хIяжатси миъбялчангъуна бирар. ХIера, идигъунти дубурлантазирад ца сари ГIяйша Кьурбановара, хIяна хIурхъала удиб мерлабиубси Къярбачимахьи бикIуси шилизир акIубси рахъхIили учительница.
Дагъиста писательтала союзла председатель Р. ХIямзатовла сипта хIясибли, Москвала кумекличил дубуртар улкала бахъал дурхIначи чула вегIла мезаначил, I980 ибил дусличибад бехIбихьили, «Лачин» журнал башесбииб. Дарган мезличил дурабулхъуси «Лачин» журналлис редактордеш дарес дилара талихI биуб. Саркъибти, пасихIдешли парчдикIути, макьамтиван каргьурти назмуртачил итхIели 2 азир дурхIяличи, никIа бучIантала хъули абицIусири «Лачин» журнал Г. Андерсенна премияла лауреат Р. Рашидовла, М. Х1ямидовла, А. Гъазила ва цархIилти машгьурти поэтунала произведениебачил.
НикIа бучIантас поэзияличил къяйли биштIатас хасбарибси прозара гIягIнилири. Илбагьандан I984 ибил дуслизиб ил журналла редколлегияли «БегIлара гIяхIси хабар» ибси конкурс багьахъурсири. ТамашахIейэс аги хабардерхурти писательти, поэтуни, журналистуни, художникуназибад чеббикIибси жюрили итогуни каибхIели. I ибил мерличи ва арцла шабагъатличи лайикьрибикIиб гьачамлис бахъал бучIантас тянишли ахIенси ДГУ-ла филфакла студентка ГIяйша Кьурбанова.
Халкьли бурули бирар: «ЧердикIибти дугьби агарли, деза бетхIерар, жагаси макьам агарли, далай бетхIерар» или. Девлара макьамлара мягIна балуси ГIяйшала дурхIначи дахъал диги лерли урдухъун.
Дахадаевла районна ХудуцIла шилизир учительницали рузес рехIрихьибси ва Сагаси Къаякентла школализиб ил хIянчи даимбарибси авторли дурхIналара ва илдала бегIталара халаси хIурмат сархиб.
Сари регIти дурхIниван урхIлара дурхIни бигахъухIели биэс илала белкIназир никIабала вяшатIалара, илдала гъайалара аръа маркала кIунтIриван умули ва тяп илдиван лямцIдулхъути. Ну дебали харивиахъубра ГIяйша Кьурбановала творчестволив хатахIийкнили. Уктемдеш агарси, халарерхни хI****уси ил авторла пагьмули бучIанти разибирниличи бирхаудира леб. Дубурлатани бурули бирар: «ГIяхIси девли къаркъара гIяхIбулхъахъа». Вирхулра, ГIяйша Кьурбановала поэзияли бучIантачи асар бирниличи.

Ильяс ХIясанов, СССР-ла писательтала Союзла член.
 
НЕШЛА МЕЗЛИЧИЛА

НЕШЛА МЕЗ

ДурхIни абикьес нешли
Лерил гIямру харждиру,
Сари регIси мезличил
Илдази уркIи буру,
ГIяхIгъубзни бетаахъес
Риубцад къайгъи биру,
Илдази сунна яхIра
Адабра минадиру.

АхIер нешла гьарил дев
УркIилизи дурцули,
Дубуртала яхI-ламус
ГIямрулис хъумхIертули,
Адамтас дяхI шалали,
Шантас кумекбирули,
ХIуша, лерил дучIанти,
Делкъабая гIямрули!

Нешлаван дарган мезла
ХIурмат халал бирули,
Гьарил дугьайзурсила
Мурад барес гьалакли,
ХIуша, лерил дучIанти,
Гьар дус разидирули,

ГIямрулизир хIулкIули,
Калабая арали!

ДИГАХЪИС НАБ НЕШЛА МЕЗ

Манзилли барсбарибти,
Давлали къагъбарибти,
Хамти адамтазибад
Рахли аргъасли нуни:
«Дарган мез хIейги» или
ЦIумбикIар дила уркIи.

УркIи цIумхIебикIару,
ВегIла мез ганздиралли?
Нешла рухIван ахIерти,
ГIязиз жанван дурхъати,
Дила хала бегIтала
Мез мучлахIедиралли?

Гьайбатти далуйтачил
Шурми мицIирдирути,
Хумартала цун уркIби
ГIяхI девли шадддирути,
Дигахъис наб нешла мез
Набра кьисматли гибти.

НЕШЛА МЕЗ

Даршдусмазир акIубти
Дарган наслубала мез,
ХIуша хIедалутала
ДахъдикIулигу гъай-мез.

ГIямрулизир кьисматван
Наб букьурли даибти,
БегIла гьалабси гьигьван
ХIилизир тIинтIдиубти,

Нешла хIялал а ниъван
Дигиличил дагьурти,
Гардла малхIям далайван
Дагърилизир далгунти,

Шарабла урунжливан
Милиги ахъахъибти,
Азихъла бутIаливан
Набзи кьуват кертIути,

Дай уркIилис дарманван
Дардлис сабабдирути,
Шурми-ургаб тIамаван
Аргъайзир гIералгьути.

ВегI акIубси ВатIанван
Даргантас дигахъули,
Калабая, нешла мез,
Наслубани руркъули!

ИШ ДУНЪЯЛА КЪАКЪЛИЧИБ

Иш дунъяла къакъличиб
Леб бахъ-бахъал халкьани:
Китайланти, немцуни,
Англичанти, жугьутIи,
Гуржиби, къиргъизуни.

Бахъал халкьани-ургаб
Леб бахъ камти дарганти –
Нешла мезла вакилти,
Даргла узби-рузбиван
Цалис ца ахIерати:

Ахъушанти, цIудхъранти,
Муиранти, сирхIянти,
ГIярбукIанти, нахканти,
Хайдакьанти, хIурхъанти
Цабалги хIербирути.

Лерил мезани-ургар
Дургар давлачертира,
Дургар дахъ саркъибтира,
Дахъ гIяхIил дяркъуртира,
Камти халкьла диалра,
Бахъли иргъхIергъаллира,
БегIтани дагьахъурти
Мез сари наб дурхъати.


 

НЕШЛИЧИЛА ПИКРУМИ

АХIЕРСИ НЕШ

СирхIяла дубуртазир
Хамли халараибси,
Хабарла ургубазир
ХIулкIули хIерриубси

Ва дила ахIерси неш,
Калаби хIу арали!
 
ХIу-алавти адамтас
Хъарихъли ретаурси,
Сабурлара гIяхIлара
Мурхьли мягIна аргъибси,

Ва дила гIязизси неш,
Калаби талихIчерли!

I980 д.

ДИЛА НЕШЛИС

Цунрухъи тIашризасли,
Неш, хIу гьаларилзулри:
Милигси шичи кьяйда
Набчи гьалакрикIули.

Неш, хIу чераэс нура
Лерра даим хIясратли:
Гушси кьацIличи кьяйда
ХIечиряхI гьуцIрикIули.

ГIямрула гьундурани
Ну гьарахърикахъасра,
Гьарахълирра хIечилра,
Неш, кьакьамарикIуда!

Нуни кайцIуси гьар ганз
ХIелайчил умцулира.
ХIу шишимхIерикIахъес
Ну даим къайгъназирра.

I980 д.

ДАРД  МАБАГЬАБИ ХIУНИ

Нуша шаддирахъули,
ХIед хIу гьанхIерикуси,
Нушаб къиян мерличир
Даим камхIерируси,

Нуша хIевсули лерай,
ХIули кьяпIхIебируси,
Нуша хIеделкъи лерай,
Дубша кьякь хIебихуси,

ХIед кьисматли баибси
ХIуницун хIебукуси,
Агрилизир риадра,
Ламус барес гьалакси,

Гьарахъти пулантира
Гъамтиван бигахъуси,
ГIяхIбаркь барес риадли,
ТалихIлизи буйгIуси,

Нушала дяхI дамкьалли,
Чарх шишимта игуси,
Разили чедаибмад,
Шадли шикад рашуси,

ЧатIали жибхIналаван
Нушала гьигь иргъуси,
Нуша шадли калахъес
Кьисматлизи  рулгуси,

Неш, хIела гьалаб гIурра
Икрамбирулра нуни.
Лерти къайгъначиб имцIа
Дард мабагьаби хIуни!

I98I д.

ДИЛА МАРЗЛА ХЪУБЗАРА

БягIуси маргь бикуси
Минала муракьяна,
Арши миршли иршуси
Абадла аршикьяна,

Мурхь-мурхьли гъарш кайуси
Дила марзла хъубзара,
Релкъаби, неш, гIямрули,
Калаби ара-сагъли!

I982 д.

ХIЕЛА КЪАЙГЪНАЧИЛ САРРА

ХIячма тяп гимиргьиван
ХIуни сарра рихIуси,
Гьар сагал атхIеблизир
Вавалирирхъяхъуси.

ХIела хIячмачил сарра,
Неш, ну тазарикIуси.
БерхIиличи вавниван
КарцIли чеахърик1уси.

ХIела къайгъначил сарра
Къугъали хIеррируси,
Алавчар дегъхIелира,
Тяп цIедешван, рилкьуси.

I983 д.

ВА ДИЛА АХIЕРСИ НЕШ

СирхIяла дубуртазир
Хамли халараибси,
Хабарла ургубазир
ХIулкIули хIерриубси,

Ва дила ахIерси неш,
Калаба хIу арали!

ГIямрула зиддешуни
ЯхIличил дяхIяурси,
ЗугIруртала мах-дехли
УркIи цIябхIебарибси,

Ва дила къугъаси неш,
Калаби уркIи жагьли!

ХIу-алавти адамтас
Хъарихъли ретаурси,
Сабурлара яхIлара
Мурхьли мягIна аргъибси,

Ва дила г1язизси неш,
Калаби талихIчерли!

НЕШ

Ну хIеракIили гIурра,
Неш, хIу кьакьаракIилрив?
Ну чаррируси гьуйчи
Мурталра хIеррикIулрив?

Жявли ну чаррухъахъес
Кьисматлизи рулгулрив?
ГIяхIла хабар бурахъес
ГIяхIлази хьаррикIулрив?

УркIи ряхIятбиахъес
Багьанаби дургулрив?
«Аба!» ибси дев аргъес
ГIурра гьанкI агарлирив?

I985 д.

ЧЕРРЕРХИ, НЕШ

Зайван гI****гьуси тIамазизибра,
Неш, хIела набзи жи даим бикьулра.
ХIела игьдибарли, хIела хьулана
БерхIили ванзаван ванарирулра.

Дила гьарбизунас, дила хатIабас,
Неш, хIела хIерлизиб кьимат бургулра.
Дигила мурхьдешра тIалабкардешра,
Черрерхи, неш, хIела кьанни аргъира.

I989 д.

СЕН САРРИ, НЕШ?

Сен сарри, неш ахIерси,
Дугурби «духъянхIели»,
Нушачила пикрума
ХIед гьанкI бумцIахъухIели?

Неш, гIяхIялдеш дирулив
Зумали шишимтани?
Пуланталара анцIкьи
УркIила дурцухIели?

Румсахъулрив мурталра
ГIямрула гIузруртани?
Гарчли бирцIулив хIела
Улукьутала кьани?

I990 д.

ХIЕЛА МЯКЬЛАР РИАСЛИ

ХIела мякьлар риасли,
Наб риштIасиван билзан,
Мурили гьанкIли русес,
ХIяйратес иштяхIдулхъан.

Дунъяличир дард-анцIкьи
КIундацIибтиван билзан,
Аязти, талихIчерти
ДурхIядеш гьаладилзан.

Рахли гьарахърикасли,
Замана чарван билзан.
Манзилла тIимир-химир
Дахъ дархибтиван дилзан.

АнцIкьи, шаха мирхъиван,
КьацIдашутиван дилзан,
ГIямрула кьячIикIуни
Ахъес, агь, гIядаббилзан.

I994 д.

ЦIАБИЛКЬ БИРШУЛРИ ХIУНИ

Юртла жагаси гIямзи –
ЦIабилкь биршулри хIуни.
ГIядатласи, чебяхIси
Ихъулри хIянчилизи.

УркIила дигиличил
Гьандиркахъулри дусми,
Разити ва пашманти
Садирхъулири бурхIни.

Чум уркIи анкъиливан
Ванадарири хIуни?
Тяп берх1ила нурливан
Чумла дяхI шаладарри?
Чуйна къарцин дусмала
ГIядаб беркунри хIуни?
Бура, чуйна дубурти
Далуйта делхIехъунри?

Юх, ахIен гIядатласи
ЦIабилкь бухънабаибси,
ХIела гIямрула бикьри
Саби ил лехIкахъибси…

I990 д.

ЛЕБТАЛАЛРА НЕШАНАС

Дигира дарданира
Нешлацада дирару?
Нешла кьяйда вегIличи
УрхIла уркIи изуру?

УркIецIира карцIира
Нешлацада дирару?
Нешливан сабурличил
Чини анцIкьи чекайсу?

«Бируси ахIен, – иру, –
Нешаналацад ряхIму».
Нешли саригу дурхIнас
Лугути лерил гIямру.

2004 д.

НЕШ, ХIЕЛАЦАД ДИГИ ЧЕХIЕДАИРА

Рахъ белхаагарси набчи цайналра
ГIясириэсалра рирхIерируси,
Мучила кьякьцада кумекличира,
Мургьи гибхIеливан, харирируси,

Неш, хIелацад диги чехIедаира
ХIурулгIинтази-барх буйгIутазирра.
ХIелацада сабур агни баласра
Хабарли бурибти нартаназибра.

Гьанна нура-рархли неш риаслира,
ХIечи хъарихъули, неш, ну лералра.
Хъябшли, ухьаличир даим риадра,
ХIела дигили ну цIакьрирахъулра.

Ганз кацIес чархлизиб цIакь хIебургадра,
НасихIятла девли ну гIеррурцулра.
Алавла чебаэс нур кахIелалра,
ХIела уркIила нур нуни чейулра.

Адамта сецадла дусми деркIалра,
Нешличи хIяжатли кавлан мурталра.
Рахъ хамли, бекI ахъли рашуси нура
ХIела гьалар гIурра кьукьмусриркулра.

2005 д.

УРКIИ ЦIУМБУЛХЪУЛИГУ

УркIи цIумбулхъулигу,
ХIерризасли, неш, хIечи.
Нурла дишун хIулбазиб
Шявдеш чебиухIели…

ДецIигулигу, хапли
Гъезби хIяршвандарасли,
Шинкьян цIудара чурми
ХIяндешли дуцибхIели…

ДецIра мурхьбикIулигу,
ХIу рухънараибхIели,
Гьинталаван кунк кьяшми
Мегьван декIдиубхIели…

Чарх зерзербулхъулигу,
Рахли кIантIиракIадли,
Мякьлаб гъайбикIутала
ХIуни хIебикьухIели…

Кьакьара рулхъулрагу,
Рахли гъайкарухъадли,
ХIела кьисматла бурхIни
Рахли гьандиркахъадли…

Бура, неш, се барасли,
Шадриэс хIу рируда?
Гьалар кьяйда рахъ кункли,
Се барасли, рашуда?

ХIу жагьриахъес, марли,
Агарагу, неш, ахъри.
Рирасри, дарман баргес,
Дунъя умцIира нуни.

2006 д.

ВА ДИЛА ДУРХЪАСИ НЕШ

Дудешла дяхI хIегьурси,
Нешла агри беркунси,
Ялкъуздешра агрира,
Дахъ жявли чедуркъубси,

Ва дила гIязизси неш,
Чуйна хIу цIумрухъунри?
ДецIла мурхьдешли чуйна
ХIу кьакьарухъахъунри?

Дургъба кьяраиб узи
Чарухъахъес рулгуси,
Чарухъунси узира
Жявли хIяриихьибси.

Ва дила къугъаси неш,
Чуйна гIядабрухъунри?
Дахъ жапати гIямрули
Чуйна цIухкарарири?

Жагьси рузилизирад
Жявли мяхIрумриубси,
РяхIмуагар кьисматли
Гъамтазирад релтIунси,

Алжанала унзурби
Гьаргли лерай ребкIибси,
Ва дила дурхъаси неш,
Алжайзир чераргъаби!

2008 д.

ХIЕРГЪИС ГIУР ХIЕЛА БАЛГА

Берхъиб кулпетлизирад
Ца хIуцун калунхIели,
Янила дугурбазир
Риради цIумрикIули:

«Агь, узи, лехIкахъили,
Сен илцад гьарахъсири?
Рузила хIебилшуси
УркIила цIум хIергъулрив?

БерхIили нураначил
ХIурхъи гьалахIелзулив?
ЧяхI-чяхIибала кIухла,
Узи, чехIебихулив?

ХIеб далцути хъумала,
Узи, тIем хIергъулирив?
ДигIян дигай дуруси
Бац шалахIебикIулив?

Чинаври, узи, гьанна
Уктемли хIериубси.
«Жявли чедибдешличил
Черулхъасра», – викIуси.

Паргъатрилив хIябразив
Узбала къушумличил?
Дунья паргъатбиайчи
Къарауйчив тIашлирив?

Узи, жаваб бихагу
Чархла диъ дицIулину,
Бура, хIед кумекличи
Арцес хIядурлира ну…»

Ва дила гIязиз аба,
ХIергъис гIур хIела балга.
ГIяламличи рахъ карцIси
Бушунну хIела тIама…

2008 д.

ЧИЗИ УРКIИ ДУРИША?

Масхара бурухIели,
Хъяшаван дукаркIуси,
Сагникад рашухIели,
ГIулухъаван хIулкIуси.

Лебил гIялам халкьлисра
Кумекбарес хIядурси,
Къияндикиб мерличи
Хъярхъли музарулхъуси,

Тяништи пулантира
Тухумтази буйгIуси,
КамбикIути гъамтачи
КарцIи камхIедируси,

Ва дила къугъаси неш,
ХIялалли хIерриубси,
Адамдеш ахъли дихIес
Гъазали карерхурси,

Нушани дурутачи
Жагали лехIрилзуси,
Адабчерли дирахъес
Мурталра гIерругьуси,

Ва дила жагаси неш,
Жайран кьяйда малхIямси,
Диги тIалабхIейрули,
Даим карцIи делгIуси.

Гьанна хIела гьигьалра
Набчил барх агархIели,
Ну чичи лехIризиша?
Чизи уркIи дуриша?

2008 д.

НЕШ, ХIЕЛА БАРКЬУДИ ЧЕБИУЛИРА

Гьар хIялал адамла баркь-бацлизибра,
Неш, хIела баркьуди чебиулира.
Лебил нешанала пишбяхълизибра
ХIела малхIямдешк1ун гьанарулира.

Гьар хIечи мешуси жагаилзулра,
ХIуван гъайбикIути бахъ бигахъулра.
ДурхIнас нешлайчибра дурхъаси сурат
Лебси ахIен кьалли, Дунъя умцIалра.

2008 д.

НЕШЛИС

Лебил нешаназирад
Дила бегIла жагаси,
ДалайбикIути-ургар
БегIлара пагьмучерси,

ХIела уркIила шала
Калаб даим ухули!
Калаби, неш, мурталра
Халкьли гьанриркахъули!

2008 д.

ХIу агарси юртлизир

РакIилрагу, неш, гIурра
ХIу агарси юртлизи,
УрцIабиубси шила
ГIянцIбиубси къатIлизи…

Кьарли дертурли сари
ХIу рашути дукьбира
БяргIили саб анкъира
ХIу херриуб гIямзила.

Кьакьали саби уркIи
ХIу раргес х1ерирули,
Урц1амабиаб хъали
ГIямру лерай чилалра…

«Ва дила рурси» или
Неш, гIур гьунихIериуд.
«Дила гIязиз неш» или
Нура хъябруцхIериркус.

Лебилра азбар саби
АрцIи кьарли бакIили,
УрцIа юртла лацурти
Сари пIякькадикили.

ЛехIдеш саби юртлизиб
ЛихIби гIянцIдирахъули,
ГIямру къантIти диънилис
КъатI бикьри бетаурли.

ДУДЕШЛИС

ДУДЕШЛА ХIЯБЛИЧИР

«ХIулби пишдирхъи, – бикIар, –
ГъайикIухIели, хIела».
«Ил – хIялалдешла лишан
Саб, – бикIар, – дубурланна».

«ДяхI хIедамкьахъур, – бикIар, –
ГIямрулис ца адамла».
«Ил – асилдешла лишан
Саби, – бикIар гъабзала».

«Ахъли гъайхIейкIи, – бикIар, –
Диуб-дарибтачила».
«Хамдеш агнила лишан
Саб, – бикIар, – ил адамла».

«Бунагьагарри, – бикIар, –
ГапхIейкIи сунечила».
«Ил – адамдешла лишан
Саб, – бикIар, – багьадурла».

Гьаниркахъули халкьли,
ХIечила гап иргъулра.
БекIлил гапла хIергъули,
МицIирли дигахъира.

2009 д.

ДУДЕШЛИС

Кьанси дуги баайчи,
Ну жуза ручIухIели,
«ХIулби сукъурдирарну,
МаручIад», – викIусири.

ДекIси хIянчи бирули,
Рахли ну чераасри,
«Жявли рухънариудну,
Гьигьбати», – викIусири.

ДугIли гъайикIусиван
Ну лехIхIерилзусири.
Дигили махикIахъни
ИтхIели хIергъусири.

I987 д.

Дудеш гьаниркахъули

ХIела бузерила гьалак гунзрала
ТIама иргъулира кIухлизиб хIеркIла.
Чуйнара хъябхъяла хIуркIби ахъили,
Берцахъурри хIуни дурзам мазала.

ТяхIуси цIуэрли дукайзиб сунна
Набчи шятIахьила биахъу тIама.
Чуйнара хIунира бахъ иштяхIличил
ШятIахьи бяхъири ришIаси набра.

ХIу гьаниркахъулри или гьанагар
Савли арцантани вичIиръайзивра.
Арцантачив жявли савли алзули,
Чуйнара гIяйдарри хIункьри мукьрала.

Пурс кьяцнала уктем кабизлизибра,
Дудеш, хIела сипат гьанарулира.
Чуйнара ахъири тяп илданиван
Шурмар лусентира хIурхъла дукьбира.

КIапIбуцесван ванза дигуси хIела
Чумра къел чейулра санбазир хIурхъла,
Дигахъира набра тяп хIуни кьяйда
Къел калахъес дила бузерилара.

20I0 д.

ХIЕЛА ХIИ САР, ДУДЕШ, НАБЗИР ДУЗУТИ

Дунъяла мягIни-хIял дагьес дигули,
ДурхIяла хIулбачил хIерризурхIели,
ХIурхъла санбазивси хIу сайри, дудеш,
ГIямрула чебяхIдеш наб гьаргбарибси.

ТIерхьали белкунси хъатлар далхути
Жанагар гежбара цIуръа мукьарра
Кьарлизир думхIули чедаибхIели,
Багьурра: се сабил бузери хIела.

Къукъу-рямкьли, дудеш, урухIерили,
Шах-сирисли, забли вамсхIемсахъурли,
Адамдеш дихIули, гIямру деркIибси,
Аргъира, ну хIечи риъни мешуси.

I986 д.

ДУДЕШЛИС

ГIямрулис ца адамла
УркIи хIебакьахъунси,
ХIурулгIинван хIялалли
ХIурхъазив хIериубси.

Дудеш, хIунира дунъя
ХI****ирагу балтни…
ТIимкьли хьанцIа бецI кьяйда
Изай кьакьаварайчи…

ДугIла мицIираг-булан
ДурхIниван дигахъуси,
Иш дунъя гIяхIбухъахъес
ГIяхIцад къайгъи барибси.

ХIела пишдирхъул хIулби
ХI****ира кьяпIдирни,
МяштIси, милигси хIерли
БегI гIергъи хIеризайчи…

Дургъбала кахти цIали
Чуйнара цIухкарибси,
Хъябхъяли, бурямтани
Лусенван велкахъунси.

Цунси хьураирули,
Гушси кьацIла ирули,
ХIела кьадри хIергъира
ХIуни дунъя батайчи.

20I2 д.

ДУРХIЯДЕШ

ДурхIядеш – гьайбатдеш, дикилра чина,
Халаахъили рахъ жявли нура.
Арбухили вавнар сихIрула кIана,
ДугIаили «хIянчи» дагла хъяшала.

ЗурхIябла ранг касес ихIелла гьуцIра,
Аръа кIантIличилси вавас уммайра,
Савли берхIиличил гьибандибира
ХIулбала гьаларгу мурталра дила.

Сагнала михикIла бурчули хала,
ХIербирухIи карцIли сурат хIурхъала,
Хапли батбухъунси риштIал хъяшала
Хьуланала айгъир баилри чина?

Ахъти зубартачи ахъхIериубра,
Дунъяла дубличи раъхIераира,
СихIрула кIанали лерхул кIялгIнира
Делши тIашли ахIен, марли, гьаннара.

Жавлил кIунбацIибкъи сихIрула кIана,
Хьуланала айгъир батли саб гIурра:
ДахъдикIар къайгънира, дарес хIянчира,
Агь, дурхъал дурхIядеш, хIушарав гIурра?

ГЬАНБИРКИ РИШТIАХIЕЛИ

Гьанбирки риштIахIели:
ХIяна хIурхъала гIелаб
Ванза агара или.
Ца талихI: хIурхъи-гIелаб
Дунъяла дуб хIебиъни,
Ванзалантасра набра
Дунъя журугси биъни.
Или хIебиаллири,
ЦIакьтани цIакьагарти
Дубличибад тяхIии.

Гьанбиркур: зилантачил
Чидилла бахъал лебал
БуйгIутири тухумти.
Ца талихI: даим гIялам
ГьалмагъдешлигIиб умцIни,
Дунъяла адамтала
Ургар узидеш дузни.
Или хIебиаллири,
Дунъяла инсантала
Жинс жявлил убабилзи.

ГIЯМРУ ДАРСХIЕЙКIЕС ХIЕЙРАР

– ХIера, иш дила хIусбулхъ,
РиштIахIели рашуси,
«Шичи аркьулра!» или
Мурталра реткайхъуси…

ХIехарахIели нуван
БиштIати хIязлизиб саб,
Тякбухъи, гербулхъули,
КъулдумегIбикIули саб.

– Гьаригу, карулхъасра, –
ДурхIначи гъамрирулра.
Рурсби махбикIули саб:
– ТIашризи, кариркудра!

– Карикасли, карикас –
ХIушара каркулрагу.
Лерил ибкьдизадалли,
Ахъруцес диишагу…

Къадалабси миъкадли
Гъяйличир ну урцулра!
Агь, дурхIядеш, дурхIядеш,
ХIябра мурити лерра…

Миъ-ургабси къаркъачи
Гъяй саби гачбиркули,
Мурхьси дардличил набзи
ХIусбулхъ бархьбалтахъули.

Инсан сели виркьалра,
ДурхIядеш калес хIейрар…
ГIямру дарсдикIахъули,
Дусми архIешес хIейрар.

ЗИМБУЛХЪАН ДИЛА УРКIИ

Вавни-ургар румхIули,
Дила шадли деркIибти
ДурхIядеш гьандикалли,
Зимбулхъан дила уркIи.

ЗимхIебухъес бирару,
Дусми шалгIердулхъалли?
Наб ахIерти хIурхъира
Шантани дархьдалталли?

Дубуртазир далгунти
Шурмазир гIералгьути,
Далуйти иргъухIели,
ШипIбиргIи дила уркIи.

ГIянцIхIебирару гьанна
Итди дезни хIергъасли,
СирхIяла хIябкубтира
Дуб-дубли деткайхъалли?

  БАРКАБАН ДИЛА ВАНЗА

Мирш-кьякьла хIял багьурти,
КIатIнани някъ белкунти,
ГIяхIгъубзни абикьурси,
Баркабан дила ванза.

Бузутас цIакь лугуси,
Устнас пагьму лугуси,
Баркатли парчбикIуси,
Баркабан дила ванза.

ГIяхIти гIяхIлачи хIерси,
ГIяламлис уркIи гьаргси,
Даршу гIямру лушуси,
ДурхIяхIелила ванза.

РиштIали лералрара?

Дигахъис наб мурталра
Дубуртазир къунзрик1ес,
Х1урхъла ц1уба дях1иван
Х1яя умули дих1ес.

Дигахъис атх1еблизир
Ц1уэрличи лех1ирхъес,
Макьамтаур сих1рула
Дурх1ядеш гьандиркахъес.

Дигахъис дуц1румлизир
Вава-кьарлизир кайг1ес,
Дардани лайдак1или,
Г1ях1дешличи хьулрик1ес.

Дигахъис г1ебшнилизир
Х1урк1бачил шивк1иврик1ес,
Дунъяла г1ях1ра вайра
Дурутиван  хьаррик1ес.

Байхъу даршдусла г1ямру
Хапли шалг1ердухъалра,
Дунъяличи рахъ карц1си 
РиштIали лералрара?

Дусла авалра манзил
Т1абиг1ят, х1ечи карц1си
Дила бишт1аси урк1и
Жагьли кавлули вара?


ГIЯМРУЛИЧИЛА ПИКРУМИ

БАРХЬДЕШ БАРГЕС УМЦIУЛИ

Бархьдеш баргес умцIули,
ГIямрура харждарира.
ХIекьдеш аргъес дигули,
ГIурра гьанкI агарлира.

«ЧебяхIтази» буйгIути
УбяхIли уббургулра.
«ЦIакьтани» цIакь агарти
«БибгухIи», хIякрилзулра.

ХIялалтала сабурли
ХIяйранра рирахъулра,
ЯхI-ламусла беIтани
Харира рирахъулра.

Адамтазир адамдеш
Калаб или рулгулра.
Адамдеш цIидикIалли,
Шаддиэсгу гIямрура…

ХIЯЛАЛ ГIЯМРУ ДУРКIУТАС

ГIяхIси дев бурибсилис
Дунъя пешкешбирути,
Ванали хIеръибсилис
Дай уркIи бедлугути,

НасихIят бурибсилис
Идбаглисван дулгути,
Майали кIантIдикIули,
ХIялал гIямру дуркIути,

Мякьлабта дубахъайчи
УркIила хIял иргъути,
Аргъала лералцадхIи
Дигили парчдикIути,

ЗяхIматчиби, хIушаван
ЛямцIхIейкIар наб зубарти,
ХIушаван наб улкхIелкан
Заблис гIергъи зурхIябти…

ЯХI-ХIЯЯ ДИХIИРАНУ УМУЛИ

ГIинцла бухIнаб милкъиван
ЦабехI хIербирухIели,
Ну тяп имиалаван,
Рузира хIерумсули.

Аршилизир вацниван,
ЦабехI хъямбашухIели,
Варъа бурчул мирхъиван,
Рузира ну хIясратли.

Ибуси буребаван,
Каласлира ну чIянкIли,
Дард агара: яхI-хIяя
ДихIирану умули.

АДАМЛИС АДАМ ХIЕЙРИ

Дубуртазир дахъ хъярхъли,
Диркьаличир паргъатли,
Варачай агурбиван
Даим дяхI дарсдиралри,
Адамлис Адам хIейри.

Дубрир хъябхъя дирули,
Диркьанир кьар игули,
БархибхIели аргъливан
Бархьагардеш биралри,
Адамлис Адам хIейри.


ГIЯМРУЛА КЪАНТIДЕШЛИЧИЛА

УрхIла дяхI дамкьурли чедаибхIели,
УркIи кьакьабулхъан: «Се биубара?
Гьанагарси балагь чебакIибара?
УркIилизиб дяхъи цIибхъбулхъулира?»

– Адамти, мякьлавси цунухъунхIели,
Дирути датурли, музадулхъена,
Ил хIушала мякьлав левалцадхIели,
Тилади сабину, ахIервирена…

Балас, гIяддабилзни ил вебкIибхIели,
Уруздиэс чевкъни, вайбиубхIели,
Ягъари, гIямрула къантIдешличила
Ил мицIирли левай, пикридулхъена …

ЧУМИЛРА ЧЕБАИРА

Чумилра чебаира:
УрхIла децI иргъутира,
Иргъутала гIердарес
Бажардибиркутира.

Чумилра чебаира:
УрхIлис гIяхI булгутира,
УрхIлис гIяхI биубхIели,
Кьакьали улхутира.

Дард аги, гIяхI бирути
ГIяхIил хIербираллири.
ХIялал гIямру дуркIути
ТалихIли бургаллири.

ДецI аги: хIегъбиубти
Хъулкнас – «хъулкни» иралри,
ГIялам кьацIли балхути
Гъубзнас – гъубзни бикIалри …

ВегIебш, лебал хIялалти
ХIяли кьяйда бицIули,
ВатIа усни дуцибти
Вацниван цIерхьбикIули.

ХIЯЖУРТАЛА ТАЙПАЛИ

ХIяжуртала тайпали
Чус вахъ хIяжатси адам
Ванзалиувра ургу.

Чус хIяжатли ахIенси
ДяхIла гьалав виалра,
ЧехIеили, лайикIу.

Пуланси виаллира,
Чус гIягIниси адамлис
Дигарцад ламус биру.

ГIяхIдеш биркхIебиркалли,
ДулекIла узилисра
Душмайсван ламарт биру.

ЯЗИХЪ САЙ

Язихъ сай, шишимта ватхIейусира,
Адамла децI аргъес вирхIейрусира,
Инсантачи вирхес урухкIусира,
Игьдибарли уркIи бигахъубсира.

Язихъ сай, гIяхIлани хъумартурсира,
«Дерхъабла» тяништи бахъбаибсира,
Гужли машгьуриэс къайгъназивсира,
Бузерила майа хIебушкубсира.

Язихъ сай, бахъличи даим хIерсира,
«ТалихI сабил лябкьян», – хьуликIусира,
Дигай зубариван деткахъибсира.
ГьархIейзур хьулана вамсахъурсира.

ТАМАША

Хасият гIяхIси адам
Сунела душмайзибра
ГIяхIсицун шали баргес
УмцIар, кьиддавиалра.

Хасият вайси адам
Сунна гьалмагълизибра
БатIеси шали баргес
УмцIар, гIяхIлад вашалра.

УрхIличи карцIси адам
Чинар къавгъа диалра,
МаслигIятикIес вашар,
ТIерхьа-хункI чейгаллира.

Вахъ тамяхIкарси адам
Сунна гъамти биалра,
Цаличи ца кусбарес
ГьуцIикIар гьар мурталра.

ГIЯЖАИБСИ БАРХИБДЕШ

ГIямрулизир дахъ-дахъал
ХIегъ чеэс чевкъулигу,
Илдачила лехIкахъес
Ахъри хIебургулрагу…

ХIярамсили хIялалси
ХIегъсили чейулигу,
Хъулкили вилгIхIелгIуси
Ахмахлизи луг1агу.

Мардеш хIедихIутани
Марти суткубиругу,
Гъай-мез дахъ дигутани
УрхI питнакар биругу.

Дахъдалгьли хIедалуси,
Даим виргIякаргугу.
Вайгъубзнани гIяхIбаркьра
Рушбатлизи буйгIагу.

ГIямрула иш бархибдеш
Мурт агарбиэс вара?
Туйличиб кьяйда гIялам
Мурт хIеркабиэс вара?

НАБВАН ЛЕХIДЕШ ДИГАНТИ

Ахир агар гъай-мезли
БекI бучIесаибхIели,
Дашира лехIдилзехIе
ДурхIнала вичIирличи.

Кьясбиубтала кIухли
Чарх зимбулхъахъухIели,
Дашира, лехIдилзехIе,
ЦIуэрла агурбачи.

КахIедурхул къайгънани
ХIялагардарибхIели,
Дашира, лехIдилзехIе
Урунжла макьамтачи.

ДибгIян-хъяш уюнтани
Тамай дамсахъурхIели,
Дашира, лехIдилзехIе
УркIурбала тимхъличи.

ХIули липIла манзиллис
ГIямру нушаб гибхIели,
Дашира, лехIдилзехIе
Дунъяла бузниличи.

ПулукIбиэс х1ейгули,
Ванза ц1ибикIухIели,
Дашира, лехIдилзехIе
ГIямрула тIалабличи!

СУННА МАНЗИЛЛИС ГЬАЛАБ

Сунна манзиллис гьалаб
АхIебулхъан берхIира –
Дугилис гьуни бедес
ГьалакбикIар бархIира.

Чула аргълизир ахIи
ЧархIедулхъан къургъира –
Замана баибхIели,
Аркьян хъярхъли илдира.

Чула манзил баайчи
ПишхIедирхъур вавнира –
Чула заманаличир
УряхIкаркур кIапIрира.

Чула манзиллис гьалар
ДилкьхIедилкьан ризкьира –
Кьаниадли, беткайхъур
Баракатла лигIматра.

Манзилла дуцI хъярхъбарес
ЦIакь ахIейхъур чилалра –
Ил дуцIлис гIелахIевхъес,
Игъбар саби, виалра.

АГЬ, ВЕГIЕБШ

Набван бархьдеш бигути
Саби или гьанбирки
Лебил дунъяла гIялам,
ВегIебш, хатIарикира:

Майдайчир кьар датурли,
УрхIла хъучиб бугули,
ЦIерхьбикIуси унцгъунти
Вайгъубзни чебаайчи.

Нуниван урхIлис гIяхIдеш
Булга или гьанбирки
Лебил жамигIятлира,
ВегIебш, хатIарикира:

Унра хяла кьямлизиб
Лига халабилзули,
Гъямбашул лакьайгъунти
Хъямчиби чебаайчи.

«ХIулба чехIебаибси
МархIебиру, – рикIира, –
Инсантани цалилра».
ВегIебш, хатIарикира:

Гьанбиркуси мар барес,
Марли лебси хъулгбарес
Вякълякъиван бучIути
КIибяхIянти багьайчи.


АДАМ ВИУБЛИ ГIЕРГЪИ

ДелкъунхIели даршути,
ГушхIели кьацIдашути,
ЧIянкIси лига багьандан
Цали ца кадуршути
УркIи агар буцIачи
Вари хIу мешумаркуд,
Адам виубли гIергъи.

Духълуми къирдирути
Милкъяла къур батурли,
ЖибхIнас кадушиб мучи
Дирар чякна дилгIули.
Тахьли гIямру дуркIути,
Чякначи мешумайруд,
Адам виубли гIергъи.

МицIирагра хъямлизир
Сар или хIердирути,
«Алавтира нугъунти
Саби или хIяжурти»,
ХIуни хIу уввилтIули,
ХIечил хIу баришмайруд,
Адам виубли гIергъи.

ИБХIЕЛИВАН НАБЧИЛА

Вайси гъай аргъибхIели
ГIяхIси адамличила,
ЦIибхъбикIар дила уркIи,
ИбхIеливан набчила.

УрхIлис вайбиубхIели,
Чеасли шадиубси,
Чарх кьакьабулхъан дила
Барибсиван наб вайси.

ГIЯХI ДЕВ

ГIяхI девли кIундицIахъу
Дардани хумартала.
ГIяхI девли бушиндиру
«Рамчани» бахъ багьтала.

ГIяхI девли кункдирахъу
Излуми зягIиптала.
ГIяхI девли ванадиру
УркIурби бяргIибтала.

ГIяхI девли сагадиру
Умутуни карцIтала.
ГIяхI девли умудиру
«ХIегъ пикруми» кьястала.

ГIяхI девли адулкахъа
Хьулани цIуръабала.
ГIяхI девли кIиркадиру
Кьасани цIакь камтала.

Бахъбааб гIяхI булгути,
ГIяхIдеш барес балути,
Устали чугурличиб
Гиван гIямру диршанти!

КЬИСМАТЛИЧИЛА

Баркалла, дила кьисмат, гушхIериахънилисра,
Баркалла мас-хазнала ну кепхIерарнилисра.

Баркалла, амъур дигай набзи дагьахънилисра,
ХIехарати хьулани талапхIедарнилисра.

Баркалла хIед, дякьличир сецад къардрухъахъасра,
ГIямрула гъундурачи гIурра хIеръахънилисра.

Баркалла хIед, дардани набзи хьурадарадра,
Лебси кьиматлабирес бурсириахънилисра.

ЖАГЬЛИ ЛЕБАЛРИГУ

Шах-сирисла гьигьли кьар деркьахъалра,
Пишбирхъуси хIурхъла михикI вававан,
Дигили бицIибси хам уркIи дила
Жагьли лебалригу, ну хIянриасра…

– Бурагу, кьасана ахIербирулрив,
ГIулухъа хьуланас мардеш дихIулрив?
ГIямрула бурямлис, бекIла гъез кьяйда,
МукIурхIякьяс или хъя барилирив?

ДИГАХЪИС

Дигахъис наб мурталра
Дубуртазир къунзрикIес,
ХIурхъла цIуба дяхIиван
ХIяя умули дихIес.

Дигахъис атхIеблизир
ЦIуэрличи лехIирхъес,
Макьамтаур сихIрула
ДурхIядеш гьандиркахъес.

Дигахъис дуцIрумлизир
Вава-кьарлизир кайгIес,
Дардани лайдакIили,
ГIяхIдешличи хьулрикIес.

Дигахъис гIебшнилизир
ХIуркIбачил шивкIиврикIес,
Дунъяла гIяхIра вайра
Дурутиван хьаррикIес.

Байхъу даршдусла гIямру
Хапли шалгIердухъалра,
Дунъяличи бахъ карцIси
УркIи сен жагьси вара?

ЧИЧИ БАЛАГЬ БАКIАЛРА

Чичи балагь бакIалра,
ЦIибхъбикIар дила уркIи,
Набзи алтIухIеливан
Балагь бихуси урги.

Чис вайдеш биаллира,
ДицIур чархла биркIанти,
Набзир жургъдикIутиван
БехI бугати урганти.


ШЯВДИЪНИ ГЬАЛАБ САБИ

– Жявли шявдирар, – бикIар, –
УрхI гьанни дисул хIулби.
– Шявдиъни гьалаб саби,
Калнилиличир «сукъурли».

– Жявли тIашбилзан, – бикIар, –
УрхIличи изул уркIи.
– ТIашбизни гьалаб саби,
Калниличиб «кьутIали».

СЕН ГIЯХIЛА МЕРЛИЧИБ ВАЙ БУЗАР ВАРА

«Шурла гъярбиклизиб бакIиб жярлисван
Рургъес чевкъаллира гIямру багьандан,
Шараб-шинна кIантIра урхIличил бутIа, –
ГIерругьи даим неш, – баркат башарну».

«ТIимкьлизи бикибси хIурхъла хъирхъаван
ХIялагаррарадра анцIкьила дукIли,
Сабурла кIантIличил бутIаларии, –
ГIеввугьи дудешра, – цунхIерулхъадну».

ГIеларитIхIекIира гIяхIси дев бурес,
Ну къарцинхIелира, урхIлис гIяхI барес.
Набван гIебхIебугьив бегIти урхIлара,
Сен гIяхIла мерличиб вай бузар вара?

ДУШМАЙСРА КЬАДАРМАЙАБ

Душмайсра кьадармайаб
Цундеш яра цIуръадеш,
ГIердиахъуну чуни
Пякьиртас биябурдеш.

Кьадарбиралли бираб
Чус гIякьлула саркъибдеш!
Адамла чевяхIдешла
Иргъуну чуни хIекьдеш.

Чисалра кьадармайаб
Излуми, я мискиндеш,
ЛутIи кьутIли бужуну,
Чуни игъбарагардеш.

Кьадарбиралли бираб
Чусра дигайла мурхьдеш
Амъур карцIайла гьигьли
Бихуну гьарлис шаддеш.

УрхIлисра кьадармайаб
Шишимтала кьутIкьудеш,
Гъудурбируну чуни
ГIямрулизи бархибдеш.

Кьадарбиралли бираб
Гьарбизла хIулбукIибдеш,
Гьарзабируну шадта
Манзилла авадандеш.

Кьадарбиралли бираб
Бургъантасра разидеш,
ВатIан сахъли бихIяхъес
Калаб чула арадеш!

БЕЛИКИ, ДУРА ШАБРА

Даим дубурти гьанси
Ва дила биштIал уркIи,
Ши бацIбулхъули или
Сен даим цIумбикIулри?

Белики, дура шабра
Шанти шадли хIербиэс…
Шаб биаб, дураб биаб
Ши хъумхIертули калес…

Дурашарра шантани
Шандеш ахIерли дихIес…
Шаб цалабикибхIели,
Узидеш имцIадарес…

ИЛ ДИЛА ТАЛИХI ВАРА

ДецIла пай хIебаибси
Назмурта лукIхIелукIар,
АнцIкьили варгхIергибси
УрхIличи гIянцIли кавлан.
 
АнцIкьила пай наб баъни –
Ил игъбарагри вара?
ДецIли лукIахъес каъни –
Ил дила талихI вара?

ЦIЕДЕШ ЛУГУЛ ГАЛГУБИ

ЦIедеш лугул галгуби
АтхIеб вавна пухIдикIар,
Занзбар тегенекуни
Алавтачи къиздашар.

Дигайли бицIиб жагьти
Дунъя баршес гьуцIбикIар,
КарцIи агар хъямчиби
Улка бергес хьулбикIар.

УРЖИБСИ ХЪАЛИБАРГВАН

Уржибси хъалибаргван
Цадалги х1ердирути,
Тяп даргла узбаниван
Г1ях1ра вайра дурт1ути,

Чарх арали калаба,
Россияла халкьани!

Дагъиста г1ядатуни
Ах1ерли х1ердирути,
Цалис ца ламус барес
Тяп узбиван гьалакти,

Чарх арали калаба,
Россияла халкьани!

Иш дунъя жагабарес
Дунъяличир ак1убти,
Шалал челябкьла белшес
Гьалмагъдеш т1инт1дирути,

Чарх арали калаба,
Россияла халкьани!
 

ДУСЛА АВАЛРА МАНЗИЛ

САГАЛ ДУС

Сагал дус. БерхIи саб нур чахьдирули,
ДяхIила пуслачир шалми улкули,
ДягIли гьалакси дуцI саб хIярхIбирули,
Азир берхIиличи хIяйранбиубли.

Чякначи – пуслазир севан дизулил!
Лагьначи – секьяйда шадли дучIулил!
ДурхIнала хIязличи хIясратриубли,
ТалихIчер нешличи – сецад хIулкIулил!

Замана, иш сурат тикрарбирули,
Дигулра гьар Сагал дус бакIибхIели,
Улкнира даршули хIеркадирули,
Нешани дурхIначи хIулра буркIули.

БУРЯМ

Даг хъамбашул дягIли чIянкIбиахъубли,
ЛехIли, гIянцIли саби янила анхъра.
ГIергIиси гьигьличил бахъхIи бургъули,
Бяхъиб нартаниван, сар галгубира.

Галгуби, дахъ шишиммайкIудагу,
Вавнадирхъудрану хIеблизир гIурра.
МукIурхIебикIурну балагьла гьалаб
ГIямрула бурямли кьямауртира.

ЧАРБИУБСИ ЯНИ

БускаунхIели яни
ДяхIи, дугIби агарли,
ДиргIякаргибти вавни
ГьардакIиб ванзаличи.

Хъяшала ляжубиван
ПушдизурхIели кIинчIби,
Исбагьила хIулбиван
Раб-рабдикIухIи кIуври,

ДурхIяливан цаибти
КайцIухIи хIебли гунзри,
Вацачи тяп къиргъуван,
Бурям чебухъун хапли.

Дамрухъяни дам кьяйда
Битиб ванза миъбани,
ГIур шахли ва сирисли
БяргIяхъиб ил зям-зямли.

Шишаван гьалагдариб
АнкIи-мяхIярла хъуми,
Сулдурумти аахъур
ГъинчIкадизурти кIинчIби…

Лебгу илгъуна пиша
ЦабехI адамтазибра…
Сен мер хъумурту вара
Аргъли яра инсанта?

АДАМТИ ШАДБАРЕС КЪАЙГЪИЛИЗИРРА

«Гьачам къардухъунси верхIна къардулхъан»,
«Гьачам бариб дяхъи верхIна хIянсавдар»,
Айтубала мягIна гьаргбирис или
Байтарман кьисматли хъя бараллира,

«Булхъуси берхIили ванахIерибси
ШадхIейру бархIехъла дилшул нурана»,
БегIтала пасихIти дугьбала мягIна
Аргъахъес кьисматли кьасбараллира,

Чумра гьархIебизла бяхъ чегахъили,
Кьисматли ну-регIси шаддеш бячIалра,
ДуцIрумла дайлизир жанай вавниван
Адамти шадбарес къайгъилизирра.

ХАЛКЬ ДАРШУЛИ КАЛАЛЛИ

Русес дигахъухIели
Гьалар муриси гьанкIли,
«ГьанкI бумцIуси замана
БакIалри!» – рикIусири.

Дайдугила замана
Саб гьанна гьанкI бумцIули,
ХIулби чедихьаслира,
УркIи саб цIибхъбикIули.

ГьанкI бемцIни – селра ахIен,
ГIямру сагадикIалли,
Нушалара урхIлара
Халкь даршули калалли…

ЗАБ

Дигеси лехIдеш саб алав чебихьи,
Забла вяшлацун саб тIама иргъуси.
Маркала чяхIлизиб, ванза балхуси,
Бузерила аги саби гьайбатси.

– Милигти гьарил жан далхулри, чяхIзаб,
Дузахъулри хъуми, цIедешла унхъри.
Баркаллалра лебу бихнилис баркат,
Дахъалу хIед Инсай дучIул саринти?

– Баркаллалис ахIи хIевзусив, гъари,
ХIекьлис ахIи хIянчи бирхIебирусив?
Дила бузерили дунъя жагьбирни,
ГIямру даимдирни – ил хIебаибсив?

Хъубзарла дяхIличиб шалал пишбяхъра,
Анхъчила хIулбазиб рурхIуси лямцIра,
Вавни луцIухIели, хъяшала хIинцIра
АлкIули лералли, ташмишикIусив?

– ХIуниван гIямрула мурад иргъули,
Узнилизиб инсай бургалри игъбар,
Кьясдешра гъаргъдешра машгьурдешличи
КамхIейиши вара адамти-ургар?

ГIЯМРУ ХIУШАНИВАН ДЕРКIЕС РИАСРИ

БерхIила нуранас дяхI гьаргдарили,
Пишдирхъулрав гIурра, дубурла вавни?
ХIуша кьяйда нура хIулбукIриличил
ХIерризурсиригу иш дунъяличи.

АкIниличи шадли, халкьличи карцIли,
Абулхъул БерхIилис саламрикIули,
Дила ардякьунну жагьдеш дахъ хъярхъли,
ХIуша тIемдикIена, уктемти вавни.

Мадигаба шахли, датаба миъли,
Ванза жагабарес атхIеб алкIути,
Пишбяхъра калесну, хIуша лералли,
ГIяламла хIулбазиб хIилнабиркьули…

АтхIеб хIушалаван къантIсигу манзил
Инсайс тIабигIятли кьадарбарибси.
Дард аги, марлира, къантIти диалра,
ГIямру хIушаниван деркIес риасри…

АГЬ, ЦIАКЬ ДИГАХЪИРА

ХIеръа гьари, галга гIяхIил бузахъес,
Унрани чердяхъиб имцIа кьялуби.
Дигахъира илван анхъчи ретаэс
Дергъ диганталара алэсли мякьи…

Биркъуб галга-алав вялхъя анхъчили,
Шинни бахун ванза, гIявабарили.
Дигахъира набра дигьес къугъали
Ванзала дяхъурби хIянсахIевдесли.

УркIи шадбирули шинишкабирар
МалхIямси хIерлиуб анхъчила галга.
Агь, цIакь дигахъира вавнабяхъяхъес
ЦIуръабиубтала хIяйран пишбяхъра.

ГIЯХIСИ ЛЕБРИ ХIУ, БЕРХIИ

УркIецIила бегIтасра,
УркIи бахъ хIярамтасра
Цаван ванабикIуси,
ГIяхIси лебри хIу, БерхIи…

АтхIебличи карцIтасра,
Дунъя бергес гъаргътасра
Цаван шалабикIуси
ГIяхIси лебри, Бац, хIура.

ХIяя агартачилра
Ламусла бегIтачилра
Цаван малхIямли рирес
Ну сен хIерирулрара?

БЕЗИ РЯХIМАТЛА МАРКА

Бези ряхIматла марка,
Базахъа, гьари, ванза:
Хъябш дунъя сагъбируси
Сабрину хIу дяхънуша.

Гавли, пухIли бицIибси
Гьава умубиахъа,
ЦIали дигуб вацIурби
Сагали чедакIахъа.

Дегъубти шарубира
Шараб-шинни дицIахъа,
Деръубти диркьурбира
Вава-кьарли дертахъа.

Кьясдешли буцибтира
ХIечи гIяшикьбиахъа,
ХIуван гIяхIдеш бихули,
Бузес бурсибиахъа.

Гьалактала хIялани
ХIуни паргъатдиахъа,
Хъямчибала хиялти,
Тяп хIегъван, кIундацIахъа.

Ва марка, бези марка,
ГIямру даимдиахъа,
ХIуни ванзала къатван
ГIялам разибиахъа.

ГIЯНРУЧI ДУГИ

Къугъасири хIу, дуги,
Паргъатси, лехIкахъибси,
БуцIардеш дугIаили,
ТяхIудеш тIинтIбируси.

СихIруливан ванзала
Сипат барсбиахъубси,
Зубартала шалали
Закла дяхI шаддарибси.

ГьанкIла муридешлизир
Жан гъапулдиахъубси,
Бузерира къайгънира
Манзиллис тIашаибси.

ДукелцIира бисара
Муэрти аахъурси,
Душмандешра дигайра
ГьанкIли гьарахъдарибси.

ГIяжаибсири, дуги,
Инсанти карцIбируси,
ЗурхIябла рангла вавни
ЛергIер гъуршдирахъуси,

Жибинтала зявъала
ГIянцIдарес цIакь агарси,
Уркьули бугул кьикIлис
ХIу бакIни хIергъахъибси.

ХIякимпуртIра тIумара
ГIяярличи дикуси,
Чедиргъахъули дагъни
ЛехIдешра къябиуси.

Къугъасири хIу, дуги,
СихIрули гьигьбикIуси.
РусхIерусуси дила
АнцIкьила дард агарси.

УРГУБАЛИЗИР

ГIуррара чарриубра
ХIечи, дила ургуба.
Ну рарсриаслира, хIу
Лебалри гьалабгъуна.

Гьалар хIясибхIейубти
Вавни наб гьадурцулри,
ЖявхIейчибад тянишси
Гьава савгъатбирулри.

АнцIкьи гьарахъдируси
Сурат пешкешбирулри.
Шиниша кьалтинкадли
КарцIли ну рашахъулри.

ХЪЯБХЪЯ

ГьимрукIибси хухуван
ГIясили сари зубри,
Къукъу-рямкьла кIухличил
Дурхьули лямцIла гъуци.

Къукъули уркIаили,
Тахьли сар жаниварти,
ЛямцIли кахдиахъубли,
ЛехIли сари арцанти.

Кьакьурби дацIдарили,
Хъулразиб саб адамти –
Заб черардякьунхIели,
Дурабухъес хIядурти.

Аргъ кьяйда дакIу-гьаргли
Дашалри балагьуни,
Маркализибад кьяйда
Чумра берцес бииши.

САВЛИ

Жагасира лебригу,
Гьала гIебшнила савли,
ЗурхIябтани баршибси,
Масхуртас заб дируси.

ХIурхъачибад бургъуси,
Кьиблаличиб баршибси,
Дуклуми кунк цIуэри
МаслигIятбикIахъуси.

Дускаунти дирихьми
Хапли чедиргъахъуси,
Гъагултала ургабад
Нурван шала улкуси.

ГьанкI ахъибти лачинти
ГIяярличи дурхьуси,
ДяхI дирцибти вацIурби
Жармаван рурхIехъуси.

Ишгъуна савлилизив
ГьанкIли усес вирусив
ГIебшнила уюнтачи
ХIяйранхIейубси левсив?

ГIЕБШНИЛА РАНГАНИ

ДягIли лутIухIеливан,
Руржули сар шумери,
Дергълизир калунтиван
Дячи сар гIяргIя-чIули.

Гьеркличи бикибсиван
Саби гъагултар гьава,
ДекIти пикрумаубван
Кьябшбизурли саб ванза.

Чуйна гьардакIаллира,
Иш Дунъяличи гIебшни,
Ухънадеш гьанарахъу
Гьар инсаннизи чуни.

МАРКАЛА КIУНТIРИ

Галгуби хIябцли сар дазибхIеливан.
Маркала кIунтIри сар духурибиван.
Бухъна гIебшнила децI чузибхIеливан
Илди геркадулхъан шишимтазирван.

Дардани дагьахъес хIейгухIеливан,
ЦадехIти лямцIдулхъан арцла урцIливан.
ЗярхIти кьялубала хъяббурцлизирван,
ЦархIилти кIайдирхIур, закир къургъиван.

Гьанагарси дягIли гьадяхъибтиван
ЦадехIти кIундицIур зурхIябла рангван.
ГIебшнила анцIкьили дугIаибсиван
Дила разидешра белгъан кIунтIриван.

ГIЕЛА ГIЕБШНИЛА ВАНЗА

Хумарлиригу гIурра,
Сирисли буциб ванза,
ХIянчили вамсахъурси
Марзла хъубзара кьяйда.

Бусен, шишиммабикIуд,
ЧIянкIлира или гьанна.
Гьигьбати, саби хIедра
Гъапулбиэс замана.

Бусен хIу, бамсриахъа,
ХIеб разидарес нуша,
ЛехIли сар лерил жанра
ХI****цIахъес гьанкI хIела.

Бусен, бахъал саб хIечи
Умуттира, хIертира,
ГIямру даимдируси
ХIу сабрину нушала.

ЦАИБИЛ ДЯХIИ

ЦадехIличил цадехI абздикIутиван,
ДуцIли сар гьалакли дяхIила пусли.
ДягIли кIапIри делтIи, хъябшкадарибти
РяхIятдирахъули чIянкIти галгуби.

ХIера, дускаахъун кьарла къатани,
Арцантала тIамри дишахъун хапли.
Някьишбарибсиван устаси някъли
Ванзала михъири бакиб цIуб арцли.

ЛехIдешлизиб ари чузи буцили,
Уктемли кIайдирхIур цацали пусли.
Манзилла вакилти, гIямрула тIягIям
Касес гьалаклирав, ну карцIрирули?

ЛЕРХАЛЛИ САГАЛ ДУСЛИ

Лерхалли сагал дусли,
Хабар-тIама сагати,
Садухаб: марзла уршби
АкIубхIеливан шадти!

Лерхалли сагал дусли,
Халкьлис шалал пикруми,
Садухаб: баахъести
Жагьилти мурадличи!

Лерхалли сагал дусли,
ГIяламлис гIяхIдешуни
Садухаб: пулантира
Узби бетаахъести!

Буркьа дусли ардухаб
Дунъяла дард-шишимти,
Аркьул бурхIна дугIааб
ГIузрурти ва агруми!

Сагал дусли садухаб
Дунъяла лигIматуни,
Лябкьул базли акIахъаб
УркIбазир гIяхI пикруми!


 

НУ-АЛАВСИ ДУНЪЯЛИЧИЛА

ШАНТАЧИ ГЬУНИ

Агь, тянишси гьуни – шантачи гуми,
Дигахъис хIябилра сягIят хIечилси.
Наб гьанбикунала варачанничил
Мурталра мурили гьунибиуси.

ГIямрула гьаяван белсунси хIуни
Дихид дурхIяхIелла пикруми, хIязти;
Гъамси жягIяйчила пикруми, къайгъни,
Гьалакти жагьдешла гьархIебизуни.

Дихид талихIли ну алкунти бурхIни,
ГIур тикрархIейрути гьунибаъниби.
Устали дурубван рузескайуси
Дигахъисгу, гьуни, хIела набзи жи.

ШИНКЬАН

РакIилра гIурра хIечи,
Бухънабаибси шинкьан,
ДурхIяхIелла хIязтала
Разидеш хьурабиран.

РиштIали рашухIели,
Бургира хIулкIусиван
Гьанна … зимбулхъан уркIи,
Вяхъибси чеибсиван.

Алав низба бакIили,
Хъалч агарли тIашлири.
Авараагар чякнас
Пукьа бетаурлири.

Урхамти дулхъахъуси
ДугIли кIухбикIар хIеркIра.
Къада мицIирбируси
Агара декьла тIемра.

Шинкьан, дила шигIрура
ХIечи мешуси вара?
Манзилли тяп хIу кьяйда,
Ил хъумуртахъу вара?

ПАЙТСИ ВАНЗА

Къиянти кьяркь дусмазир
Ахъдуцибти хъумала
Чедиулра къел-хIерзи,
ХIянбиван дяхъурбала.

Нешана, дурхIнас кьяйда,
Къуллукъбарибси ванза,
Сен гьанна хIу пайтсири,
БакIили хIяна занзба?

Дудешуна, улхули,
Батахъурси ахIенрив?
Бура, хIечи хIяжатдеш
Сен гьанна камбиубси?

Кьасурбар сабри или
ХIу «лайбакIилри» вара?
Эркин капарайтани
Нуша делкъахъирара?

ХалакабаибхIели,
ЦабехIта бегIти кьяйда,
Гушдеш хъумартурхIели,
ДугIкаилрира ванза?


МИСКИН ВИАДЛИ ХIЕЛА

Мискин виадли хIела
Я ламус чехIебиу,
Дигили бицIиб уркIи
ХIела хIясибхIебиру.

ГIяхI барес вализадра,
Ахмахлизи халируд.
ГIяхIдеш гIеббаахъадра,
ХIу ялавкарван чейуд.

Сабиван вегIхIейадли,
Саламличи хьулмайкIуд.
Сецад гIяхIли дигадра,
«ГIяхIлад дашира!» майкIуд.
































 

БАГЪИШЛАБИ

Батирайлис

Батирай – дарган далай,
Даршдусмазиб буч1уси.
Батирай – дарган деза,
Наслуба хъумх1ертуси.

Батирай – рух1ла давла,
Даргантас харжбарибси.
Батирай – ях1ла къала,
Даимдешлис белшунси.

Чугур бирхъуси пагьра,
Далайэс устадешра,
Дурх1нани г1ерисули,
Батирай, калаб х1ела

Калаби х1у, Батирай,
Адамтала урк1базив,
Каммайаби, Батирай,
Дуч1ути х1ябкубтазив!

ХIЯЖИ ГIЯММАЦИЕВИЧЛИС

Учитель, хIунири набра цIакь гибси,
КъияндикибхIели, ну гIерруцибси:
СихIрула дугьбачил уркIи абхьили,
ДигIянти пикруми дархьли делчIунси.

Виради мурталра хIу къарауйчив,
Баргахъес гьарлизи гьуни сай вегIси,
Багьудлумала гье мурхьли делгIули,
Сабухъ лябкьниличи умут бирхьуси.

Учитель, хIелари бузери бикьри,
Нушала дурхIядеш диънилис шадти.
ГIилмурти, пагьмурти, дунъяла бузни
МугIяллимчирадли сар дехIдирхьути.

АМИР ГЪАЗИС

Урхьнала ранганира,
Рамчанала лякьирра,
Гамурбала гIямрура
Даргантас гьаргдарибси;

Дубурлантала яхIра,
ГIяхIгъубзнала адабра,
Даргантала шигIрура
Ахъдешличи дукибси;

Зубанкан нешла урши,
РухI кьяйда дишхIедиши,
Калаб хIела пагьмурти
КарцIбирули бучIанти!

СЯГIИДЛА МЯХIЯММАДЛИС

ДуцIрумлис пишбяхъибси
Биризла жагал галга
ЛямцIли бигахъубхIели,
Гьанбиркур, цIумрухъунра.
Биризлагъуна хамха
Изай бигахъубхIели,
Секьяйда чекасиша,
Бурагу, хIела агри?

Шурмачибад гербухъи,
Хапли неш алхунхIели,
ЦIуръа гежба дуклабли,
Гьанбиркур, ну рисира.
Хапли марайбиубти
Гъамти цIумбикIухIели,
ХIу дигути дурхIнази,
Бурагу, се рикIиша?
ХIела рухIла давлали
ГIялам балхули лебай,
ХIу-вегIти бучIантани
Гьаниркахъули левай,
Валутала уркIбазив,
Гъамтала гьар девлизив,
Кавлад хIу, хъумхIертурли,
Дила гьарил гьигьлизив.

РАСУЛ ХIЯМЗАТОВЛИС

Дура улкни руркъули,
Дунъя чедибяхъибси,
ШягIир ЦIадалавадси,
Дургьаб хIела пагьмурти!

Дагъистан – биштIал ВатIан –
ГIяламлис гьаргбарибси,
Дунъяла лебил халкьли
Руркъяб хIела делкIунти!

Дагъиста ахъ дубурти
Чихъли черяхIдарибси,
ХIурхъазир зайдикIули,
Калаб хIела назмурти!

Ахъ зубартачи гьуцIси,
Дянг майдунтачи карцIси,
Калаб хIела хабурти
БучIантази дурули!

Рирхулра, хIела амру
ХъумхIерту наслубани.
ХIу-вегIси рухIла давла
БихIу халкьли ахIерли.

ХIу агаркъи, мицIирти
Дугьби дурхIна дучIули,
ХIуни гIелаббатурси
Пагьму кавлан мицIирли.

АМИНАТ ХIЯПИЗОВАС

Гьар даим уркIи гьаргси,
Даим някъ сахаватси,
Дунъяличиб алкIалли,
АлкIаб хIугъунти рурсби.

Баркь-бацлизир хIялалси,
ХIяялизир умуси,
Жагьтас бузес дигалли,
Бузаб хIу кьяйда карцIли.

Буруси дев дурусси,
УркIила гьав гьайбатси,
Дунъяличир дилкьалли.
Дилкьаб хIелаван дезни.

Нешван Дунъя ахIерси,
Жанван гIялам дигуси,
Тяп хIугъунти адамти
Башаб, гIяхIлад башалли!

ДИЛА ЮЛДАШ ИНДИРАС

Цаибти дигайла нургъбала кIантIван
Калаби, ахIерси, умули, жагьли!
Гьарбизни дякьличиб пишбирхъусиван
ГIямрура деркIаби эркинни, шадли!

РяхIятси ванзали даим ванзаван
Игъбарли, гIязизси, хIу гIерруцаби!
АкIубси бархIила хIулрукIибдешван
ТалихIла мурхьдешра хIуни багьаби!

ДИЛА ДУНЪЯЛА ИНСАН

АтхIебли унзурби гьаргдирухIели,
ХIулкIуси челябкьла хIед гьунибиаб!
Жагьдеш гIяйдируси илала гьигьли
ХIела уркIилизиб шаддеш абулкаб!

АхIерси нешливан хIед челябкьлали
Баркатли бицIибси кьумур гьабурцаб!
ГIязиз кулпетливан, уркIи изули,
Манзилли хIелара паргъатдеш бихIяб!



 

ДИЛА ШИГIРУЛИЧИЛА

ПОЭЗИЯ

Гьар кьакьарухъунхIели,
УркIила хIял иргъуси,
Нешли кьяйда малхIямли
Наб паргъатдеш бихуси,

Ашналиван гьамадли
Ихтилат гIеббурцуси,
Гьамти-ургархIеливан
Дила чарх хIяйбалтуси,

Поэзия, хIу сабри –
Дила дарман дурхъаси –
ГIямрула хъарихълисра,
Дардлисра гьаббикIуси.

ДецIхIели, цIумхIеахъес
Даим къарауйчибси,
Дардани гъамхIейахъес
Къайгъилизи биркуси.

Дила яхIлис, адаблис
УркIиван гIеббугьуси,
ГIямру муръидизахъес
Кумекчи бетаурси,

ГIяхIдешлисрив, децIлисрив
ХIу гIяхIладли башуси?
УркIи пIякьбиркахъути
Дардани дурахъуси?

АГЬ, БЕРХIИ

Агь, БерхIи, риишара
Неш-ванза хIуни кьяйда
Ванадарес цайналра
ДецIли дицIибти уркIби?

Агь, берхIи, риишара
Иш дунья хIуни кьяйда
Шаддарес ятимтала
Нургьба карзибти хIулби?

Гьарил мицIир жайчила
Даим пикририкIули,
ГIяламлис гIяхI булгули,
НукIун хIеркарирулра,

Дардла бегIтас шаддешра,
Цунтас гIяхIла хабарра
ПешкешхIейрутас лукIес
Ихтияр лебси вара?

АВАРА АГАРА

Дуклуми дакIибти чатIнас пукьаван,
КьакьадилзухIели рухIла дазурби,
ЛукIулра сагадан дила пикруми,
ГIямруличи карцIти, гиван даршибти.

Палтар кьяйда, илди дуркьдиаллира,
ГIебшни вава-кьарван, пулукIдиалра,
Авара агара, хариваралли,
Илди шягIир дугьба ца учIаналра,

Дилаван назикси уркIила бегIтас
Савгъатван разидеш пешкешбаралли,
ГIямрула чябхъинта чулахъбарибтас
Чули дигиличил умут бедалли…

МАРИНАС

ХIябкIапIрар сагназиб авал кIапIилан
Баргибсила талихI гьарбилзан бикIар.
АвкIапIилантани дертаб хIед сагни,
УркIи парчбикIесли талихIла нурли!

Лайлала тул кьадри чебаибсила
УркIила хIялани дартарар бикIар.
Гьарил дуги булхъаб хIед ил шалали
Шишимти гIямрулис гъамхIедиэсли!

СЯГIИДЛИС

Наб даим берхIиван шалаикIуси,
Шалал зубариван даим ухуси,
ХIу сайри ахIерси, ва дила урши,
Наб гIямрула мягIна пешкешбарибси.

Рулгулра, хIу дила шадли калахъес,
Рулгулра, гIямрули хIу гIевурцахъес,
Рулгулра, гьардаим разидешличил
ХIуни гIялам халкьлис гIяхIдеш буртIахъес.

Вааби хIу дила ахъанайтачи,
Вааби, гIязизси, хIу игъбарличи!
Гьардизалли хIела лерил кьасани,
ХIейрарну набчивра гIур талихIчевси!

ЗАИРАС

ХIеблизиб хIурхъла жярван
ЖагьрикIаби хъилизир!
Заблис гIергъи зурхIябван
Ухаби дигайлизир!

Нешла дуклав дурхIяван
ХIулруркIаби гьавлизир!
Беркайзиб зела кьякьван
Ралгаби гIямрулизир!

СЕЛИЧИ ХАРИСИРИ?

Някъбазир русаунмад
ХIу даим гъинчIрилзулри.
Чис хIу пишрирхъусири,
Селичи харисири?

Се леба муэртазиб
ГIурра гьалабилзуси?
Чебиулрив челябкьла
ТалихIла нураназиб?

ХIулруркIен, дила гIязиз,
ХIуруцIли ва гьанкIлизир!
ПишхIерирхъеси бархIи
МабакI хIед гIямрулизиб!

Алавти мяштIбиэси
Бетааб хIела кьисмат,
Мабагьаби нуниван
ДекIти анцIкьила кьимат!

ДИЛА ЗАИРАС

ГIямрула гIузруртани гьачамлис хIерагьурси,
«Челябкьла гIяхIси лябкьян» или даим рирхуси,
Дила ахIерси рурси, калаби хIу разили,
Кьисматла зугIлумани гIямрулис хIераргили.

Масхарала девличи ахъли гIяк-гIякрикIуси,
Сагал багьудлумачи савгъатличиван карцIси,
Дила дигуси рурси, калаби хIу духули,
ГIялам карцIкабиэсли, пасихIли гъайрикIули.

Гьарил мицIир жанничи даим уркIецIичерси,
Дибягъси миликълисра ванали гъинчIрилзуси,
Дила гIязизси рурси, калаби дигичерли,
Гьарил гIяхIси адамлис гIяхIдеш барес дигули!

ВА ДИЛА ВАНЗАЛАНТИ

Халкьани, гьар дус хIушаб
БерхIи хIулкIули булхъаб!
ХIушала юртанази
Баракат хьурабираб!

ХIушала анкъурбази
ТалихIли гьуни бургаб!
ХIялалти уркIурбази
Шаддешли урдубяхъяб!


 

ЧАРХАРАЛА

ХЪАЛИ-ЦIА АЛКIАХЪУТАС

Сагати хъали-цIа алкIахъухIели,
Дила балга саби хIушаб, жагьилти,
Шалал пикрумани черяхIдараба,
Эркинси яшавли гIерра дуцаба!

ДурхIнала пишбяхъли разидириба,
Юртла балгундешли ванарадаба,
Умути дигайли хIулдукIахъаба,
ТалихIла мурхьдешли харидараба!

РУЛГУЛРА

Дунъяла гIялам халкьли
Пигьлуми кайсухIели,
Чархарала зянкълизиб
ЛехIдеш гIянцIбирухIели,

Гьар Сагаси дусличи
Инсанта хIясратхIели,
Рулгулра, шаласи бац
Бикьриван улкухIели:

– Къаршикарти-ургарра
Ахъмадиаб къалмакъар,
Саби даршубарести
Дирхьаб мурталра магьар!

Душма биштIатанира
ЦIуръадеш дагьмадагьаб!
ЦIуръали акIубтасра
ТалихIла нур гIердааб!

БегIтала сахъти уркIби
ДурхIна иргъули калаб!
Гъамти-ургаб балгундеш
Манзилли гьарзабараб!

ГIяшикьтала мар дигай
Шалдаван шаладикIаб!
Шурми кьяйда чIумати
Гьалмагъдеш гьарзадикIаб!

КъавгъахIели, маслигIят
Бируси сай цунмавхъаб!
Даршути шадбирести
АнцIбукьуни дахъдикIаб!

ГIУЛУХЪА РУРСБАС

Гулвавна майдунтиван
ГIямру жагадирути,
ЖягIяйчи дахъ дирхути,
Дахъ разити къуймурти,

Халадааба хIуша
БерхIира мяштIбиэсли,
Дааба мурадличи
Бацра гIяшикьбиэсли!

БекIла чедиб хIушала
Калаб зак чемъурсили,
Чериргъахъаба даим
ЧатIнала саринтани!

Мурил гьанкI мабемцIахъаб
Марти дигайли ахIи.
Нургъбира гермадухъаб
Халал игъбарла ахIи!

АРХIЯЛИЧИ АРКЬУТАС

АрхIяличи аркьутас
УркIи гIяхIси цугиркаб!
ГIяхI барес дигахъуну
АрхIяби гьардизуртас.

Мякьлабтас ламус барес
Инсанти бумсмабумсаб!
Вай барес хIейгахъуну
Ламусла пай баибтас.

ГЬУНИДИАБ, АДАМ, ХIЕД

Савлила амъур аргъра,
СаламбикIул БерхIира
Гьунидиаб, адам, хIед
Чуйна чеваргъадлира!

Шалати пикрумира
ГIямруличи дигира
Дарх дашаб, Адам, хIечил
Чина дураухъадра!

Някъла сахаватдешра,
Дай уркIила гьаргдешра
Далгаб хIела чархлизир
ЧинавяхI аркьядлира!

Хъалибаргла пахрура,
ДурхIнала дукелцIира
Дираб хIед кьибламали,
Чинад чарулхъадлира!

ДУШМАЙСРА КЬАДАРМАЙАБ

Душмайсра кьадармайаб
Цундеш яра цIуръадеш,
ГIердиахъуну чуни
Пякьиртас биябурдеш.

Кьадарбиралли бираб
Чус гIякьлула саркъибдеш!
Адамла чевяхIдешла
Иргъуну чуни хIекьдеш.

Чисалра кьадармайаб
Излуми, я мискиндеш,
ЛутIи кьутIли бужуну,
Чуни игъбарагардеш.

Кьадарбиралли бираб
Чусра дигайла мурхьдеш,
Амъур карцIайла гьигьли
Бихуну гьарлис шаддеш.

УрхIлисра кьадармайаб
Шишимтала кьутIкьудеш,
Гъудурбируну чуни
ГIямрулизи бархибдеш.

Кьадарбиралли бираб
Гьарбизла хIулбукIибдеш,
Гьарзабируну шадта
Манзилла авадандеш.

ТЯНИШЛИС

АтхIебли унзурби гьаргдирухIели,
ХIулкIуси челябкьла хIед гьунибиаб!
Жагьдеш гIяйдируси атхIебла гьигьли
ХIела уркIилизиб шаддеш абулкаб!

АхIерси нешливан хIед челябкьлали
Баркатли бицIибси кьумур гьабурцаб!
ГIязиз кулпетливан, уркIи изули,
Манзиллира хIела паргъатдеш бихIяб!

ДУНЪЯЛА ГIЯЛАМЛИС

«Хъуми делгIухIели, – бурули бирар, –
Дарибти заб-марка баркатла дирар».
Ризкьили делгIути дунъяла гIялам,
ХIушала ванзурби ряхIматли делкъаб!

«Вякълякъи хъалчличиб ахъли бучIалли, –
Халкьли буруливан, – гIяхIли бахъбикIар».
Гьар бархIи, адамти, арцанта хIушаб
Дигути гIяхIла гIяхI хабар бихаб!

АЛКIУЛИ ГIЕРГЪИ, АДАМ

АлкIули гIергъи, адам,
АкIаби хIялалсили.
Иш бархиб дунъяличи
Бархьдеш хьурабареси.

АлкIули гIергъи, адам,
АкIаби жагасили,
Буркьбируси иш Ванза
Къугъабарес виэси.

АлкIули гIергъи, адам,
АкIаби духусили.
ЗяхIматчибала гIямру
Гьамаддарес виэси.

АлкIули гIергъи, адам,
АкIаби разисили.
ХIела шаддешли гIялам
ХIулкIули калахъеси.




















 

ДИЛА ВАТIАЙЧИЛА

ВАТIАН

Дила ахIерси ВатIан,
Хала бегIта батурси,
Хъубзурала майали
Забливан карзахъибси,

Дила дурхъаси ВатIан,
Наб букьурли баибси,
Ялчнала бузерили
Някьишливан белкIунси,

Балагьла даршдусмазиб
ГIяхIгъубзна берцахъибси,
ХIед марти хIела гъубзна
Нешван ахIербарибси,

Гьанна, ва дила ВатIан
Сен хIу палакатсири?
Сен бажгурти хIела халкь,
Се балагьа хIечибси?

Хъямбирули хъямчиба,
Бугули рушбатчиба,
БилгIули къулга вацна,
Бирцули базриганта?

Сен хIела сагал наслу
Арцличи гъаргъбиубси?
Сен хIела зяхIматчиби
ДукIлиуб унцван къухIти?

Сен бархIиличи бархIи
Ятимти бахъбикIути?
БехIцIарила къидикъла
Сен хIурмат камбиубси?

«Мусибатуни» хIечи
Сен илцад чедашути?
Чулахъунала улка
ХIу сен бетаурсири?

Бурагу, дила ВатIан,
ХIу мурт сагъбирусири?
ХIу цIакьбарес бузути
Лебтигу хIела гъубзни…

Бурагу, дурхъал ВатIан,
Мурт хIу гIяхIбулхъусири?
ХIу чебяхIбарес гьуцIти
Лебгу хIела шягIирти.

Бурагу, мурт гьалабван
Гьабкья бетарусири?
Мурт хIела зяхIматчибас
Хъарихъ бетарусири?

ДУНЪЯ

Дунъя, нешгъуна дунъя,
Иргъулра хIела цIумла:
Уршбани дяхъурбачи
Зе калкьухIелигъуна.

Зимдулхъахъа цабехIли
Лерил биркIанти хIела.
Руржахъуд, хIебиркалли,
Чусцун буцес дукала.

Букьурли баиб масван
Кайсу хазнурби хIела.
Дард-анцIкьи агарсиван
ГIур алкIул наслубала.

Бахъал дурхIнала нешван,
Пикрумазибси дунъя,
Мурт икрамбарес вара
ХIела чеббалкIун дурхIна?

ВА ДИЛА РОССИЯ

ХIу мискин сабри или
Чумлира бархьбатурри.
ДурхIначи даим хIерси
Нешван цIумбикIахъули.

Духулла гIердирули,
Чумлира суктубарри,
БегIти балтIул дурхIначиб
УрхI дукаркIни хIергъули.

ХIу кьяйда дигичебси
Ванза баргхIебаргили,
Чумра чарбухъунхIели,
Неш кьяйда чебберхурри.

АхIен диубтачила
Дила анцIкьи-шишимти.
Сагадан хIу децIлизи
Биркахъуд или сари.

ДИГАХЪИС

ВегI акIубси мер-муса
ХIейгуси, марли, хIергар.
ГIямруван дигахъудгу
Наб хIура, дила ВатIан.

Дигахъис хIела хIурхъла
Хамси кабизра лямцIра,
Миълиурра гьалакти
ХIуркIбала макьамтира.

Дигахъис наб дяхIила
Шала-хьанцIа дяхIцIира,
БерхIилиур рурхIути
Някьишунар пуслира.

Дигахъис, дацунхIели,
Хъумала хIябцси тIемра.
АтхIебли гьиьбикIуси
ВацIала тяхIудешра.

Дигахъис вава-кьарла
ЦIуэрлиур шивкIивра,
УркIи кьяйда бузуси
ТIабигIятла гъазара.

Дигахъис, дила ВатIан,
ХIела караматдешра,
УркIи шадбирахъуси
Хамси авадандешра.

СЕН ИКРАМБИРУ ВАРА

Чум ахIмакь пикрикарли
ГьанкI хIехъиба дугели,
Сунна пикруми, пагьму
Даахъес наслубази?

Чум инса бузерила
ХIерзи даилив набчи?
Чум бишуна, гIякьлула
Шалал чирагъ абалки?

ГIилмула нур багьандан
Жан кадихьиба чумли?
ГIязабти чекайсули,
Бархьдеш бихIиба чули?

РухIла давлала бегIтас
Ну дезна риркьухIели,
Сен икрамбиру вара
ХIярам маслис цабехIли?

ДИЛА ВАНЗА – ХIУ САБРИ

Мирш-кьякьла хIял багьурти,
Хъяйхъили хъат белкунти,
ГIяхIгъубзни абилкьуси
Дила ванза – хIу сабри.

ДергъхIели – арслангъунти,
АбзхIели – тяп барсгъунти,
Игитуни бяркъурси
Дила ванза – хIу сабри.

Устнас пагьму лугуси,
Пагьмулис цIакь лугуси,
Баркатли парчбикIуси
Дила ванза – хIу сабри.

ГIяхIти гIяхIлачи хIерси,
Махлукьат дигахъуси,
Даршу гIямру лушуси,
Дила ванза – хIу сабри.

СИРХIЯЛА ДУБУРТАЗИР

Ну акIуб дила ВатIан,
ЯнашархIели хIела,
Пукьалаб жибхIялаван
Батбулхъан уркIи дила.

Ну хIела ургубала
ТIемли хIяйранрирура.
ХIела вавнала хIерли
ХIясратра рирахъура.

ХIела уктем сипатли
Пахрули рирцIахъура,
УркIби хIялалти халкьли
УркIичеррирахъура.

ХIуни, тяп дудешливан,
Сабурли рирцIахъура.
ГIязиз нешла лявливан
ТалихIчеррирахъура.

ДАГЪИСТАН

ЗурхIябла рангти санбар,
Дарма кьарла майдунтар,
ЦIедешли мадикIути
Дахъ къугъати вацIурбар.

Заки гьуцIти лусентар,
КьацIли тIемдикIул хъумар,
Къадурби дулхIехъути
Дахъ хъярхъти варачантар.

Ва дила жагал ВатIан,
ХIед саби дила далай,
ИкрамбикIули калаб
ХIед зубрала капарай.

ВА ДИЛА ДУБУРЛАНТИ

УрхIли ламус барайчи,
Ламус гьалаб биранти,
ГIяхIси девли душманра
Даршуварес баланти,

Мусибатли баргибти
РяхIятбарес гьалакти,
ХIушачи кьястазибра
ГIяхIси баргес умцIути,

УрхI хъям-кьацIлизибхIелра,
Лебсиличи кьабулти,
Лертиван адабчерли
Калаба, дубурланти!

БУРАЯ, ЧИНАР САРРАЛ

Бурая, чинар саррал,
Жанван ВатIан диганти,
ГIямру ахIерхIерили,
Душманти дянгаибти?

Бурая, чинар саррал,
ХIялал гIямру деркIибти,
Гьамталара урхIлара
Дардана делкахъунти?

Бурая, чинар саррал,
Дунъяличи дахъ карцIти,
Гьарил мицIирси жайчи
УркIецIили дицIибти?

Бурая, чинар саррал,
Шадти уркIбала дегIти,
Бузерила адамла
У дурхъали бихIянти?

ВатIа дард агартала
ТIама саб алавчарли,
Ил бирцули-исули,
Кеп-чеклизи ахъили.

Давла бучес гъаргътала
ТIама саб ахъбикIули,
Масагарла ламусра
Багьаагарбирули.

Кани хIелукъантала
ТIама саб кIухбулхъули,
Чула кам гIявабарес
МицIир жан къирдирули.

Дигай хIегъдарибтала
ТIама саб хIинцIбулхъули,
МицIирагла хIялани
КарцIилизи лугIули….

ХIяя хIярамхIейубти,
ТIамадарая ахъли:
ХIялал гIямру дуркIукъи,
ЛехIкахъилрану дахъхIи.

Кеп-чекли къагъхIерибти,
ТIамадарая ахъли:
Хъяшниван пишбирхъурну
УркIбазир инсап лерти.

Марти дигайла дегIти
ТIамадарая ахъли:
Калахъес амъур карцIи
Инсан чевяхIвирути.

Адамдеш хIилизирти,
ТIамадарая ахъли:
ЧеряхI гIямрула багьа
Кавланну даим ахъли!

ДАРГАНТАС

ДИЛА ДАРГАНТИ

БиштIаси миллатла камти вакилти,
ХIялал гIямру дуркIул дила дарганти,
Дучасри хIушала гIяхI гIядатуни,
Вавналайчиб жагал хала бетари.

ГIяхIлад аркьухIели, балас, хъумхIертни:
ГIяхIялла кулпетра анкъира лерни.
ДурхIнас гьунгелтира дяхIра шалати
Илди камлив хъулиб алкахъес берхIи?

Бахъалу шилизиб хIела тяништи –
Минала гIяхIяйчиб батурли урчи,
(гIяхIял хъумартничиб агара декIси)
Дуравхъес вирудра гIур цархIилличи.

Хъа бегIти букулив – гIеламаркудра.
«ХIела кьисмат саби», – каса беркала.
Кьани ибхьухIели хабчабли сунна,
ГьаввакIирив – буца кесек чIянкIила.

УрузмакIуд, гIяхIял, хIу аркьухIели,
Гьунгелта дирцIалли, хъа вегIли хунжи.
Гьуйчив цугикалли, гушли вашуси
Кьумур бутIес вируд, хъуммартид вари.

ДяхIила юргъайуб бамсриахъибси
Чебиргъулив ванза, баркат бихуси?
Хъучиб цаибси гъарш кайули гIергъи,
ХIу шан хIейадлира, кавхъен абзлизи.

ХIеб дурайухIели, сирхIянта хIункьри,
ДерцIибти мяхIярла бутIалавии.
Чинад вакIадлира, хIу туйличиври,
Вамсурли хIейадли, кавхъен делхълизи.

Левси ахIен, аргъа, дурхIя имцIаси,
Дунъяличи Инсан алкIули гIергъи.
Пянкьяа салютра, вявдешра дара,
Адам акIниличил халкь разибара.

ХIянчиличив рахли гIелакавхъадли,
ХIу ухънаваадли, гIелакавхъадли,
ХIядурдара чудни, децIмайкIуд, унра,
Лябкьян кумекличи, барили билхъа.

Баркалла, дарганти, гIядатунасра,
ХIушала сахават хIялал уркIбасра,
Дард саби: манзилли дукьдулъа или
Илди гIядатуни хала бегIтала.

ДИЛА ДУБУРТИ

АхIерти дубурти, хIушани гIурра
ДитIикIулра дила уркIира хIерра,
ХIебла цIуэрличил гьунидиулра,
Гьайбатси лехIдешли алаврурцулра.

Ну акIубси ванза – гIямзи лигIматла!
Ну хIела гьигьлиур рицIусиванра,
Нешлаван хIелара гIяйиб иргъулра:
– РахъхIи ретмайхъудгу», – жила бикьулра.

– Рашигу, гьуйчибтас дуббатра биха,
Гулвавнала жагал халара буча,
ХIурхъала лямцIличи сагали хIеръа,
ХIеркIла саринтачи лехIризи гIурра.

– ГьарракIи, – иргъулра жи майдунтала, –
ХIу ишар сарригу дурчуси мура.
Бузерила тIемра далайла цIакьра
ХIези дагьахъурси сабрану ванза.

– Хъярхърики, гьарракIи, – жибикIар вацIа, –
ТяхIули хIяйратес ну хIядурлира.
Чякнала вичIирра кIапIрала вихра
Дурхъали диалли, хIед гьалар кьяйда.

СаремцIахъурси ну манзилли саррав…
Гьарахъриркахъуси кьисматли саррав?
Балукъи, хIушачи мурт чаррухъасра,
Нешливан ляврирни, кьанкарирулра…

АДАМ АДАМТИ-УРГАВ

Адам, ахIерси адам,
Каленгу хIу адамли:
ГIякьлу-дагьрила мурхьдеш
Гилину хIед Аллагьли.

ХIези саби багьуди
Касахъес цIакь кертIибси,
ГIилмула капарайти
ХIед сари гьаргдарибти.

ХIезигу гIямру даршес
Пагь минабахъубси,
ХIу сайри жагадешла
Кьадри багьес вируси.

Адам, чевяхIси адам,
Каленгу дигичевли:
ХIезиб сабину Дунъя
Берцахъес гьунар лебси.

ГЬАЛАБ ГЬАНБИРКУСИРИ

Гьалаб гьанбиркусири:
Адамличибра цIакьси
Селра хIебургар или.

–  ЦIакьси виэс вирару,
Сунени сай каршуси?
Гавра, держра, агъура
Гьарахъдарес хIейруси?

Гьалаб гьанбиркусири:
Инсайчибра духуси
Селра хIебургар или.

– Инсан духул вирару,
Адамдеш дубкIахъуси?
Къижъайра кьясдешлира
УркIи бергес балтуси?

Гьалаб гьанбиркусири:
Халкьличибра уржибси
Селра хIебургар или.

– Халкь уржибти бирару,
Душмандеш думжахъалли?
Жанивартачиб кахли
Цали ца къирбиралли?

Адам рикIус гьариллис
Инсанван хIериралли,
Дунъя бергесван ахIи
Ил баршес хьуликIалли…

РИРХУЛРА

Гьар шайчи гьалакли шалгIеббулхъути
Адамти-ургар ну гIурра тIашлира.
Гьалар шагьарлизиб кьакьа баргесван,
Гьанна нуни нура раргес умцIулра.

БегI гьалав класслизи ацIиб дурхIяван,
Гьар сагадешличи карцIкарирулра.
НасихIятчибачи тяп ил хъяшаван,
Инсаният, хIечи нура рирхулра.

Рирхулра, гIилмула пасихIси девли
АхIербирид Дунъя пана-гьанаси.
ГIялам се бикIалра, илкIун ца саби
МицIир жан далхуси, гиван бучIуси.



ДУРГЪБИРА ДАРШУДЕШРА

ДУРГЪБАЗИБАД ЧАРХIЕБУХЪУНТАС

ВатIан цIализибхIели,
Ламилизир дерцIибти,
АхIер ванза берцахъес
ГIямру кьурбандарибти.

Душманти къирбирули,
Дургъбазир детахъибти,
Ца икрамбаресалра
ХIябразиб хIяб агарти.

Чинаррая, гIяхIгъубзни,
Шантачи чархIевхъунти,
ХIушачи хIерли гъамти
Бухънакабаахъибти?

Чинаррая, дигайла
Нурли шадхIедарибти,
ТалихIла унза абхьес
КьадарбиъхIебиубти?

Чинарра, чедибдешла
БархIи чехIебаибти,
ЧеакIуб наслубала
ХIурматла гъай хIергъибти?

Неш-ватIан балтахъули,
Жан дедибти гIяхIгъубзни,
ГIямру кьяйда умира
Детахъибтив хIушала?

МицIирта гьадурцалли,
Наградабас михъирти –
ХIушани гьадуцира,
ГIейкIули хIурхIбас гьунби…

ЦабехIли писдиралли
Папрусличирад палда –
Дургъба дигуб хIушала
Чурхри писдиуб вара?

ЧехIебаира талихI
ГIямрулизиб хIушани –
Шагьидли дебкIни сабри
Игъбар хIушаб баибси.

ДАИМСИ ЦIАЛА ГЬАЛАР

Даимси цIала гьалар
Рухъна сар рахъхIи тIашли.
«Къаркъала ургъанничи»
ХIяйран хIер атIи саби.

Неш раргар. ЛехIли сари.
Хумарли пишрирхъули.
Дардани-шишимтала
ШяхIрумар гIянд ирзули.

ДяхI дарсдиалра, хIулби…
Вякькадизурли сари.
Нур агарси хIерлизиб
Ургъанна сипат саби.

Гьанбикунала чарли
Сари чукуррарили.
ЧархIевхъунси уршили
Дунъя саб гьабарили.

Диргаламалхъадая,
УркIмайида неш къяйкли,
МицIирли левхIеливан
Сарну урши чейули.

Уршила уркIила тимхъ
Биэс багьарбулхъули,
Цаибси гъинчIизнилис
Риэс пишра рирхъуси.

«Къардулхъангу хIязтазив», –
Рурги кьакьарикIули,
ЧеррикIибси рурахъес
Рурги алаврикIули.

Дергълизи укиб манзил
Бургарну улукьули,
УркIилизиб хIябмузан
Сагали къизбулхъули,

Диргаламалхъадая,
УркIмайида неш къяйкли,
МицIирли левхIеливан
Сарну урши чейули.

ДИЛА ШИРА ШАНТИРА

СирхIяла дубуртазиб,
Лачинтала ватIайзиб
ХIербирулри гIяхIгъубзни
Дила биштIал шилизиб.

ХIебличил пишбирхъули,
ДуцIрумличил хIулкIули,
Гьар сагал бархIиличил
Сагал гIямру лушули.

Гаши-дягIра балагьра
Чуни ункъли дяркъурти,
Кьяркьти къиян дусмазиб
Саби дебшлабиубти.

ЧIакнала дурхIна кьяйда
Шурмала хIял багьурти,
Къаркъа кIантIидакIести
ЗугIлуми чекасибти.

ХIурхъиван аваданти,
Пурс кьяцниван сакIубти,
БухънахIелира жагьти
ГIяхIгъубзни – дила шанти.

Чумра цIудара душма
ДяхIлизи хIербизурти,
ДецIаназибси ВатIан
Чули азадбатурти.

Дургъби тамандиубла
Ардукьяллира дусми,
Иргъулра гIурра цIумла
ДарсдикIалра замунти:

Адни кабушибтала,
Нешани алхунтала,
Узби хIебакIибтала
Майдайчибадли дергъла.

Сагадирул къяйк-къуйкла
Иргъулра гIурра кIухла,
Уршби кабушибтала,
Иргъулра сагал цIумла.

ДецI хIебагьурти вара
ХIиличи гIурра гъаргъти?
Дила шанталагъунти
АхIену чула уркIби?

ЖАГЬЛИ ЛЕБАЙ АЛХУНТАС

ДягIли бячун жярлаван
Жагь гIямру къябдердибти,
Жагьти хъабирухIели,
ХIябри кьадардиубти.

Дигайли хIедагьурти,
КарцIайли хIеделкъунти,
БиштIати кабалтули,
Кьукьуби хIеделкунти.

ГIяхIра вайра буртIули,
ХIяндиэс хIебикибти,
Жагьтала къушум-ургар
Шинна кIантIван дегъубти.

Айкьурти бегIтас гьалаб
КьацIла пай аберхурти,
Бахъ бигути гъамтала
БукIри хIяндиахъубти.

ГIямруличи милигли
Шалал дунъя батурти,
ЦIелдубазирад гьуйчи
ХIяйранни хIердикIути.

Шаладараб хIушала
Нурли цIудара хIябри,
ХIушачилацун ахIи
ЦIуммабухъаб гIур гъамти!

 

МАСХАРАЛА

МАСХАРАЧИБИ

– Ва дила къугъал хIулбар,
Ва дила жагал тIулбар,
СецадхIи хIу кавлада
ДяхIимцIалала гьалар?

– Дила хIяйран хIеранар,
Дила духул хабуртар,
Камси гьатIи яхIбара,
Рирусну хIела мякьлар.

– ЯхIбарили, хIерлира –
Диркули сар шел сягIят…
Мурул адам ахIенра,
АрхIевкьясли бусягIят.

– Арслан къаплацад цIакьра,
Пиллацада хамхара,
ХIязлис гибтив Аллагьли
ХIед – сабурагар гъабзас?

– Ну гъабзахIели сайра
ХIерли кайэс хIейгуси.
ХIугъунтала гъайличи
ЛехIизес вирхIейруси.

– Илцад сабурагарси
ХIу ишав вархьватурли,
УркIи иргъусиличи,
Балулрив, рукьес рирни?

– УркIи аргъес рируси
Набра камхIерирарну,
Аркьясра хIулби диъна,
ХIед гIяхI сягIят бирабну!

– Дила къугъал къарчигъа,
Масхурти хIергъусирив?
ХIу агарихIир гIямру
Наб хIейрни хI****улрив?

УХЪНАРА РУХЪНАРА

ГIяхIлани шадварили,
КепкайубхIели бара,
Хабар бурес вехIихьиб
Гап-чяхIикIули ухъна.
– Эгь, разили ахIенра
Жагьилтачи гьаннала:
БучIни ва бузни ахIи
Балули ахIен селра.
Агь, вегIебшла ухънадеш…
Жагьли виасри гьанна,
Дунъяла лерил улкни
Нуни чедидирхъира.
Къуймуртазирад жагал
ЧеррикIили леркира,
Улхъули, кеп-чеклизир
Шадли гIямру дуркIира.
– ЖагьхIели се барири? –
РикIар ухънази рухъна, –
ХIянчили къакъ балкIахъи,
Узусиригу хIура…
– ХIябцIайс ну дигахъира.
ХIябдарш наб бигахъира.
Рурсбала хIеранаув,
ГIяйиб, ухънакаира.
– ХIябдарш бигути лебли,
Сен цалра сахIерхири?
ХIу дигхIейгуси набчи
Сен хъайчикайибсири?
– ХIед вайбарес багьандан, –
ГьимуркIули сай ухъна.
– ХIу вяркъес хIериубра, –
Пишрирхъули сар рухъна.
 

ГЕХIЕЛ ТУГЪЛА

***
Игъбарли гIеббуцибти
ХIяйтбикIнира балира,
Кьисматли кьас буунти
ЦIумбикIнира балира.

Кьясбирута карцIтала
БекI булънира балира,
Вай бирутас секьяйда
ГIяхI бирусил хIергъулра.

***
Яни дяхIурбала дахъдикIудешра,
АнкIи дилкьухIели, баркатла тIемра,
Гьайбатли чемъурси даршуси закра –
Ил саб дила давла, дила талихIра.

Савли адамтала шадси саламра,
Гьарилла дяхIличиб шалал пишбяхъра,
Дигайли бицIибси жагьтала хIерра –
Ил саб дила давла, дила талихIра.

***
ГIяхIси дев бурес лебли,
Уркъбякъ мабурид, адам,
ГIяхIси дев дарман сабну,
Инсайс, кьарлис маркаван.

ГIяхIдеш барес вирули,
Вайдеш мабирид, адам,
ВерхIкали чарбулхъанну
ГIяхIдеш, бегIунси гьеван.

***
ГIяжаибси замана
Лебгу гьанна бакIили,
ХIялалли гIямру деркIни
Инсайс гIядаббилзуси…

ХIялал гIямрули, Адам,
ХIехиб биэс хIед давла.
КьакьамайкIуд: хIехибну
Ил хъямбирнила дардра.

***
ТалихIчебти хIинцIбикIар,
ДецIлизибти цIумбикIар.
Цали цала хIял аргъес
Гьамадли бирхIебирар.

Булси – гапхIейкIес хIейрар,
Гушси – кьясхIейкIес хIейрар.
Цали ца гIеббуцалли,
Ургар къалмакъар хIейрар.

***
БалкIси чебаэс халал
Къиян гIягIниси ахIен.
Амма балкIси хIебарес
Гьамадси-декIар ахIен.

УрхIлис гIякьлуми дурес
Жапаси хIянчи ахIен.
ХатIаби хIедирули,
Калес гьамадси ахIен.

***
ХIярамсини хIялалси
МехIурличил цугурцу,
МехIур гIямру дуркIуси
Сунечила хъумурту.

Хъулкили вилгIхIелгIуси
Пякьирлизи халиру,
Пякьирти-ургав акIни
Гьанбикахъес хIейгахъу.

***
Лусенна бяхIлизиб бакIибси галга
Диркьала галгаван ахъбикIесара?
ВавнадяхъибхIели, шахли дигубти
Кьялубани цIедеш дахъал гесара?

Пикриагарсила кьяшма дячIунти
Гулвавнани майдан жагьбаресара?
Шарабла мерличир зе делгIухIели,
Вава-кьарла хIячми мурхьдикIесара?

***
«Шишимти дахъдикIар, – бикIар зиланти, –
ХIуни даим чIигIя дубша махидра».
Тамаша… Цулбазиб чIигIя саб гIурра,
Чуйна лайбакIасра, гIурра кайсулра.

Дила дард ва анцIкьи хъумуртахъуси
Дарман хIу сабхIели, назикси чIигIя,
ХIу гIяйибла бегIван лайбикIахъуси
Бархьси вара гьатIи халкьла бурала?

***
Лугулра сагадан нуни дила хIи:
Дерцахъесгу илда жан цадехIелра,
Сагадарес рахли хьулани, къайгъни,
Билшуси хIулбукIри чила-биалра…

Аргъахъес жалладлис адамти-ургав
АкIнила чебяхIдеш ил хIила кIантIли…
Яра… виштIасила назикси чIярли
Жагьбиахъес дунъя пикрумазибси...

***
Миъли анкIила хъу дуунси сурат
ДекIли гъалабилзан хIулбала гьала
Адамли адамла къисмат булъалли,
Хъябхъяличиб кахси – ил ахIенара?

Духълуми дуцIрумла цIали игукъи,
Къирбала паргъатдеш наб гIядаббилзан.
Унрали унрала уркIи бялчалли,
Дегъдешличиб декIси – ил ахIенра?
***
ГIягIнидеш лебхIели гьалмагъбикибти
Ил агарбиубхIейс беткайхъур, гъаргъли.
УркIила дигили кьабулбарибти,
ГIямру керисалра, кавлан хIед марли.

Дурдибти сар, бикIар, чедирти дугьби,
Чуйнара инсанта тикрардарибти.
Илцадра тяништи диалли илди,
Чинаб алкIутира, хIекьдеш хIергъути?

***
– Дубурти, сен даим лехIкахъилрая?
– ЖягIяйчила инса пикрумазирра:
Илала гIякьлули разидирурал,
Яра хIелукънили гардардирурал…

– Къакъбуни, сен илцад хIулдукIулрая?
Селичи илцадра разилирая?
– Дунъяличиб лехIдеш кIайбизниличи,
ГIямруличи умут мурхьбикIниличи.

***
ДецIла пай хIебаибси
Назмурта лукIхIелукIар,
АнцIкьили варгхIергибси
УрхIличи гIянцIли калан.

АнцIкьила пай наб баъни –
Ил игъбарагри вара?
ДецIли лукIахъес каъни –
Ил дила талихI вара?

***
ХIейгусила уркъбяхъли
Кьаркьала зимбиргIяхъу,
АхIерсила вайбаркьли
Лебил гьунар кебису.

Игусила дигайли
Вахъ уктемли вашахъу,
Шаддешла хIулкIул гьавли
Улхъули ганзикIахъу.

 

АВАЛ ТУГЪЛА

***
ЦIали бигуб сагара
ХIебли шинишбирахъу,
Бигуб уркIила дардра…
Манзилли сагъбирахъу.

***
Дигай гьархIейзурсини
ГIямру дех кьяйда диху.
Умут пашбехъубсини
Дунъя шявли чебиу.

***
ВегIличи чебуркъайчи,
УрхIла децI хIергъу, бикIар.
Кьадармабиаб, адам,
ХIед илкьяйда дард аргъес.

***
Кьакьа дуги буркIуси
ГIянручIличи шадирар.
ВахъхIи усес дигуси
Савлилис хъутурикIар.

***
ГIяхI девли хъу духъахъу,
Унхъри вавнадирхъяхъу,
ДекI гъайли хъябхъяливан
Дерхъибтира дулъахъу.

***
ХIянчили някъ белкъунси
Къаркъубачивра усар.
АнцIкьили кьацIуцибси
Ухьалавра усхIевсар.

***
ПухIлали пухIбикIалра,
Бириз бекI ахъли башар.
ЦIедешли «Ма!» бикIалра,
Чадур бекI къухIли бухъар.

***
ЯхIличил узусини
Сунела у ахъбурцу.
ХIярамдеш дигусини
У ахIи, дяхIра дирцу.

***
Гъагулта аяз закла
Куц-кабиз хумардиру.
Изай къугъал чархлара
Сипат пулукIбирахъу.

***
Ванадешли сар, – бикIар, –
ДяхIи-миъ дицIахъути.
Ванати гъайли саби
Чархра батбулхъахъуси.

***
Гъамтачи дигичевси –
Илдас гIяхI барес узар,
Сунес сай дигахъуси –
Илди белтIес гьуцIикIар.

***
Агри-гашили бирар
Арадеш арбихуси,
Палакатдешли бирар
ХIурмат кIунбицIахъуси.

***
УрхIла гьалмагъла диги –
Хъяб-алав гьая сари.
УркIилис кьабулсила –
ГIянд ирзул пагьму сари.

***
ЯхIла вегIли гьар секIал
Суненил пикридиру.
Лерилра гIердуралра
ЯхIагарли хъумурту.

***
БугIярбикIуцад дирар
Шах-сирис цIакьдикIути,
ГIямру гьархIедилзалли,
АнцIкьира мурхьдкIути…

***
Мискин адам биштIаси
Савгъатлира шадиру.
Халал напакьалира
Давлачев хIелукъахъу.

***
Къукъу-рямкь черардякьи,
Аргъ биршухIели закван,
Аязкадирар дагьри
Инса, гIямру аркьуцад.

***
ДегъхIели гегуглаван
МухIли бахъ беръаллира,
Жаллукь жаллукьли кавлан,
Сай хъяблаирхъяллира.

***
Гьарилра майдайчир
Гулвавни хIейрар,
Вавнар сагназирра
Занзби камхIейрар.

***
Амъур хIялал дигайла
УркIи бирар бахъ гIяхIси,
Лезми бирар малхIямси,
Гьав бирар аваданси.

***
Манзилла бухъяндешли
ВиштIаси жагьирахъу,
Миъли буциб ванзара
ХIебли вавнабирхъяхъу.

***
Цалис ца дигутала
Кьасани цадехI дирар.
КарцIли хIербирутала
Къайгъни цагъунти дирар.

***
Хъали-цIа дигусила
Хъали анкIили бирцIур.
ХIязани дигусила
Анкъи агрума бирцIур.

***
Багьана агарли,
ГьанкIра хIебумцIар,
Ца сабаб агарли,
Шинра хIедумкьар.

***
ГIилму хIеделчIун маза:
«Дахъал далулра», – бикIар.
ДелчIунси: «Далутачир
ХIелути дахъал», – бикIар.

***
Тухум-агьлу агарти
Илди баргес къяйцIбикIар.
Тухумти «бахъбаибти»
Илдачибад дугI бубшар.

***
ЧеббицIес вируси
АхIенну цIакьси,
Кьиддадеш ибгуси
Сай вахъ пасихIси.

***
Уркъбирхъули, ургъули,
ГIяхIси ветаэс хIейрар.
ГIяхIсила у дигуси
Вайбаркь барес хьулхIейкIар.

***
Мез далутани дунъя
ДигугIеб бирцра бирцу,
Ялавкар илбисуна
ДигугIеб исра ису.

***
Духусини жалтазиб
ГIякьлу бугабикIахъу.
МехIурли лерил жалти
Къалмакъарличил ирзу.

***
«Вавни дахъхIи хIерхIейрар», –
ХIулкIули дирар занзби,
Вавналацада кьадри
Чула агни балукъи.

***
Хъучиб ялкъузси луги
Дегъдешли жявли бургу.
Гьуйчиб цунси галгара
ДугIбани жявли бирхъу.

***
Ятимбиуб жайранра
БуцIани жявли бурцу.
ЦIуръавиуб адамра
Шишимта жявли ургу.

***
Ялкъузмайаби, адам,
ХIу хIела гIямрулизив –
ХIу вигута, хIед марта
ГIевуцаби гьар хIяйзив!

***
Баришли хIериэс хьуликIусини
Сунела тайпала хIурмат ахъбурцу,
ПасихIти дугьбачил кьиддаси кьамра,
Гьими-кьяс агарли, баришбирахъу.

***
ГIярзъала хIейгуси даим цIумхIейкIар,
КьутIкьуси биалра сунела кьисмат.
Гьар бархIи дурубван къизбулхъаллира,
Разидеш агарли буркIуси сягIят.

***
Манзил баибхIели, гьар мурталраван,
ГIелахIебикили БерхIи кахIевлан.
Кьисматли кьадарлис белкIунсиличил
БаришхIейэс-декIар инсан вирхIейрар.

***
Янила манзилра маркали урзни,
Гьеч, ахIен тамаша – ил хIекьдеш саби.
Духути адамти мехIурта биркьни –
Караматдеш саби, гьеч, ахIергъеси.

***
ЦIуэрли хIяршдирул алхъачупI вавни
ДуцIарти дуцIрумла цIали игалра,
Гье кавлан: сагадан райхIян хIерличил
Майдан пишбяхъяхъес атхIеблизибра.

***
ХIяжличи башули, хIяя ицути,
ХIяжурта биркьули, хIянкабиубти,
«ХIялалли» хIябрази букьес дигути,
ХIякимта даим халкь лутIа хIябкали.

***
Тухтурлис улгхIелгес вирхIейрар хъябшси,
БебкIала кьялшуба ваткаибхIели,
ХIинцIикIар разили ятим хъяшара,
Гьанагарси гIяхIяй савгъат хибхIели.

***
Дусла замунти кьяйда
ГIямру дарсхIейкIес хIейрар,
Аргъ кьяйда гIяхIра вайра
ЯргахIедикIес хIейрар.

***
ХIурхъира диркьурбира
Цагъунти диэс хIейрар,
БутIацугдеш биахъес
Ванза диркьбарес хIейрар.

***
Чиллара хъипIдешраван
БебкIа-мекъ хIешес хIейрар.
ТалихIра кьиямара
КьадархIейруси хIергар.

***
Кумекличи хIерсила
Гьунар жявли абурхар.
Сунечи сай вирхуси
КIирка цIакьличил узар.

***
Азадли акIубсилис
Ванза гьарзали бирар.
Арили уцибсилис
Дунъя кьакьали бирар.

***
Сай игутала ургав
Усалсира цIакьикIар,
Сай хIейгутала ургав
ЦIакьсира усалирар.

***
УркIурби далгунтала
ТалихI даимси бирар.
Шанта шан хIерибсила
Дардани дахъал дирар.

***
Мар дигайли варгибси –
УхънахIелира – жагьси.
Дигай гьархIедизурси –
ЖагьхIелира – ятимси.

***
УркIи иргъуси юлдаш –
ГIямрула савгъатгъуна.
УркIи агарси ашна –
Гьанагар балагьгъуна.

***
ВегIли вегI хIерируси –
Арцурси чIакагъуна.
УрхIла някъличи хъарси –
Бяхъибси жайрангъуна.

***
Хъалибарг дигахъуси
Дурав хIериэс хIейрар,
Кулпетла дард агарси
Хъулив хIеркайэс хIейрар.

***
Дигай – аяз закгъунти,
Кьясдеш – къукъу-рямкьгъунти,
КIидехIелра – Дунъяла
Гьар гIямзилар алкIути.

***
Дигай агарти гIямру –
Берубси хъитIагъуна.
КарцIили бицIиб уркIи –
Вавнабяхъиб анхъгъуна.

***
УрхIла зягIипдешличив
УркIи агар дукаркIар.
УркIецIи-дигила вегI –
Ил сагъварес хьуликIар.

***
Кьясдеш делгIусини –
Душмандеш дурчу.
Диги делгIусини –
ХIурмат ахъбурцу.

***
Къарцинни хIербиубтас
УрхIла кьацI хIебигахъу.
Чеббукули алкIутас –
Ил кебисес дигахъу.

***
ЧIакачибра гьалакли
ТIентIра урцули бирар,
Амма тIентIла арцнили
ХIяйранируси хIейрар.

***
ГIяхIси уркIила вегIли
Душмайсра гIяхIдеш булга.
Кьясси хиялла вегIли
Унрасра вайдеш булга.

***
ГIяхIси хабар дерхалли,
«ХIу – нушалари», – бикIар.
Вайси хабар дерхалли,
«ХIу валхIелари», – бикIар.

***
Мискиндеш чедуркъни –
Ил цIахдеш ахIен.
Мискин хIясибхIерни –
ЧебяхIдеш ахIен.

***
Гашира изалара
ДигIянни дихIес хIейрар,
Дигайра гьими-кьясра
Гъапулли дуэс хIейрар.

***
Жибин чатIа бетхIерар,
БецI мукьара бетхIерар,
Сецад дигули хьалли,
Жаллад юлдаш ветхIерар.

***
ХIекьли хIялалси адам
ЯхIлизив ахъли вирар,
ХIярамтала гьалавад
БекI ахъли вашес вирар.

***
ТалихIчевси адамлис
БерхIи ванали булхъан,
Чиллала дягI бухъалра,
УркIи къугъали кавлан.

***
Хьамхьа чебарбукьялли,
Шангра паргъатли руржар,
АнцIкьи шалгIердухъалли,
Шаддеш хъилизи билзан.

***
ВатIайчи карцIхIейруси –
Чарх лебли, уркIи агар.
Гъамтачил валхIеркуси –
БекI лебли, мехIе агар.


ПОЭМАБИ

ХIУ БАГЬАНДАН…

(Поэма)

Далуйти-делхъана ясирруцили,
ХIеррикIулри сагал фестивальличи.
Цалабикибтала къуймурдешличи,
ХIясратхIериэсра гьунар агарли.

ГIяпрахъу дубурла хамси кабизли
Ну, тяп шягIир кьяйда, карцIрарибхIели,
Мякьлаб гъайбикIути жагьтала гъайли
ХIяйранриахъубра ну гIяжаибли:

– Сен даим рургъулри, бурагу набзи,
ВегI дигусиличив къугънаиркьусив? –
Чехиб хапли набчи хумарти дугьби
Авадан майдайчиб тIама цIум-бархси.

– Нуни се бурасра, хIу дукаркIулри,
Секьяйда хIеръасра, хIу гьимруркIулри.
ХIечи я гъамиэс, я гьарахъикес
Гьунар агарлира, гIянцIлирив, марли?

Рирхаи, хIед вайси хIебулгас нуни
ХIед гIядаббизеси хIебирис, вари.
ХIечи хIерилзесцун пурбанбарадли,
ТалихIлизи буйгIас, тIашризи, гьари …

ГIяшкавциб хIулбазиб цIала лямцI саби,
Жунабгъунти кIунтIби сар пишдирхъули:
– Секьяйда рирхиша хIела гъайличи? –
ДукаркIули, рурси сари рубшули.

– Гьаригу, исбагьи, рахъ хаммарируд,
ЦIаличил хIязтали, вари, мариркьуд… –
Эс наб дигулригу, исбагьи ребшиб,
ГIяшикьси жагьилра гъузгъалдивиуб.

Уршила уркIира бахъ кьакьабухъун,
Рурси кариибси мер бацIкабухъун,
АхIерли бихIукъи, арцла кисаван,
Хъумкартурси тетрадь майдайчиб калун.

Ахъбурцулра тетрадь – гIядатла саби.
БелкIани – лерилра назмурти сари.
Тетрадьла регI раргес къяйцIрулхъулира –
Сецад умцIаслира, ил хIерургулра.

Фестивальличибти саб арбашули.
Дилара хъулиряхI рукьес кьас сабри,
Автобусличи ну, кьанкарирукъи,
Тетрадьла регI раргес хьулрик1улири,

НикIа делхъчибира барх арбукили,
Шадти дяднучIаби хъули батбихьиб.
Хъумкартурли сунна белкIаначила,
Къуймур далайчира шинван ретахъиб.

УрхIла тетрадь белчIес хIейгусиригу,
Адрес ва у даргес ил сабяхъира.
Сецад умцIаслира, хIеррируси мер,
Илала у-бархли даргхIедаргира.

ХатIла жагадешли ясирруцили,
Тетрадьлизи гIурра ну хIеррилзулра.
СихIру-дархти дугьби жидикIутиван,
КIапIрала бяхIяни чедидирхъулра.

ДучIулра назмурти, урхIли делкIунти,
Набзи юлдашливан уркIи бурути.
Жагьдешла хIеблизир сари акIубти,
УркIи гIяжаибли хIяйранбирути:

Январьла I.

ХIЕД БАГЪИШЛАДИРУЛРА

Дила гIямрулизир карцIли делкIунти
Цаибти дигайла дарскъа белкIани
Багъишладирулра хIед уруз-хIяцIли
ХIязличи шурмалтад дила хIялани...

ХIед аргъес дигукъи, дурхIедурибти,
Наб дурес дигукъи риъхIериубти,
Тяп уружла шинван дагьардиубти,
КIапIрази лукIулра дила пикруми…

Январьла 5.

ЧЕВВЕРХИ

Чевверхи, гьинтаван рубшули или
ГIядатла саламра гес урузкIулра:
ХIебла далуйтазиб булбулла кьяйда
Багьарбулхъан или аги дигайла.

Къаршиикадлира, бекI къухIбурцулра,
ХIерхIеризес хIела хIулбази хIулба.
Амъур шарализиб алавла кьяйда,
ХIерлизиб лямцI бургид или дигайла.

Январьла I0.

УРКIИ БУРИДРА ИЛИ

Марлира, хIериубра
Гьаргдарес гIурра карцIи:
Пикрумала дахъдешли
ПIякьбиркахъукъи уркIи.

Марлира, хIериубра
ДелкIес я кагъарлизи
Сен-сен илди иргъидал
Багьес ахъри агарли.

Марлира, калунрагу
ХIяялизир умули,
ГIяхIгъабзаливан хIуни
УркIи буридра или.

Январьла I5.

ВАРИ ГЬАНМАБИРКАХЪИД

Вари гьанмабиркахъид,
Ну цунни сарра или,
Дила гьарил гьигьлизив
ХIура варх левсирину.

Вари гьанмабиркахъид,
Пикриагар сар или,
ХIечила шишимтазиб
Шаддеш кIунбицIулину.

Вари гьанмабиркахъид,
Белхаагар сар или.
Дурути-дикьутани
БекI жургъбикIахъулину.

Январьла 24.

НУРЛИ АРЪА КIАНТIВАН

Нурли аръа кIантIван рурхIескаили,
Дигайли чум адам белхIехъунара?
ЛамбикIул берхIили жанай вавниван
Игъбарагар уркIи чум дигубара?

Умутли дуклуми савгъатдарили,
Чум инсан гьайбатли арцахъурара?
Янсавли бяхъибси лагьаван хапли
Чум гIур ванзаличи бяхIягибара?

Шаддешла мякьлаб дард камбиуб вара?
ЦIумхIедухъи жагьдеш мурт калунара?
Кьисматла масхурти, тяп гьалахили,
Дагьес бекIиубси улас левара?

Январьла 29.

ВАВАЧИ КЬЯЙДА КАРЦIЛИ

Вавачи кьяйда карцIли
Набчи хIерилзухIели,
«Духуси хIергуд» или
ХIечир дукаркIирагу,
РиштIали лералрира?

Гьарахъ улкни анцIдукьи,
ВатIайзи чарбухъунси
ЧатIаван учIухIели,
Рахъ халарурхирагу,
ХIехара сарри вара?

Кьанни, гIямрула гьигьли
Ну чераргъахъибхIели,
БерхIилис сарра или
Бацлис пишряхъирагу,
Игъбарагарри вара?

Февральла 6.

КЪУМБАЛА МУРДА

Суратуни кьяйда хIура рилгIяри,
Шурла лесличибси дила шилизир
ХIед илцад дигути хива ралхули,
Някъличиб лагьаван хIеркарирури.

Масхурти сар или хIерирхаслира,
ХIу вашуси гьуни алавбирира.
Марли, ну рахъ тахьси уррухъунрара,
Яра хIу къумбала мурда сайрира?

Февральла I7.

ГЬАРИЛ ХIЕРЛИ ХIЕБ ХIЕХУ

– Чарухъенгу, – рикIира,
Цундешли кьацIруцасри,

«Гьарил чарулхъусили
ГIяхIла хабар хIебиху», –
Ирули хьалли халкьли,
Рирхаэс хIерирули.

«Ца хIеръагу», – рикIира,
Даим дардли лукасри.

«Гьарил хIерли хIеб хIеху,
Гулвавни пишхIехъяхъу», –
Ирули хьалли халкьли,
Марбарес дигхIейгули...

Февральла 26.

ХIЕД ДИГНИ БАЛАСРИ, ДИЛА АХIЕРСИ

ХIед дигни баласри, дила ахIерси,
Ляркьира ну хIечи, ахъили хIурхъи:
Ихъуливан къургъа гьарахъти улкни,
АтхIеб чузи дигай адацIибхIели…

ХIу набчи хIясратли виъни баласри,
Тяп цIуэрван, кункли урцира хIечи,
ХъипIдешлизирти жан тяхIудирули,
ЛавшардикIахъули арши ва сагни.

ХIела пикрумазир риъни баласри,
ТалихIла нурана зубри диршаси,
Чиллала дугIбани миъдяргIяхъибти
Мусни БерхIиливан мицIирдираси.

ХIед ахIерли риъни нуни баласри,
Биршаси иш Ванза дила карцIили,
Кьясдеш-ламартдешлис урдубяхъяхъес
Дунъяличиб цалра мер кахIелесли.

Мартла 4.

БАГЬЕС ДИГИВ, ЧИ САРРАЛ

ХIед гьаналра агарси
Ну – хIела шаддеш сарра,
ХIечирад кIунрицIуси
Ну – хIела пикри сарра.

Даим дигIянриркуси
Ну – хIела игъбар сарра.
ХIуни рагьес хIейруси
Ну – хIела кьисмат сарра.

ГIямрукад хIу викуси
ХIела кьиблама сарра.
Вашес вамсурси бархIи
Ну – хIела хъарихъ сарра.

ЧеввалкIун гьункья кьяйда
Гьаригу къяйцIмайкIудра.
Занзби-ургаб михикIван
Ну раргес къайгъибара.

Мартла 7.

ГIЯХI БАКIАБ ХIЕЧИ

УрхIла гIяйибтази ну хIерикахъес
ХIуни къайгъи барри, гIяхI бакIаб хIечи!
ХIяялизир ахъли ну хIеррирахъес
Икьалавиубри, гIяхI бакIаб хIечи!

Ташмишъай руцасра, цIумхIерикIахъес
НасихIят гIеббурри, гIяхI бакIаб хIечи!
КъияндикибхIели, наб някъ гьабурцес
ГIелавитIхIейкIудну, гIяхI бакIаб хIечи.

Мартла 8.

ХIУ – ДИЛА ТАЛИХI САЙРИ

ЦIуэрли гъагул кьяйда
АнцIкьи черардикуси,
БерхIила нурли кьяйда
Наб зак шалабируси,
ХIу – дила талихI сайри

ХIебли тIабигIят кьяйда
Ну сагарикIахъуси,
ХIурхъла сагнани кьяйда
Даим карцIрирахъуси,
ХIу – дила талихI сайри.

Урунжла вихли кьяйда
Агурби алкIахъуси,
Урхьула гьигьли кьяйда
Аваданрирахъуси,
ХIу – дила талихI сайри.

Мартла 23.

ДУРА, ХIУНИ НАБЗИ МАЛХIЯМТИ ДУГЬБИ

Дура, хIуни набзи малхIямти дугьби,
ДецIлизибси уркIи паргъатбарести,
Челукьул шишимти кIундацIахъести
Дура хIуни набзи малхIямти дугьби.

Дура, парчрикIусну берхIила нурван
Дирихь чебарбякьи, зак аязхIели.
Дура, гьигьрулхъасну атхIеб авлахъван
Жагьти гулвавнани вахбаршибхIели.

Дура, пишрирхъусну, марзла дурхIяван,
Сай валхуси нешла дяхI дагьурхIели.
Дура, карцIрирусну, тяп гIулухъаван,
Дигайли бегI гьалав сай варгибхIели.

Дура, хIуни набзи малхIямти дугьби,
ГIямрула бархибдеш хъумартахъести,
Челябкьлала бурхIни шаладарести.
Дура, хIуни набзи малхIямти дугьби!

Мартла 25.

ГIЯХIЦАД КЪАЙГЪИ БИРУЛРА

ХIед бургъантас мурталра
Ну лягIнатра рикIулра.
ХIечила гапбикIутас
Баркалла рикIулра…

ХIечи пахрубирахъес
ГIяхIцад къайгъи бирулра,
Дила уркIи иргъулрил
Хьарбаэс хIерирулра.

Мартла 30.

ГЬАРИГУ РИГАХЪАБА

Гьаригу ригахъаба,
АнцIкьила цIум бишесли,
Нушазибад гIяламли
Даим гIибрат кайсесли.

Гьаригу ригахъаба,
Дардани гъамхIейэсли,
Мурил дигайла хIерли
Гъамти хIясратбаресли.

Гьаригу ригахъаба,
Цализир ца дегъесли,
Умути хIяланани
ХIялал дунъя баршесли.

Апрельла II.

БАРКАЛЛА

Набзир умути дигай
АкIхъубри. Баркалла.
ГIямруличи гъирара
Ахъбуцири. Баркалла.

УркIиличир далуйти
АлкIахъулри. Баркалла.
Шилизив къунзкайкIули
Леврину, хIед баркалла.

Апрелльа I3.

НАБЧИВРА ИГЪБАРЛА ВЕГI

Буръуси нар забливан,
ХIуни шадрарибхIели,
Набчивра игъбарла вегI,
Гьанбирки, хIейуб или.

Тяп нарла вавачиван
ХIяйрай хIерилзухIели,
Набчивра талихIчевси,
Гьанбирки, хIергар или.

КIапIрани тяп цIедешван
ДяцIцIилар рихIухIели,
Набчивра гьарбизурси
Гьанбирки, хIейрар или.

Апрельла 22.

НАЗИК ХIЯЛАНИРА ЛЕР

УркIира батбухъахъи,
Далайэс ахърира леб,
Тяп биризгъуна хIечил
ГъайрикIес иштяхIра леб.

Тухумтачи, шантачи
Дубагар дигира лер,
Тяп лугиван дилкьули,
Назик хIяланира лер.

Апрельла 23.

ХIЕЧИЛ БУТIЕС ДИГУЛРА

Ванза ванабиахъес
Гъагултала ургабад
БерхIила чури кьяйда,
Ну хIечи карицIира.

Дунъя шалабиахъес
Зубартала ургабад
Тяп бацла шала кьяйда,
Ну хIечи карицIира.

Зубри-ургаб Шалдаван
ХIу наб къаршиикибла,
Ванадешра шалара
ХIечил бутIес дигулра.

Апрельла 25.

ГЬИМХIЕРУРКIУЛИ ДИГИВ?

ГьимхIеруркIули дигив?
ГIяшикьван карцIли вирен.
ГIямруличи, шягIирван,
Дигиличил хIерикIен!

ГьимхIеруркIули дигив?
Гьавлизив ахъли вирен,
Булбулван, жягIяйчила
Даим далуйта учIен!

ГьимхIеруркIули дигив?
Лагьаван лякьирикIен,
Челукьути зугIлуми
Набзира хъумуртахъен.

Апрельла 27.

СЕН ДИГIЯНИРКУСИРИ

Гьар бархIи ну умцIулра
Юлдаш бетахъиб къургъван.
ХIечила пикрумани
РицIахъулра, хIяливан.

Сен илцад гьарахъсири
Хьуланазив гъамхIели?
Сен дигIяниркусири
УркIилизив левхIели?

Апрельла 30.

ДИРАЛЛИРИ АБЗАНИ

Гъайла устнала ургар
Дираллири абзани,
ПасихIси гIякьлула вегI,
Цаибси хIу виради.

УркIурби жагатала
Дираллири абзани,
БегIла гIяхI уркIила вегI,
Гьавкьяси хIу виради.

УркIецIичебти-ургар
Дираллири абзани,
Гьар жайчи карцIила вегI,
Балас, чедииркади.

Сепайда, къуймуртала
Сар гьачамлис абзани,
Исули багьалисра
ЦацахIели мерани.

Майла I.

ЛЕРРА ТАШМИШРИКIУЛИ

Дила уркIилис гъамси,
Гьанна хIу гьарахъхIели,
Лагьалагъунти хIум-къум
БекIлил иргъхIергъухIели,

Дубурла хъярхъ хIуркIбиван
Гьалакли гIямрура лер.
ЗабхIели варачанван
Дамкьурли дагьрира лер.

ГъятIдуунти шурмиван
Пашбехъубли чархра леб,
Уббяхъиб галгалаван,
Буръули уркIира леб.

Гьарахъ дунъяла хабар
ГIяхIси хIебирни балас.
Дилкьути ташмишъала
Мардирарал хI****ас…

Майла 4.

ЧИНАВРИ

Чинаври, муртрил набчи
Ванали хIерикIуси,
ГIядатлис гъайадлира,
Дила уркIи улкуси?

Чинаври, цалра атхIеб
ЦахIнар шалгIерхIеибси,
Дила гIямрула гьуни
Байбяхъили вебшибси?

Чинаври, гьар мурталра
Гьанбикуназив гъамси,
Ну-регIси янашавад
Жявли гьарахъикибси?

Майла 7.

НАБ АРГЪЕС ДИГИ

Хамха батбухъесли, далайэс диги,
СирхIяла сагникад къунзрикIес диги,
Хамли деркIиб дусми гьандиркахъули,
ХIурхъала хIерлиуб гьигьбатес диги.

Урунжла вихлизир дугьби дурчули,
ХIечила хIябкубти гIяйдарес диги,
Дунъякад вашули, шишимхIейкIули,
ХIу левниличила наб аргъес диги.

Майла 25.

ГIЯЙИБХIЕБИРИС

«Наб цархIил дигулра» ибси хабарла
Чекасес риубра – пашхIерехъубра.
ХIебла рурхIул бархIи, жагаси ванза
Шявдиубли хапли, наб цIябдиалра.

ХIу хумархIейахъес, ну пишряхъира,
ЛамбикIуси уркIи цIали игалра,
ХIед ва риганайлис талихI балгунра,
Дила кьимат буи, къала лушадра.

ВегIлис децI хибсилис чеббицIес или
Се манзилра гIялам гъаргъли биалра,
ДецIаницун хибси хIед вайбаркь барес
Дила хамхализиб цIакь хIебургулра.

БугIярбиубхIели, ахъ БерхIиличи,
ЦIяб дуги бакIалли, шалал Бацличи
Бахъ лягIнат бикIути леб биаллира,
ГIяйибхIебирисра хIечи сеналра.

Майла 28.

ХIЕЛА ТАЛИХIЛА БАРХIИ

ХIела талихIла бархIи
ХIулукIилири хIура.
ХIечирра «талихIчерли»
Шадли рулхъира нура.

ДалайбикIул уркIила
ХIергъири, ургуд, цIумра.
Делхъли булхъуси чархла
ХIясибхIебарри децIра.

ДукелцIи-ургар дила
ЧехIеири нургъбира,
Сабурла арилиуб
ГIяндбиркуси талихIра.

ХIясибхIебарри дила
ЦIибхъбикIуси уркIира,
Бахъ хамси уркIилизир
Харабти пикрумира.

Бура, се сабил хIуни
Балусилра набчила,
ХIергъибхIели, итцада
ПикририкIни хIечила?

Майла 29.

САГАЛИ ДАРГИБ ДИГАЙ

АтхIеблизиб авлахъван
Кункли чевиргъухIели,
Дилаван цIуммабухъаб,
ХIела бахъ гIянцIси уркIи.

КIинчIлизибси гIинтI кьяйда
Пишряхъес дигухIели,
Дилаван амъур карцIай
Мадяхъяб хIела шахли!

КIапIри-ургаб вававан
Шадли хIулрукIибхIели,
Гьайбатси чарх, дилаван,
Мадуаб хIела миъли!

Вава-кьар забличиван
ТалихIличи хIерхIели,
Къукъу-рямкьли дилаван
Мадигахъаб хьулани!

Майла 30.

НУНИ ХIЕЧИВАН ДИГАЙ

Нуни хIечиван дигай
Дихьиб виадли хIуни,
УрхIличи духъун карцIи
Калаб хIела амъурли.

Нуни хIебаргиб талихI
Баргиб виадли хIуни,
Наб хIуван, вигахъули,
Калаби риганайли.

Майла 3I.

ВИРХАИ

Дила уркIи бисухIели, усуси,
Дила чарх бахъ хIяйранхIели, хIулкIуси,
ХIу багьандан чедиулра гIязабти,
ХIу багьандан кьисмат буунра кьяркьли.

ХIу багьандан руулра гьанкI агарли,
ХIу багьандан дигулра калес цайли,
Дила уркIи хIуни хIергъни балукъи,
ХIу хIейгахъес хIерирулра, вирхаи.

Июнна I.

ХIЕД НУ АХIЕРЛИ ЛЕРАЙ

ХIед ну ахIерли лерай
Вававан пишрирхъира.
ХIу вашуси дякьличир
ЗурхIябти чедиира.

ХIела тIамала бакьес
ЧатIаван лехIирхъира.
ХIела янаша раэс
Пурсван гьалакрикIира.

ХIела сипатла гьалаб
УрхI шявли чебиира,
Шанта лерил дурути
ТIентIлизи хIедирира.

ХIуни антхIеадлира,
УркIила хIял далира.
Гьаман гьарахъиркадра,
УркIилавли рашира.

ХIечила пикрумазир
Дуги-хIери дуркIира.
ХIуни бяргIяхъиб уркIи
Гьанна паргъатбирулра.

Июнна 2.

ГЬАНБИРКИ

Гьанбирки: абдалрирус,
Набчивад ласяхъядли.
Юх, ну аргъайчи кира
Кьисматла декIси бяхъли.

Гьанбирки: хIерхIерирус
Дигай дячунси бархIи.
ХIеррирус! ЦIумхIевхъахъес
Дилаван урхIла уркIби.

Июнна 3.

ХIЕЛА ГЬАР ГЬИГЬЛИЧИ РИРИРА МЯШТIЛИ

ХIела гьар гьигьличи ририра мяштIли,
Бурул гьар девличи ририра карцIли,
АнцIил тази кьяйда гьалакрикIули,
ХIу левси мерличи риира дуцIли.

Беткахъибси бархкья баргес хъирхъаван,
ХIу варгес гьардаим ририра къяйцIли.
Сукъурли хъабаван, бячахъи уркIи,
ХIуни, бургIлумиван, ралтулрав пайтли?

Июньна 4.

АГАРА АХЪРИ

Чумра дуги дила гьанкI бемцIахъурси,
Турливан бахъ мурхьли чарх бяхъяхъибси,
ХIечидяхI тудяхъес дила кьасригу,
ДугIла жаниварван жагаилзулри.

РурхIути хIялани ганзкадарибси,
УрхIла лезмунази ну рикахъибси,
ХIед вайдеш булгасра или кьасригу,
Ахъ хIурхъла къиргъуван, къугъаилзулри.

ХIезирти гIяйибти даргес умцIуцад,
Забли бирциб жярван умуилзулри.
ХIеризи, се хIяйчи ну рикахъилрал,
Дила хам уркIилис хаиниубси…

Июньна 6.

ВА ДИЛА УКТЕМ УРКIИ

Чуйнара яхIбарибси,
Ва дила уктем уркIи,
Вари кьакьамабикIуд,
Дугила гьанкI бемцIурли,
ЦIибхъбулхъадра гьархIели.

ГIяхIра вайра дяркъурси
Дила назикси уркIи,
Вари, хIу цIуммабикIуд,
Къургъали ватIан кьяйда
Бархьбатадра талихIли.

Хумармабируд, уркIи:
ДегъхIели вава-кьарра
Чус дигули хIевкьарну,
Шахлиур вацIурбира
КIарала пяхIхIейрарну.

ЗигармабикIуд, уркIи:
Цалилра гIяхIулали
ТалихI бархьхI****тану,
Гьалахили балалри,
Балагь чебарбикину.

КIантIимабикIуд, уркIи,
Виралри, убкIусини
Ажалра тIашиину,
ГIямру, талихIра децIра
Дихули, дузутину…

Июнна 7.

ДИГАХЪИРАЛ ХЬАРБАА

«Дигахъули калунрив?»
Сен хьарбиулри набзи?
Дигахъирал хьарбаа
Алав тIабигIятлизи.

Дигахъирал хьарбаа
Чиллала бурямлизи,
ХIечибяхI хIебургъахъес
Рулгирану сунези.

Дигахъирал хьарбаа
Кавдуси буркь бацлизи.
ХIед шадли пишбирхъяхъес
Рулгирану сунези.

Дигахъирал хьарбаа
ИкI бикьри – БерхIилизи.
ХIед кьиблама бирахъес
Рулгирану сунези.

Дигахъирал хьарбаа
Их хIурхъла варачайзи.
ХIела гьав ахъбурцахъес
Рулгирану сунези.

Дигахъирал хьарбаа
ХIехара гьарбизлизи.
ХIела унза ибхьахъес
Рулгирану сунези.

Дигахъирал хьарбаа
Сукъурси балагьлизи.
ХIечи гъамхIебирахъес
Рулгирану сунези.

Дигахъирал хьарбаа
БацIиб дила чархлизи.
ХIед талихIцун булгули,
Буркьбиуб уркIилизи.

Июньна 8.

ГЬАНБИРКИВ?

Гьанбиркив, лагьаван муртрил карцIхIели,
ХIу чеэс хIейгути хIеб ляркьян или?
Гьанбиркив, гьарил дев мяштIбирул нуни
ХIела гъай хIедакьес рирусра или?

Гьанбиркив, тяп хъиван билкьуси уркIи
Шах-сирисли хапли цIухбиру или?
Гьанбиркив, наб хIуни шявдиахъубти
Ванзала рангани цIидулхъан или?

Чуйнара аргълира дяхIра дарсдариб,
Чуйнара хамхали дардра гIяндбакIиб,
ХIу агарли хьалли, гIямру тIашхIелзни
Чуйнара уркIили набзи гIеббуриб.

ХIечил барх зела духь хIеберкаслира,
ГIямрула хъябхъяли хIулбира абхьиб.
ХIуни хIергъахъадра, гIямрула мягIна
Дишунти карцIайли тамай аргъахъиб.

Июньна 9.

ГIЯХIДЕШЛИС БИЭСГУ

БучIусила мягIна хIергъулра, марли,
Някъбазибси хIянчи саб батбулхъули,
Кариэс, тIашризес мер хIебургули,
Сен жургърикIулрара, мугьлат агарли?

Чедихьибти хIулби нургъба ицули,
КьяпIдариб кIунтIуби цулба усули,
ТIякьярбикIуси бекI шинкIабирули,
Сен къагъсарулрара, ретсадрулхъули?

ГIяхIдешлис биэсгу нушани аргъни
Бацра БерхIираван декIарти диъни,
БерхIили Бац кьяйда шалаирадра,
ЦахIнар шаладикIес нуша хIедирни.

Июнна I0.

ГЪЯГЪЯЛА ГЪЯРЦI ДЯКЬКАД ДАИМ РАШИРА

Гъягъяла гъярцI дякькад даим рашира
Ванза мяштIбирули, хIу ганзикIуси.
Бурул гьар девличи хIяйранририра,
Буун тIама-булан жагабилзули.

ХIед лавшардухъалри, занзби луцIира,
ЧучибяхI хIела хIер бархьбизур или.
ХIу ужул урунжла шинни ружира,
Милиги ахъасра, муръидилзули.

Хабарла нарт ахIи, гIядатла виъни,
Дусми ардашалра, балхI****ира.
ХIед хIуцун дигули, гIебшни кьибкьяван,
Гьавухъайчи, сукъур риъни хIергъира.

Пикри бяхIчимайид, цугрикибхIели,
ИтхIеливан рахли кьакьаракIасра,
Риасли, пишрирхъус, сабурбарили,
Шишимта бигубси чарх биргIяллира.

Июнна II.

ГIЯНДДАКIАГУ, УРКIИ

ГIянддакIагу, уркIи, лерил дардани,
Чизилра дагьахъес дахъ хIейгулрану:
Лами цIакьбиалли, хапли шанг кьяйда,
Илди чедидерхес асубирарну.

БецIла ганжубазиб чубкар мукьарван,
ЦIибхъмабикIуд, уркIи, декI пикрумауб:
ЦацахIели, забла мерлаб зурхIябван,
Хумардешлис гIергъи шаддеш башарну.

Дячун лигубира дархдалсутину,
УркIи, гьархIеливан сагъбии гIурра:
Чугурличир цаван зайдикIутину
Бисала дезнира туйла макьамра.

Июнна I2.

САГАРИРУС НУРА

Кьисматла кьяркьдешли зимриргIяхъули,
Дардли биркIантала рацIахъаслира,
ЛямцIла цIали бигуб мигла кьяливан,
Сагарирус, марли, хIу децIмайкIудра.

Дубуртазир хъярхъти чяхI-заб даралли,
ХIеркIра алкIан хапли, гьалаб бегъубси.
Дегъдешли шяхIрумарбарибси ванза
Вавначил пишбирхъур, шишиммайкIудра.

Июнна I3.

ХIЕЗИЦУН БУГЬУЛИ ДИЛА ХАМ УРКIИ

ХIезицун бугьули дила хам уркIи,
Ардукьялра дусми, пашмандеш агу;
Хъинжла кьасиличиб лехIси гьинтаван,
ТIутIули каласра, авара агу.

Дила уркIила хIял хIергъули чуни,
Бугьаллира гIялам, гIяйибти агу;
УркIилис паргъатдеш, хIулбас гъапулдеш
Агарли риасра, я лягIнат агу.

Сен илцад уркIила ухIна кацIирил
Аргъес дила ахъри, я гьунар агу.
БелкIлизиб хатIаван, къелкарадлира,
ХIу гьалахIелзуси я бархIи агу.

Июнна I4.

ТАМАШАМАЙРУД

«Жявли хIянриублири» или тамашамайруд,
ГьанкI бемцIурти дугурби дагьхIедагьурли гIергъи.

«ХIулбазиб гьалабгъуна амъурдеш агу» майкIуд:
Шишимтира анцIкьира кьадархIейубли гIергъи.

Ну хумарли риънила сабабтагIив къяйцIмайкIуд:
Разидешла дуклуми хIуни дургIубли гIергъи.

Июнна I5.

РАТАБА

Ратаба, савлилизир
Сагназир къунзрикIахъес,
Гулвавнази цункьяшми
Аръаличил ицахъес.

Ратаба, шурми-ургар
ЧIакачи хIеррикIахъес,
Ну кьяйда цунбухъунси
Арцайзи дард бурахъес.

Ратаба, ишди хIебла
Кьар деркьи диаллира,
АтхIеб чардулхъул чатIни
Нушаб хIедучIаллира.

Ратаба, заб диалра,
Дуршила дягI бухъалра,
ХIу гьаниркахъул дукьба
Наб анцIкьи дихаллира…

Июнна I6.

ЧУМРА УРКIИ ГIЯНЦIСИНИ

Чумра уркIи гIянцIсини
УркIи гьаргсила хIергъиб,
Чумра назикси хIялра
ЛихIби гIянцIта хIедакьиб.

Чумра адабла бегIти
ХIегътани нясра бариб,
Чумра макрукь пишначил
Мурадличира баиб.

Илис ахIену гьатIи
ГIямру гIяндван дархибти,
Чиди манзиллизирра
Суалти камхIейрути?

Июнна I7.

ЮХ, ХI****ИРА

Масхурта угьадри, ну хIед рургъира.
Даим пиширхъядри, урузририра.
УрхIла хIулбазирад дигIяндирули,
ХIелара дилара дигай дихIира.

УрхIличи хIеръадри, рачарирхира,
Рахли веткахъадри, хIулба умцIира.
Уркъбяхъуназирад мяхIкамдирули,
ХIехарати карцIи гьаргх1едирира.

ХIела инсапличи пахру бирира,
УркIила гьаргдешли хIяйранририра.
Кьадарагар мерлаб талихI хIебирни,
ХIу гьарахъикайчи, юх, хI****ира.

Июнна I8.

ГIЯЙИБТАНИ МАРКЬУД

ГIяйибтани маркьуд, сабурбарили,
ХIу чеэс гьаларван дуцIхIерухъасли,
Шин леркъи къянари бацIкабарили,
Чуйнара хIед гьала дуцIрухъунрану.

ГIяйибтани маркьуд, рахли делкIасли,
Дила рурхъул ацIкьи цIуб кIапIилизи.
ХIерисес кIунтIуби хIи арахъули,
Чуйнара гIяш-гIяшли цIумрухъунрану.

ГIяйибтани маркьуд, гIяк-гIякбяхъясли,
Инса кIибяхIяндеш чедаибхIели.
Бемжурси къямцIали бурцухIеливан,
УркIи бахъ рурцIукъи, дукаркIулрану.

Июнна I9.

ХIЕД КУМЕКБИРИШАВ?

ХIерли ахIенхIели, кумекбирулрив?
Дардли ригубхIели, хIу пиширхъулрив?
Дила арадешла, дила агила
Къайгъилизи гьанна селис виркулри?

ГIяйибти агара шалгIевухъадра,
ЧехIераибсила гIердарадлира.
Ит хIебван хIулкIули, гьуниваили,
БусравхIерикIусра, хIерхIейзадлира.

ДекIси ахIен махра, архис нунилра,
Кумек агарлира гIямал бирисра.
Уббяхъибси бягIли сагал хIеблизиб
ВавнахIебирхъурну, аргъа хIекьдешра.

Июнна 20.

ДИЛА НАСИХIЯТЧИБАС

Гьанмабуршидаягу
Набзи дигайличила:
Хъумартес дигулрану
Игъбарагриличила,
Умули кавлусину,
ХI****кьахъалли, шара.

Гьанмабуршидаягу
Аркьул жагьдешличила.
Наб шакдешра агарли,
ГIебшни ляркьниличила –
Ца манзил хIедилкьангу
БягIлира гимиргьира.

Гьанмабуршидаягу
Сукъур жагьдешличила,
ХIехарати карцIайли
Буун талихIличила –
Яни ванал бакIалли,
Пишбирхъурну сиреньра.

Июнна 2I.

БАЛУСИРИВ?

«Гьава бугIярбиублив?» –
Зер-зербулхъи чарх хапли,
Неш кьяйда набчи берхIи,
ХIербикIукъи ванали.

Уктемти дигайлира
Балусирив, децI бихни?

«Ванза пулукIбирулив?» –
Ташмишдеш даши рахли,
Дунъя вавааурли,
РурхIукъи зурхIяб рангли.

Жагадешра анцIкьили
Балусирив шявбирни?

Июнна 22.

СЕН РАРХЬКАРАЛТУЛРА

Итцадра муриси гьанкI дурхIяхIелла,
Сен рархькаралтулра гьар даим гьанна?
Шалали рурхIуси челябкьла дила,
Сен гъуршкадиубтив рангани хIела?

Урцули чейути кункти муэрти,
МахлиурхIеливан, сен декIдулхъулра?
ВерхIрангла пикруми, ну хIяйралтути,
УркIилизи гьанна сен къиздашулра?

ХIярамси баркьуди бархIебарира,
Риубцад хIялалли гIямру дуркIулра.
Ахъри хIебакIибси сахIерхниличи
ДецIрикIес гIягIнидеш, марли, лебара?

Июнна 23.

ДИЛА ДИГАЙЛИ

Дила дигайли ну, ахъриахъубли,
Тяп зубари кьяйда, аралкахъунра,
Удир ванзаличир дуру-дирути,
Тяп зубариливан, чера диулра.

Дила пикрумазив хIурулгIинси хIу
ГIядатласи виъни, вегIебш, аргъира.
ШIягIир мехIурлизи халируси хIу –
Сецадла гIяшлирил, багьра багьурра.

Ахъдешличирад ну, зубари къяйда,
Диуб-дарибтачи хIеркарикIулра.
Кьисматла дукьбани гьарахъдарили,
ЦугхIедикниличи шукру рикIулра.

Июньна 24.

ХIЕД ЗАКЛА АЯЗДЕШ НУНИ БУЛГУЛРА

Хабарра агарли, къаршидикили,
Цали ца чеибкъи, «дагьхIедагьурра».
Нушала уркIбазиб бурям бургъукъи,
Дубалра хIехъили, шалгIердухъунра.

ХIед гIелабад хIеръэс гьунар агара,
Дубахъили гъайэс цIакь хIебургулра.
ХIябц дирихьли дила уркIи буцалра,
ХIед закла аяздеш гIурра булгулра.

Июньна 27.

РИРАСИ ХЬУЛРИКIУЛИ

Рираси хьулрикIули
Ну хIела карцIиличи,
АнцIкьи хъумуртахъути
Диги-дархти гъайличи.

Рираси хьулрикIули
ХIела ванал хIерличи,
Хамха кункбирахъути,
Дигайла мурхьдешличи.

ХьулрикIесра рамсурра,
Умутра гIяндбушира.
ХIечила хъумартурли,
ХIерриэс кьаслизирра.

Июньна 28.

ХIЕЛА СИПАТЛА ГЬАЛАБ

ХIела сипатла гьалаб
УрхI усалтиван билзи,
ХIела ца никализи,
Марли, цалра хIебулхъи.

МалхIямли хIеризадри,
Миъ бицIусиван билзи,
Чиллала бугIярдешра,
ХIебла гьигьван, ламбулхъи.

ХIела тIама аргъасри,
Ванза чугурван бучIи.
Ца нуницун иргъути
Агурбира зайдулхъи.

Дишун лерил, цIаличи
Шин чертIибхIели кьяйда.
Вералира цIухлира
ГавбикIул ужагъ кьяйда.

Сен кавлулил хIергъулра
УркIилаб ванадешра,
ЦIябдеш гьарахъдируси
ЦIилцIилагла шалара…

Июньна 29.

РИШТIАСИЛРА РИАСРИ

РиштIасилра риасри,
Ахъливан рисириэс,
Тяп дурхIяхIели кьяйда
Нургъбачил анцIкьи дирцес…

РиштIасилра риасри,
Дигарцада хIяйратес,
Челукьутала декI мах,
ЛайбакIили, гьигьбатес…

РиштIасилра риасри,
Мурил гьанкIли русаэс,
ГIулухъахIели кьяйда
ТалихIличи хьулрикIес…

РиштIасилра риасри,
Челябкьлаличи рирхес,
ГIямрула тIимир-химир
Пикрилизи кахIейсес.

Июньна 30.

РАХЛИ ЦУГРИКАСЛИ

Рахли цугрикасли, «Рагьурри!» майкIуд.
Рагьурли дигухIи, хIерагьуррану.
ЗугIлума релкахъи, аргъайчи кибси
Дила къаралдицун чебиидрану.

Гьанна ну цархIилра, у ит биалра,
ХIябкьяйличиб тIашси ядагъунара,
ДугIбани бирхъуси, хъябхъяуб тIашси,
ГIямрула бяхъяна хIянбарбарибси,

Ахъдеш дигахъуси, дусма белсунси,
ДуцIрумра янира ранг дарсхIейруси,
БухънабаибхIелра къухIхIебилзуси,
Галгара, дегъдешлис мутIигIхIякьуси.

Июльла 2.

АРГЪА ГЬАННАЛРА

Пишмархъуд, гьуйчир ну къарширикили,
Гьалабван ванали салам гаслира,
ХIехара карцIайли бигубси уркIи
Гъузгъалдибиахъес бахъ хIейгулрану.

Дердибти вавнала хIерзи кахIевлан,
Хъабалар, шиннизир сари дихIялра,
ТалапхIедарили, дикьур вавнала
ГIямру даимдирни, аргъа гьанналра.

Июльла 3.

НУНИ ХIЕЗИР ДУРГИРА

ГIяламли гIяламатла
ГIяйибти дургухIели,
Ца гIяхIтицун шалуби
Нуни хIезир дургира.

ХIу «Жагал ахIен» или,
ГIялам хъяма биркьаллра,
Алжанала жайранван
ХIу вахъ жагаиилзира.

Гьанна вахъ рангагарли
ХIу нуни чейухIели,
Ламартдешла асарли
Ранг дарсдиахъуб вара?

ХIезибси халал къалпдеш
Наб якьинбиухIели,
ГIямру лертиван чейэс
Ну бурсириублирав?

Июльла 4.

КЬИСМАТ САБ ВАРА?

Хумар хIулбала хIер чехIебиэсли,
Гьарахъли хIеррирни игъбар саб вара?
Набчивад дураша дугIверхурси хIу
Даимлис хъумуртни талихI саб вара?

Жагьдешла хьулани хIяридихьили,
Азадли хIеррирни гьунар саб вара?
Дила гьар гьигьлизив хIу левли хьалли,
ЦахIнар хIерхIедирни кьисмат саб вара?

Июльла 5.

ХIЕЙГИЛИЧИ ШУРМАВХЪАБ

Жагь карцIила дяхъурби,
Сецад мурхьти диалра,
Манзилла гIеркъадешли
ХIяндурцахъу лерилра.

ДецIла нургъбани хIулби
Сецад игу диалра,
Дяхънуша-заманали
Сагъдирахъу илдира.

ХIейгиличи шурмавхъаб
ХIялал дигай чилалра,
Иличиб декIси дяхъи
ХIебирар чинабалра.

Июльла 6.

ЛУКIЕН, – БИКIАРГУ НАБЗИ

– Жагал дигайличила
ЛукIен, – бикIаргу набзи.

– ДелкIи се диру вара –
Гулвавнала хIергъунти,
Хъяшала пишбяхъгъунти
Дила дигайла тугъи.

– ЧеряхI карцIайличила
ЛукIен, – бикIаргу набзи.

– ДелкIи се диру вара –
Аръа забла кIантIгъунти,
Нешла хIялал ниъгъунти,
Дила карцIайла тугъи.

– Игъбарла бурхIначила
ЛукIен, – бикIаргу набзи.

– ДелкIи се диру вара:
Арцур зубаригъунти,
Билшуси зурхIябгъунти
Дила игъбарла бурхIни?

– ТалихIла дусмачила
ЛукIен, – бикIаргу набзи.

– ДелкIи се диру вара:
Мерсли буун шигъунти,
ЦIали бигуб хъугъунти
Дила талихIла дусми?

ДелкIи дигули гIергъи,
ЛукIас гIямруличила,
Хъябхъяра шах-сирисра,
Анхъливан, чекайсути,

ДугIбани делтIаллира,
АтхIеб сагадикIути,
Кьяркьси янилис гIергъи
Вавализи дилзути…

Июльла 7.

ХЬАНЦIА ШУРЛА ЛЕСЛИЧИР

ХьанцIа шурла лесличир
Жяр ва махъ дучIули сар.
ГIянжи агар мерличир,
ГIямру жагьдикIули сар.

КIелра галгала хIячми
Хъинжлизир дахъ делси сар.
Гъудурли кьялубира
ЧесагадикIули сар.

Севан цIидикIулира
Илди дегъси аргълизир?
Шин сен-сен кайсулира
Илда беръуб леслизир?

ХIедургар гIянжи-шинни
Галгуби дузахъути.
Илди чула дигили
Дургар ахъдикIахъути.

Дигукъира илкьяйда
ХIечил хIерриэс набра,
ХIела шаддешра дардра
БутIацугли дуртIесра,

Сепайла, гIявал мерлар
ХIячми датурри хIуни…
Шурла лесличир дила
ХIедеръалри кьялуби…

Июльла 8.

ГЬАНАЛРА АГАРСИ, ВА ДИЛА УНРА

– ХIелара саламлис жаваб хIегирав,
Хъинжличиб гегугван, ну ручIухIели?
– ХIегири, марли.

– Чевверхи, итхIели дила хам уркIи
Гьаваличиб бурги, гIяярбашули.
– Ласра хIеряхъири, жиикIухIели…

– ХIергъирав, марлира, хIела тIамала,
ХIерейс тIумалаван, дагьри дусаи?
– ХIергъири, марли.

– Чевверхи, итхIели карцIти жагьдешли
Дила хIулбас гьала пардав баршилри…
– Иргъулра, кьалли.

Июльла 9.

ХIЯЙРАЙ ХIЕРМАЛЗАДГУ

ХIяйрай хIермалзадгу, тилади саби,
ДецIагниличила дубмайхъид, вари:
ХIела уркIилисра барира дяхъи,
ДацIибну дилара чархла биркIанти.

Дукарругиб рургус ну гьигьаначир,
Дахъ тамашадилзули жагьти урези,
Дунъя-булан умцIес, наб дигул сархес
ХIу хъяма виркьукъи, рирххIеуррану.

ХIяйрай хIермалзадгу, тилади саби,
Виадли хъумарти, нуни дарибти:
ХIехарати жагьдеш гьандиркахъули,
Зерзермадулхъахъад лерил биркIанти.

Июльла I0.

ЦА ИГЪБАР

Ца игъбар: дякьличив хIу наб цугикни,
Дигайла хIерличил карцIли хIеризни.
Дила хам уркIира тамай батбухъун,
Гьаларагар къайгъни дакIура духъун.

Ца талихI: хIелара «уркIи хIебячни»,
ГIебшни кьибкья кьяйда гьарахъхIерикни,
КIилалра хIулбазиб пишбяхъра акIуб,
Умутла берхIира шадли абухъун.

Июльла I2.

МАНЗИЛ САБ ТIАШЛИ

Агу гIур белкIани. Манзил саб тIашли…
ВецIну кIира саби базла ишбархIи.
ГIергъити белкIани, сар ишбархIила,
Гьалак ихтилатван хъярхъли делкIунти…

Тетрадь кьяпIбирулра нуни гьалакли,
ТанбихI барибсиван, урузриубли.
Алав чилра агу ца ну ахIенси,
Тетрадьла регI раргес умцIеррашуси.

БелкIани делчIунси дила чархлизир,
ЛихIбазир гIерагьур уршила дугьби:

«Рирхаи, хIед вайси хIебулгас нуни
ХIед гIядаббизеси хIебирис, вари.
ХIечи хIерилзесцун пурбанбарадли,
ТалихIлизи буйгIас, тIашризи, гьари…»

Жагьил (унра урги тетрадьла регIла)
«Гьаналра агарси», сунечи хIерси…

«Нуни се бурасра, хIу дукаркIулри,
Секьяйда хIеръасра, хIу гьимруркIулри.
ХIечи я гъамиэс, я гьарахъикес
Гьунар агарлира, гIянцIлирив, марли?»

Гьанна якьиндиуб рурсила дугьби:
– «Секьяйда рирхиша хIела гъайличи?».
ХIерирус, рурси, хIед насихIят бурес –
ХIунил арзес рируд уркIиличирти.

Гьачам бариб дяхъи сагъкабиалра,
Манзилли гьанбуршу ил, хIяналиван.
Духуси рургуд хIу, жагьси далайчи,
УркIи бурутачи ташмишрикIуси.

Черрехи, ишбархIи хIед рургъниличир,
НасихIят гIеббурес ралризниличир…

ГIяшкавцибти хIулби сар гьандиркули,
Жунабгъунти кIунтIби сар гьанарули,
ХIела уркIиларти гьанна иргъули,
Сарра нура лехIли, шипIванряргIили…

УрхIла тетрадьли ну урузрарилра.
УрхIла назмуртани хIяйранрарилра.
ЧинадяхI дурхьутил, балхI****ули,
Илди бучIантасра гьалабирхьулра.


ВАТIА ХЪАРИХЪРИ ХIУША

(Поэма)

«Дургъби» ибси девли чумлара уркIи
ДецIла цIали дигуб, марайдиахъуб,
Чумилра хъяшала шалал пикруми,
ЦIуръабиахъубли, хIяйрандиахъуб.

Чумилра жагь урши, хIябри агарли,
Дявила майдайчиб пяхIли беркьахъиб –
Чумра жагьси рузи, хIянбиахъубли,
Заманалис гьалаб бухънабаахъиб.

Амма хIейуб душмай багьадуртазир
Улкаличи диги агардиахъес.
Урухбиахъубли, кьукьмусбикахъес,
Лугърази буйгIули, мутIигIбакIахъес.

ВатIайчи дигили чумра инсайзи
Кьуватра кертIахъиб, умутра бедиб.
ВатIайчи карцIили пергер хьунразир
Адамдешла хIячми дебшлара дариб.

ЦАИБИЛ БЕКI

ГIянцIси цIумцун саби больницализиб.
ЛехIдеш саб чебихьи палатализиб.
Гьар цIумлис гьаррикIур цIуба лагьаван
ЗягIипти бахъ хIерси тухтур Саният.

ХъипIдешли буцибти дубурлан рурсби
БерхIила изайчил, къагъли, бургъули,
Тухтурла малхIямти някъбачи хIерли,
ГIямруличи карцIли саб пишбирхъули.

УгьхIеэс цулбачи кьацIкарилкули,
Разият рахъ гIяшли шивкIиврикIулри:
«Марлира, рубкIусу жагьхIериубли,
ЦIализибси ВатIан цIумбикIухIели?

АхIенгу замана гьачамлис ребкIес,
Узбази бедибси хъя къянабарес…
Агь, ахъри биалри илди кIапIбуцес,
Чучи чейгул хIярхIбас гьала каризес…»

ДурхIя чатIаливан хIердиру хIулби,
ЦIум дурахIебушес кьярждиру цулби.
Ахъризес, кариэс къайгънариркьули,
Къагъдешлизир гIурра геррулхъан рурси.

Аргъайчи ракIалли, гIурра харчрилзан:
«Юх, ахIен замана гьачамлис ребкIес,
ГIямрула мягIни-хIял дагьхIедагьурли,
БерхIила изайзи жан ардухахъес.

Юх, асухIебирар ну ишар калес,
Рухънариуси неш цункарухъахъес,
Хъябхъяван чейгути хIярхIубаубти
Узбачи кагъурти хIеделкIи, датес…

Сеннира арилзас, аркьяс нешличи:
Илала уркIила децI хIярхIбиахъес,
Сунна уршби гъамли чарбулхъниличи
Сяйти умутуни сагадиахъес…»

ЛагьбикIуси чархли, изуси бекIли
Рурсила аргъала гIурра керасиб,
Узбас гьаларизес гьалакси кьяйда,
Дугьби дарцдиркукъи, гъайрикIесрииб:

«Ахъили ахIенра улкала чебла…
ДерцхIедерцахъилра жан цадехIалра…
Дургъбазибти узбас кьацIра бархьиис…
Илдачи ретиус нура сеннира…»

КIиибил бекI

Иза кьялшубани раткаибхIели,
Дубурлан рурсили хIулби гьаргдариб,
Больницала халал улкьайлизибад
КIапIрани баршибси зак хIясиббариб:

– Уста-художникли барибсигъуна
ТIабигIятла сурат чебиулира!
Нуни булбултала тIама бикьулра!
Эй, рузби, иргъулрав? Ну – мицIирлира!

Нуни аязси зак хIясиббирулра!
Дила аргъалара сари чардухъи!
ХIебиалли рирус нешличи раэс,
АхIерти узбачи кагъурта лукIес!»

ШинкIати гIягнази бурги дергурли,
Аргъала агарти рурсби лехIлири.
Гьачам ца исбагьис, кIинайс цархIиллис
Кумекличи тухтур дуцIкарикIулри.

КIапIразибад гьаршдукI барибхIеливан,
Кьялубачир чатIни хIязтадиркьулри.
ЧатIнала гьибанди иргъухIеливан,
Илдачи гIяшикьли рурси лехIлири:

«Даг ахIенрив гьатIи ну гьаршдукIличир
Манзил хъумуртули, ахъли урцуси?
Агь, сецадла гIяхIсив, чарх арахIели…
Сенрил нуни гьалаб ил хIергъибсири…»

Рурсилис палата бахъ анцIбукьири,
Къанав икъантачи ил гьалаклири,
Хамха жанагарли биъни хIергъули,
Ахъризес, кариэс къайгънариркьулри:

«Ну ишар каласли, узби гушбирар,
ВатIайс ца гьатIира децI имцIабирар,
Набчил барх къанавти дуркъес бакIибти
Рурсбас кумекбарес имкан хIебирар».

Хамха цIакьагарли биъни хIергъули,
Разиятла къайгъни дахъдикIулири,
Дарес гIягIнитира, хIедарибтира
ХIянчурби аргъайзир жургъдикIулири.

ХIЯБЪИБИЛ БЕКI

Диркьа буцIарлири, дуцIрум лагьлири,
БерхIила цIалиуб рурсби бузулри.
Милигкъи, гIяжизкъи, мухIли беръубкъи,
Душман гъамхIейахъес кьасли бицIилри.

Назикти някъбазир газни ва кIатIни,
Бамсри хI****ули, хъярхъли дузулри.
Беръуб ванзализир мурхьти къанавти
Душман гъамхIейэсли, духъяндилтIулри.

Набтла буругъуни дурцисра или,
Душман Кавказлизи гьалакикIулри.
Гитлерла танкани тIашдилзахъуси
Къанав – дазу биъни рурсба балулри.

КъухIкайзурти къукъри даим изулри,
Дамсурти кьяшмира мегьван декIлири,
Милиги ва гушдеш гьарахъдирули,
Кирилис жагьилти дубкабурцулри.

ДубхIебуцибтасра кьацI хIебиулри,
ХъипIдешли баргибти гIяжизбирулри.
БерхIилабиубти геркабулхъулри,
Аммаки къанавти мурхьдикIулири.

Дахъ декIти пикруми гьарахъдирули,
Къанавти икъанти балгна биркьулри.
Дургъбала кьияма чучи чейсули,
Бургъанти берцахъес къайгънабиркьулри.

Излума буцибти гIязабтазибри,
Арата илдала газни кайсулри,
ЗягIиптас кьадинра ибкьли бузули,
Исбагьи рурсбани план бирцIахъулри.

Дургъби хIедиалри, мукъри дарили,
Илдани хъали-цIа шаддирутири.
Гьар бархIи жагь уршби кабуршухIели,
Рурсбала уркIбазир дардани сарри.

АВЪИБИЛ БЕКI

Булхъуси берхIилис муракьянаби
Дигуси гIяхIяйсван гьунибиулри.
Сагаси бархIили разиси хабар
Лебхниличи бирхес лебтас дигулри.

Ирмачил раяни зумадарили,
Дубурланти удес кабизур къяйли.
Цали итиллизи дурес хIейрути
Дугьби дурахъули дугал къялкънази.

Лебил шила хьунри цалабикибкъи,
Ца шявхьла тIамацун сабри иргъуси,
Бердибси ургуба чедибяхъялри,
Дубурлан чехьерти уркIкабулхъулри.

БиштIа-халатани сабур барибкъи,
ЯхIхIебариб, марли, мегьла ваяхIли.
КъутIадиуб къялкъни хIери баайчи,
ЛергIер дамсуртиван, кьицIхIедикIули.

КьацI-шинна биахъес рурсби батурли,
Хьунрани убза-кьякь касиб гьалакли,
Дахъ мутIигIдакIибти къавк ваяхIличи
КьутIбикIескабииб гьести царугли.

ХIяна дубурлайчи хIербизур рурсби:
– Ва ПатIимат-адай, диха нушази,
ХIунира циила ахъагу бамсри,
Нушани итехIе къутIати къялкъни.

СирхIян нешли дигIяй нургъби хIяршдариб,
ДецI дигIянбирули, гьигь дурабушиб:
– ХIушазира къялкъни касахъибтала
Аслу-мина дигаб, адмакIаб уршби!

Муйлани дирути лерилра хIянчи
ХIушази дарахъес чебуркъахъибну,
Вава-кьар дигубли, ванза беръубли,
Гашали алхабгу лебил душманти!

Дитая, ахIерти: багьурси секIал
Лерил гIямрулизиб бирар багала.
Касая убза-кьякь, бурсидиира,
ХIелбитIунти шантас кумекбарая!

ДахъхIи кахIелесгу жапати дургъби,
Чарбиэсгу узби, удахъес мурби.
ИмканбакIес илдас, душманти бячIи,
Азадбатес улка хIили биркибси…

Изути лигуби хIяршвандарили,
ДецI агархIеливан пишра рирхъули,
Убза-кьякь гьадуциб рурсбас илини,
Бедлугули кьяйда дурхIнала дурхIни:

– ХIярхIубаубтасра ахIен гьамадли,
Ибкьли дузахIелли, гушхIейрар кьули.
Нургъбасра децIлисра ахир лябкьянну,
ЯхIбарая, рурсби, къиянни хьалли.

Янилис гIеларад хIеб дашутину,
Сабурра барая – чарбулхъан адни.
Мукърачи кайэсра манзил бакIесну,
Кайзира хIушара сагал маргьлизи…

Дубурлан чехьерта къялкънира дитиб,
Сагати маргьани чули дехIдихьиб.
Кумекличи хIерли кахIебиили,
Авлахъла хIянчурби ибгес кьасбариб.

Дургъбала цIализи урши укибси,
Диркьала цIализи рурси рархьибси,
Гьуйчи хIеррикIуси дубурлан нешла
ТIама дурабикиб лебгIеб разиси:

– ХIера, ихди нушаб кумекчибира,
Къанавти дуркъубли, ша чарбирули!
«Рурсби-ургар дила лагьа агара…
НуникIун лебтачил ил рархьаира…»

– Ва дила ахIерси, гIязизси рурси,
Бурая, шилизи сен хIерукирал?
ХIуша мякьлар леркъи, реткахъахъирав?
Гьаригу, бурая, чинар ратуррал…

Къанавти икъанти хъябшризурсила
Нешличи хумарли хIербикIесбииб.
Цала гIела цали бекI къухIбурцули,
ЯсличибхIеливан, симкьбикIесбииб.

– Ва ПатIимат-адай, кьакьамарикIуд,
Чумра рурси баргиб «БерхIила изай».
ХIела Разиятра къагъриубмадан,
Азарханализи аррухиб Ризвай.

– Ил се хабар саби, эй, гIулухъаби?
АхIенригу нуни рурси рархьибси
ХIярхIубала уди, дергъла цIализи,
Дила ахIер рурси чина рикибси?

– ГIяйибта мариркьуд, ПатIимат-адай,
ХIераргира Рази зягIипти-ургар,
Морглизибти-ургар хIераргира ил.
ХIебиалли рурси мицIирли рургар…

Къанавти диркъубмад дехла вагойчи
Кадатурли, нуша дархьира хъули.
ИшбархIи, я жягIял Разира ляркьян.
КьакьамарикIудну, яхIбара, хIуни.

– Юх, хIерирус нуни яхIбарес ишаб.
ХIераргасли рахли рурси мицIирли,
Илала бяргIибси жаназа алра,
Шилизи биахъис сеналра нуни.

УркIкабухъун хапли муракьянаби,
Гамъали калунси дубурланничи.
БерхIила изайзив мурулра алхи,
Таща рашес жявлил кьадарбиубси.

– АрхIяличи савли бирар башути.
ИшбархIи кьаннину, яхIбара гъари.
Нушара хIечил дарх ляркьутирану
Ца гIянручI баайчи паргъатли руи.

Чилалра насихIят ахIен иргъули,
Неш сари Разият раргес гьалакли.
Майдайчи бигьунси, кьарли бугуси
Бухъна урчиличи сар гъамрирули,

ХIурхъла чIака кьяйда пяхIярра рухъи,
Мурдарииб хъярхъли ил урчиличи.
БархIи ихъни сунни хI****усиван,
Дурарухъун хапли ил архIяличи.

Чуйнара жагьхIели биса-децIличил
Ахъибси хан гьуйчи хIердариб хIулби.
Игьубси хIярхIяван саби арцурли
ПатIиматлиубси жагьси тяй-урчи.

ХIурхъла шилизирад урхьу дубличи
Караиб дубурлан авал сягIятли.
Дехла вагойчирад уряхIяхъили,
Рурси дуцIли сари сунна нешличи.

Жаназалра баргес хIерирус или,
Ташмишдешли уркIи игуси нешла
Рурсиличи рирхес агара ахъри
МицIирли хIулбала гьалар ил леркъи.

Баз чехIераибси сунна нешличи
Хъябруцбикиб рурси, ахъли рисули,
Шилизир ратурси неш вокзаллизи
Секьяйда ракIибсил, иргъра хIергъули.

– Марли мицIирлирив, ва дила рурси?
Дармунти даргибу хIед тухтуртани?
Дудеш арухибси берхIила изай
ХIура архуд или уркIрухъунрагу…

– ХIу кьакьамарикIуд, дила гIязиз неш,
ХIу цунни ратурли, ну хIерубкIусну,
Нушачибра гьанна багьудичебти
Тухтурти гьар бархIи бахъбикIулину.

ШУИБИЛ БЕКI

Минала гIяхIлачиб дуги беркIили,
Чарбухъун шилизи неш-рурси шадли.
«АхIерси улкара, гъагулта закван,
Душманта бархьбатаб!» или булгули.

Авлахъличичир хIянчи демжурси манзил
ЦадехI жагь някъбира икьала сари –
Камси разидешра бахълис бутIалли,
Гьарилла уркIира улкуси саби.

АтхIеб миълиубад азадбиубси
ХIеркIла агиливан хIурхъ бучIахъули,
ХIябкубта бучIути уршби-рурсбачил
Гьайриуб Разият тIашдалтес гIебни.

Къиянти диалра авлахъла хIянчи
Тамандирар кункли халкь балгунхIели,
Кункдирар шантала дард-шишимтира,
Лебтала кьасани цадиубхIели.

Кьар-ургар рурхIути вавнани кьяйда
Жагьбариб ургуба разити дурхIна.
Илдала хIяз-хIузли ва бузерили
Кункдиахъуб кьяркьти дусми дургъбала.

Абзлизи бикили, гIебни лушути,
Бамсри хI****ули, дукарбикIути
ДурхIнази дургъбала децI хIебагьахъес
ПатIимат гIяш-гIяшли рулгули сари:

– Арали датарти, дила ахIерти,
Халатаницада бирулра хIянчи,
ХIуша хIейадалри, ишдицад мурби
Ибгес дирутирив нуша, гьестани?

ХIялалдиаб хIушаб, дила гIязизти,
Делкъаба гIямрули, дард хIебагьурли.
ХIушани сарину хумарти бурхIни,
Дургъбала бяхъяни черардикути.

ДурхIнала гIязиздеш нуша, нешанас…
Илдала талихIгу гьарлис гIягIниси.
ВегIла дурхIни ишцад ахIерахIели,
УрхIлати къирбарес сен-сен вируси?

УрхIла ванзаличи гъаргъхIейрухIели,
ХIялалли дузули, хIердирухIели,
Се сабабли душмай нушала улка
Гъарали лутIуси, халкь кабуршули?

УрхIла талихIличи кьясбиубтала
ХIебираргу, марли, ахир хайрила.
УрхIла давлаличи гъаргъбиубтала
Гъарибли аркьянгу гIямру лерилра.

ХIебургу душманта я хIурмат-хатир,
ХIебургу илдани я бирхауди,
Дитиб хураниван дуркIугу гIямру.
Лебил гIялам халкьла лягIнатла удир.

Арали датарти, сирхIян чехьерти,
Дирхена, чераркьян ишди кьияма.
АтхIеб мицIирбирар, хIячми калалли,
Чиллала миълахъли буциб вацIара.

Нушала балгундеш – душмайс бяхъ саби.
Нушала бирхауд – гьалабиз саби.
ХIярхIубаубтачил уркIби далгалли,
Нуша мутIигIдарес хIейрар Гитлерли…

УРЕГ-ИБИЛ БЕКI

– ХIера, почтальонра иша лявкьули,
Дила къарчигъала кагъар лебхулив? –
ДуцIрухъес гьакIрухъун дубурлан чIака,
Бяхъибси арцанван карикиб хиртIли:

– Гьаригу, касая хIябмуз кагъарра,
ГIяхI хабурти херал, набзи бурая.
Душманти буцIиван бубшниличила
ЛукIули ахIенал ахъли белчIена.

Почтальон лехIли сай бекI гIяшбурцули,
Почта бихул тавра дигIянбирули.
– ГIяхI хьурабирабну хIела юртлизи,
Се хабурти хирил бурагу, ГIяли!

– ГIяхI кагъурти хира ишбархIи нуни.
ЛукIули саб шанта, сагълира или.
ХIела МяхIяммадла агара кагъар,
БакIибхIели, лявкьяс хIела юртлизи.

– ХIушаб кумекличи сайра вакIибси,
Кагъурти дутIили, ну акьухIели.
– Вайти хабуртачил нушала гьала
Мякьядра, почтальон, тилади саби…

Почтальон ГIялини пургъун бирцIулри,
Заблизи хIейкахъес мурби дикулри.
Гъабзаван ургъухIи, хIярхIба вяхъибси
Унрала кагъарли уркIи игулри:

«Секьяйда буруси ПатIиматлизи
ГIур уршила кагъар лябкьхIякьян или?
СецадхIи ил хабар дигIянбирули,
Рухъна нешла уркIи паргъатбируси?

ДигIянбарес-декIар хабар вирусив,
Нешла цунси уркIи шакли биалли?
Урши кавшиб ибси хабар аргъалли,
ЯхIбарес рирару гьатIи илини?

Юх, хIейрус илизи мар бурес нуни,
ЦIуръа дурхIнала дард багьурсилизи.
Чумра гIяхIгъабзала жан ардухибгу,
ХIярхIуба бицIарти, фашистунани.

Чумилра нешла хьул бетахъахъибгу,
Саби пяхIли бетахъ, гъармукабани,
Балукъи хIебирни буцес гъарали,
ВатIайчи чекаиб ках балагьуни!

ВЕРХIЪИБИЛ БЕКI

Чедибдешла хабар бакIиб шилизи,
ЛибхIли дирцIахъули шантала уркIби,
ДурхIни кабушибти хала бегIтала,
ДицIахъули лерил духъна биркIанти.

Чедибдешла хабар бакIиб шилизи,
ХIулкIахъули дурхIни даршудешличи.
Уршби кабушибти хIян нешанала,
Зер-зердулхъахъули уркIила гими.

Чедибдешла хабар бакIиб шилизи,
Булхъахъули делхъли лебил жагьилти,
Марайбиубтала кIантIдикIахъули,
Дард ицутигъунти дуцIарти нургъби.

Чедибдешла хабар бакIиб шилизи,
ДалайбикIахъули, мицIир бургъанти,
Дергъла юлдашуни кабушниличи
Дугира хIерира шишимбикIути.


НЕШЛА УМУТ

(Поэма)

ЦАИБИЛ БЕКI

Далуйти-делхъаначи
Сунни бурсибирути
ДурхIни мугIяллимлизи
Гьар мурталра хьарбикIар:
– Бурагу, сен гьардаим
ХIела хIулби хIяйранти?
ДучIути далуйтазир
Дардани гьанарути?
– Се иша, ва ахIерти,
Дила никIа лачинти,
УркIиларти дардани
ГIурра дагьардулхъалли?
ГьархIейзур хьуланала
МурхьдикIалли дяхъурби,
ЖягIяйчила хIушала
Дархдиркалли шишимти.
ДецI агар заманара
АнцIкьи агар манзилра
Дунъяла адамтала
ХIебиубгу цайналра.

КIИИБИЛ БЕКI

Урши хIяриихьили,
ХIянчила чарриубкъи,
БучIанти бурсибарес
Ахъли далайрикIукъи,
Жагьси нешла уркIилар
АнцIи камхIедирулри,
Хъули чаррухъунхIели,
Сагали цIумрикIулри:
«ХIу акIайчи палтарра,
Начурбирра исули,
ХIядурриубсиригу.
Палтар чичи чегьиша?
ХIязта чи виркьахъиша,
Дила виштIаси Паша?
Сириличил хала неш
Савгъатуначил тухум
ХIечи къалабахIели,
Бура, сен ветахъири,
Дила къугъаси Паша?
Назбалишван кIантIиси
Сири бацIли батурли,
ГIянжила ухьализив
Усулирив хIу гьанкIли?

ХIЯБЪИБИЛ БЕКI

Хапли улкьай абхьили,
ДураряхI хIерризалра,
ХIянчиличи аркьули,
БиштIати чебаалра,
МугIллимла жагь уркIи
Саби кьакьабулхъули:
«ХIу калунси виадри,
Итцада виусири.
Дила жагь уркIилизиб
Дяхъи хIебирусири.
ХIу калунси виадри,
Гьанна пиширхъусири,
Цаибси ганз кайцIули,
Набчи хъарихъусири.
ХIу калунси виадри,
Булбулван учIусири.
ХIела хIязтази нура
Зиланван ихъусири.
ХIу калунси виадри,
Алавла руркъусири.
Дунъя жагал биънила
Наб хабар бурусири.
ХIу калунси виадри,
Назикси дила уркIи
ТIимкьлизиб къиргъулаван
КьакьахIебикIусири.

АВЪИБИЛ БЕКI

Дуббуцрила байрамлис
ХIябрази арацIили,
Жагьси неш рисирииб,
УрхIли тIама хIергъесли:
«ХIули липIла манзиллис
Ну талихIчеррарили,
Алжанализир кьяйда
Итцада хIяйратурли,
Сипат хIясббарайчи,
Набчил варх хIерхIейубли,
Ва дила гIязиз чатIа,
Ветахъиригу жявли.
Гежбуниван бучIути
УрхIла дурхIначи карцIли,
ХIелбитIунси бецIлаван
МухIлира беръахъубли,
ЦIибхъбикIуси уркIира
Дяхъи бетаахъурли,
Арукьес илцад хъярхъли,
ГIязиз, селис акIубри?
Неш рисули ахIенра –
Кьисмат ил биэс хIела.
Дилагъуна берцIиб децI
Бургарну чумра нешла.
Висули, вебкIибсилис
Кумекбарес виралри,
Иш халал дунъяличиб
Цалра хIяб бирхIебири.

ШУИБИЛ БЕКI

Кьулгьу барес бакIибти
Шанта Издаг аррукиб,
ХIябрачи хIерашахъес
Чули тиладибариб.
Дивайчи геркарухъи,
ГIянайчи кьацIкарики,
Гъайлис къянарирули,
ГIурра неш рисирииб:
ГIямру сегъунти сарил
Багьес имканагарси,
Нешла ца уммайалра
Барх бухес бекIхIейубси,
ХIечила, – «Рисмарисуд», –
БикIулигу тухумти.
БегIтала хъа унабурхI
Ахъес бикхIебикибси,
Ца жумягI хIериубли,
БехIемцIлизив анхунси,
ХIечила рисхIерисес
Секьяйда ну рииша?
Гардла далайла аргъес
АкIубла бекIхIейубси,
Дунъяличир къел датес
КьадарбиъхIебиубси
ХIечила – ну ахIенра,
УркIи саб цIибхъбикIуси.

УРЕГ-ИБИЛ БЕКI

Камти хIедургар анцIкьи
ДурхIни ахIекIубтала.
Амма бахъ рурцIар уркIи
Лебли, беткахъибтала.
ГIур дирути дурсрала
Планти хIядурдиралра,
ДурхIнала дневникуни
Ахтардидираллира,
Дяхъи-хъасла риубли
Сари мицIирли кали,
ВебкIибси уршичила
КьакьабикIулри уркIи:
«МуэрлизибкIун хIела
Сири гардбирулира,
Дикьурти ляжубачи
КарцIли байра рикIулра.
Муэрлизир дилайчи
ХIела дяхI гъяждирулра.
Дунъя, хIу аурсиван,
ХIясратли кIапIриркулра.
Муэрлизир… хIу жявли
Халаахъес рулгулра.
ХIуруцIли… хIела цIелда
Начиван хIяршбирулра.
ХIу гIяйибтали маркьуд,
Дила ахIерси урши,
Тухтурта буриливан,
АхIелкIанну хIед узи
Детдомлизирад рузи
Леркусирану хъули,
ХIед асибти начурби
Илис лугасну нуни.
КIундицIур диэс дила
Дахъ кьутIкьути шишимти,
Алаврурцис ил нуни
Дигили хIед хIегибти.
Балхалли, урхIла хяра
ВегIличи мутIигIбирар.
Лявваралли, ятимра
БерхIиван шалаикIар.
ВегIли варкьхIеркибсира
ВегIла дурхIя ветарар –
Дедалли нешлицада
Дигира уркIецIира,
Бузалли нешла уркIи
ДурхIялис талихI бедес,
Иличила къайгъназир
Лерилра гIямру деркIес.



















ЖУЗЛИЗИР ЛЕР


ГIЯХIСИ ДЕВЛИ………………………………………………………………3

НЕШЛА МЕЗЛИЧИЛА……………………………………………………….4
НЕШЛИЧИЛА ПИКРУМИ………………………………………………….7
ДУДЕШЛИС……………………………………………………………………...9
ДУРХIЯДЕШЛА ДУНЪЯ……………………………………………………23
ГIЯМРУЛИЧИЛА ПИКРУМИ……………………………………………27
ДУСЛА АВАЛРА МАНЗИЛ………………………………………………40
НУ-АЛАВСИ ДУНЪЯ…………………………………………………………50
БАГЪИШЛАБИ………………………………………………………………...53
ДИЛА ШИГIРУЛИЧИЛА……………………………………………………57
ЧАРХАРАЛА……………………………………………………………………..61
ДИЛА ВАТIАЙЧИЛА…………………………………………………………66
ДАРГАНТАС …………………………………………………………………….73
ДУРГЪБИРА ДАРШУДЕШРА……………………………………………77
МАСХАРАЛА…………………………………………………………………...82
ГЕХIЕЛ ТУГЪЛА………………………………………………………………84
АВАЛ ТУГЪЛА………………………………………………………………….88

ПОЭМАБИ

ХIУ БАГЬАНДАН…………………………………………………………….98
ВАТIА ХЪАРИХЪРИ ХIУША………………………………………131
НЕШЛА УМУТ………………………………………………………………..142


Рецензии
Айша!

ЧИТАЮ, не всё понимаю из-за незнания языка!

Наверное, и очевидно, что всё КРАСИВО!
ИСКРЕННЕ!
Душевно и Тепло!
От Вас исходит ТОЛЬКО ДОБРО!

Вдохновения!
Счастья!
Новых творений, Людмила!

Людмила Лузанова 2   08.06.2022 11:27     Заявить о нарушении
Спасибо, Люда, за отзыв. ЧИТАТЬ У МЕНЯ ВЫ СМОЖЕТЕ не всё. Понять мои произведения из данного сборника не сможете из-за незнания даргинского языка! Я их опубликовала для тех читателей, кто владеет данным языком. Бо на моей странице больше публикаций на русском языке. Читайте их, критикуйте, если надо. Буду рада и объективной критике.
Всех Вам благ!

Айша Курбанова   10.06.2022 18:46   Заявить о нарушении
На это произведение написаны 2 рецензии, здесь отображается последняя, остальные - в полном списке.