Къадиран кьиса

Вацрал элкъвез гимиярни хквезва;
Уьмуьр виниз физва, кьакьан къавах хьиз.
Накь шаламар алаз к1вачел къекъвезвай-
Къе рулунихъ ацукьзава, дамах хьиз.

Аламатар, тийижир, са кьадар я,
Хиялдизни татай жезва к1валахар.
Садбур ава лугьуз: "Вири махвар я".
Пекерлайни ахквазамач ямахар.

Лимузинни халисан са машин я-
Сусар тухуз, ацукьвайла к1вал хьтин.
Сагърай, валлагь, к1анзавайди жибин я!
Жибин квайди авазва кьегьал хьтин.

Бул-буллух я мерседесар, бехаяр,
Жигулияр дегишзава йикъа сад.
Акур ч1авуз и гьалар, я стхаяр,
Зи фикирдиз хтана мад кьиса са.

Алук1дай зат1 къит, эвелан вахтар тир,
Кьежей ч1авуз куьчедиз фин зулум я.
Гил мумкин я лугьун: "Амай ахвар тир",
Гагь хъиляйни: "А вахтар квез къанум я!"

          *****

Сегьер-сегьер куьчедал къал акъатна:
Ин авайди са ягь-марагъул хьана.
Гьа инивди, ишел-хвални акъатна,
Акваз-акваз гьава мад рагъул хьана.

Али алай куьчед кьулал, чумахъдив
Къванер гатаз, гагь Къадиран кьил гатаз.
Гахкъудзавай абур к1ват1 хьана халкьди,
Акъатна Агьмадни лап гъафилдаказ:

"Я чан Али, вуч хабар я? Айиб я!
А фагъир на гатаз ам са кьул яни?
А язухдал алайди гъудни ч1иб я,
Чумахъ вегьиз ам гьакьван бат1ул яни?"

Халкьни ава гьарда вичин ч1ал лугьуз,
Садан кьилни акъатзавач и кардай.
Садбур ава - им адаз ажал лугьуз,
Килиг ийиз чиниз-п1иркьиз дак1ардай.

Эхир Али секинарна Агьмада,
Хабар кьуна: "Къал-макъалди себеб лагь?
Сегьер-сегьер тадидаказ къазмадай
За ял гана. На чаз жуван метлеб лагь".

Агьмадав рахана Али зур гваз:
"Себеб вунни ви шив хьтин гьайван я.
Зи мехъерик атанвай ам пул гваз,
На лугьуди, зун са ахмакь инсан я".

"Я чан Али, а касдиз за минетнай:
Балк1анни гваз фин паталди сусар гъиз"
Ик1 лагьайла Алиди заз туьгьметна:
"Ваз уюнар акунач а кафтардин".

          *****

Къадирахъ, дуьз лагьайт1а, балк1ан авай,
Нубатдивди тухудай ам вирида.
Тариф алай, к1вачерани дам авай,
Иесиди адал дамах ийидай.

Садаз суваз фин патал ам герек тир.
Муькуьдазни къгъиз са зат1 паталай.
Вич, лагьайт1а, иесидлай зирек тир;
Иесидив гвачир бегьем амалар.

Хабар гьинай - Агьмадани хкида
Къунши хуьряй са балк1ан, лап ц1алц1ам тир.
Агьмада балк1андал дамах ийида:
Кьакьан гьайван, к1вачерални т1арам тир.

Пагь, яда, ин вуч хьана хьи! Гьайиф физ,
Кьуразва сифте балк1анди иеси.
Квахьна рангар чина авай, са циф хьиз
Месе гьатна, ахкъатзамач я сесни.

Бес вуч ийин? Ик1 хьайит1а дуьз жедач;
Фагъир касдиз чан гайиди Халикь я!
Ада вичин лук1варни кефсуз тадач-
Тахьайт1а мад и касдинди кьиникь я.

Уьмуьрдай кьил акъудун лап четин я.
Акьулсуздаз вич аквада са зат1 хьиз.
Адаз вичин амаларни ширин я:
Ахмакьвал аквада адаз са бахт хьиз.

Хабар гьинай! Бахтунай и мукьвара
Свасар гъизва мягьледалай Велидиз.
"Хвайш!,-лагьана,-Кьада адан кьамалай;
Лугьуда за адан буба Алидиз.

Свасар гъиз балк1ан тухвайт1а Агьмадан-
И к1валах заз беябур я, айиб я.
Авун к1ан я Алидиз дад-бидадар:
Агьмад вуж я зи патав - са кесиб я".

Гъвеч1и хуьруьн аламатар гъвеч1и я.
Гьар са хуьре ава вичин адетар.
Анай гъайи свасни жеда кьец1и яз,
К1ани кьвадар авурт1ани туьгьметар.

          *****

Хъсан суфра алакьардан дамах я!
Гьарда вичин кьил хуьзава к1анивал.
Вичин рекье, вичин кардал уях яз,
Бахтавар я, тахьай ч1авуз манивал.

Ингье, абур ацукьнава къветер хьиз
Тавханада, ширин-ширин суьгьбетиз.
Сад муькуьдаз аквазва лап жигер хьиз,
Гафун кьилел чан-чан лугьуз, гьуьрметиз.

И к1ват1 хьунин себеб яраб вуч ят1а?
Хабар кьунни мумкин я са эгьлиди.
Зазни чидач, чпиз гьакьван хуш ят1а
Кеф ч1угурай, яб гуз чпин манидиз.

Пуч тахьурай иесидин зегьметар;
Метлеб авай харжунинди кьадар я.
Бул я вилик гьар жуьредин няметар,
Пагь я гада, ин авайди сувар я!

За яб ганай чинеба и халуйриз;
Вуч лугьурай- дишибурун пардаяр.
Яб цей гила куьнени и къудурриз,
Ахъайда за квез абурун савдаяр.

          *****

Аста-аста къур алагъиз, туьнбекиз
Рахазва сад, пелелай гьекь алудна:
"Килигмир я стха, адан жендекдиз,
Чна адан тифти цавуз акъудда".

"Адан хъиляй пул гаце на Алидив;
Мехъерар я, пул гьамиша герек я.
Са къад агъзур гъиле тур на Теллидин,
За квез лугьун - къад са еке куьмек я".

Телли акьул кьиле авай са паб тир,
Итимдини ийиз хьанай чубанвал.
Алидивди рахун пара азаб тир;
Адаз дак1ан тир негьякьвал, нукьсанвал.

"Я чан стха, хьанач хьи, къад т1имил я.
Са ц1уд винел эхцигайт1а абур я.
За ваз лугьун: ам пара вал пехил я,
Балк1анни лап суфатсуз са айгъур я",-

Ик1 лагьана дамах гваз са дустуни,
Лап зурба кар алакьай хьиз вичелай.
Амалар тир вири вичин къастунай,
Ц1арц1ар ийиз хъвер алахьиз сивелай.

Иесиди, хвеши хьайи гьайбатдай,
Ик1 лагьана:"Къуй виридаз чир хьурай:
Гьерни гуда. Шал хканва гъурбатдай.
Амни сусаз гьалал хьуй, хийир хьурай!"

Са кьадар ик1 шадвилериз йиф хьана;
Рахадай кьван кавалдални алк1ана.
Ин авайди Къадиран тариф хьана;
Хвеши хьайи, пабни вичин вахгана.

          *****

Югъди-йифди фитнед гъиляй ажузди
Кьегьялвилин къилихрикай яргъа я.
Гъуьрч ийида акунмазди ажузди;
Ажузбурун десте адан арха я.

Кьар недайдаз мукъаятвал герек я;
Аси хьайт1а,аткида фад ракьара.
Адан душман дуьз инсан я, эркек я,
Амайбур я буш рахунар, тапарар.

Пара жезва ялтахарни гьар юкъуз,
Са кепекдихъ намус, гъейрат квадарна,
Ийизва чи уьмуьрни чи ягь  ужуз,
Регьятвал акваз, адалат гадарна.

Рик1елай физ, гагь акъатда къапарай;
Садра-кьведра тарс хьайит1а хъсан я.
Гьатайт1ани авамвиляй ракьара,
Пака мадни жедайди и дуван я.

Вишекай сад хьайит1ани кьегьал хьиз
Лугьумир, ам авамвилин лишан я.
Рекьел къвазда алчахдан ам, ажал хьиз,
Кьегьал тахьайт1а чаз абур зиян я.

Эй, пешекар! Килиг вунни ви гьалдиз;
Хъсан кар я - яргъа хьун бугьтандикай.
Садан хъиляй авур куьмек инсандиз
Гунагь кар я, хкудда ви чандикай.

          *****

Дидедивай хабар кьазва аялди:
"Вуч себеб яз пайзава мал-девлетар?"
Жаваб ганач дидеди и суалдиз,
Гьайиф, лугьуз, къачур кьвадар зегьметар.

Итим к1андай дишегьлидихъ лякь хьтин!
Вуч авурай? Юбудин юлдаш хьана.
Гагь жеда ам далудалай кьакь хьтин,
Гагь к1вачерик къекъведа, к1ват1аш хьана.

Кьил галтадиз, лянет гана аялди:
Гьатзавач ам са куьнинни гъавурда.
Дидедизни лап и к1валах дерт хьана.
Нифрет жедай хьи и к1ват1ал акурдаз.

Са сятда кьван акьулар гуз рахайла,
Са ц1ар кьванни дидедивай туьк1венач.
Эхир чпин фикир, фагьум кьат1айла,
Къаламдини регъуь хьана кхкенач.

Куьгьне нагъвар цевиз къигьин хийир туш;
Яб гайила, япарни кваз шуьт1кьуьда.
Кьел тахьайт1а ц1арарни дуьз шиир туш.
К1ани кьван лагь-рехъ жегъидач буьркьуьдав.

Ракетаяр цаварал физ хквезва,
Фейи вахтар акьулдиз чи файда я.
Лавгъачи чал ягьантариз хъуьрезва;
Адазни чи къайгъусузвал далда я.

Эвел вахтара, бубаяр дяведиз
Фидай ч1авуз, гьа и саягъ к1ват1 жедай.
Килиг садра къенин йикъан дердериз-
Ик1 хьайит1а, дуьньяни барбат1 жеда.

Аламат я, хабар кьунни айиб я;
Харж ийизва и касди вуч паталди?
Вичел лагьайт1а, алайди са ч1иб я;
Хабарни туш хъверзавайди ажалди.

Виридалай тажуб к1валах вуч я хьи-
Гьисабзава ада вични кьегьалдай.
Ихьтинбурун арада хьун гуж я хьи-
Гьарам чпин аквазава гьалалдай.

Хъсандаказ килиг вунни патариз;
Михьи намус сират1дални куьмек я.
Гъейратсузрин ялтахвили ахвариз
Къуз хьайит1а, рик1ел хуьх - вун эркек я!

          *****

Экуьнихъ фад, акьул гана юлдашдиз,
Чир авуна: чубан фейла ятахдиз,
Ракъурна паб Теллид кьилив к1амашди,
Бармак патал эцигна лап дамахдив.

Иеси лам хьайи ч1авуз лугьуда
Къизил хьтин гьайвандизни - ламранди!
Ламразни кваз - шив я амай, лугьуда,
Ухшар ят1а иеси вич асландиз.

Физва уьмуьр, гагь яваш, гагь йигиндиз,
Гьарда вичин мурад кьазва кьилиндай,
Амма Агьмад ацукьнава сефилдиз,
Фуан са к1ус акъудзава жибиндай.

Хабар тушиз къван аватна галакьна ,
Балк1андин к1вачел аквадай т1ур хьана.
"Я чан гьайван, вуна гила шандакьна;
Алид вилик бегьем беябур хьана!"

Гьазур хьанва Али гил мад мехъериз.
Ик1 хьайит1а авур меслят ч1ур жеда.
Килигзава балк1андиз ам, туьмериз.
Къадираз гил минетун мажбур жеда.

Дугъри рик1ер амай кьван и чилерал,
Алемдилай нур алатдач цаварин!
Ц1ар-ц1ар хьана хъвер алахьиз сивелай,
Балк1анд патав Къадир гва, кинариз.

И арада, Агьмадан ван атайла,
Хкадарай Къадиракай туп хьана.
Сад агъадач, такунамаз лагьайла,
Эхлягьайла чилел, думпа-думп хьана.

Кич1 акатай балк1андини к1урарив,
Хкадарна, яна адан руфунлай.
Кьил эцягъна ачухна хел варарин,
Куьчедайт1уз, виняй агъуз чк1урна.

Са кьадар вахт алатайла уфт ягъиз,
Руфун кьуна куьчедал ам акъатна.
Са фурма акъвазна, цлаз кьуьнт ягъиз,
Ч1алар галк1из, кьил хурудал аватна.

Перишандиз куьчедаллай мугьманди
Ахъайна дерт рик1е авай Къадираз:
"Мехъерар я и мукьвара чубандин,
Эхтияр цей, балк1ан ада тухурай".

И ван хьайи Къадир мадни ч1ур хьана,
Капачралди хтана ам гьаятдиз.
"Хъсан хьанач, бегьем беябур хьана!
Чир хьайит1а, вуч лугьуда жемятдиз!"

Ашкъидалди к1валахайди уьзягъ я,
Кьилни жедач, ламран хьтин квисна.
Агъудивди ац1анвайди гъуьлягъ я,
Куш-куш ийиз, патав жеда эгисна.

К1валин са пад фейилани Алидин,
Уьзягъдаказ, Агьмадал хъуьрерзавай.
Чир хьанач: вич тирди адаз делиди:
Гьа вич хьтин дустариз эверзавай.