Тулпар

Окталогия "Ас-Сафи" – эпическая драма с элементами лирики философско-дидактического содержания в 8 частях, 40 книгах, 124 тысячах бейтов – крупнейшее поэтическое произведение мира одного автора (~346K/~920К, материалы готовятся к публикации). Литературный колосс карачаевского писателя уже обошёл по объёмам греческую "Илиаду-Одиссею" Гомера (29К), индийскую "Рамаяну" Вальмики (48К), персидское "Шах-намэ" Фирдоуси (120К) и индийскую "Махабхарату" Вьясы (180K), пока уступая лишь кыргызскому эпосу "Манас" (396-416~500К). Окталогия ни в печатном виде, ни в электронном варианте не продавалась и не продаётся – находясь в свободном доступе для всего человечества.
Окталогия "Ас-Сафи" Шукура Тебуева на официальных ресурсах произведения:


Международный профиль произведения
https://www.tumblr.com/as-safi-octalogy-poetry
YouTube
https://www.youtube.com/@assafipoetry
Стихи.ру
http://stihi.ru/avtor/shukurtebuev
Medium
https://medium.com/@shukur_tebuev
Яндекс Дзен
https://zen.yandex.ru/id/5f4b9a4152ad3101b4020e51
Автор.Тудэй
https://author.today/u/shukurtebuev
Wattpad
https://www.wattpad.com/user/shukurtebuev
Penfox
https://penfox.ru/author/shukurtebuev/
Readli
https://readli.net/profile/686167540/books/
Litsovet
https://litsovet.ru/user/106468
Yapishu
https://yapishu.net/user/shukurtebuev
Библиотека Поэзии
https://poems.su/authors/shukurtebuev/
СИ
http://samlib.ru/t/tebuew_s_s/



ТУЛПАР
Тебуланы Шукур



  Джашны онбеш джылы толду. Энди ол эркиши ишлеге къошула башларгъа керекди, деб келди атасы Наныны кёлюне. Ибрагим, джылкъыгъа барлыгъын билгенинде, сабий заманындача къууанды. Къолундан  шекер ашаб тургъан,  Тулпар атлы, къара тору, ариу ат кёзюне кёрюндю. Экиси айырылгъанлы талай джыл ётдю. Ибрагимге олсагъатда  джети джыл болгъан эди, атасы тайчыкъны келтиргенинде. Тайчыкъ бла ойнар ючюн, танг дженгил атсын деб, тилегени эсине тюшдю. Джат десе джатыб, тур десе туруб, хар айтханын этиучю ат къалай тюберикди экен деб сагъышланды. Энди сюеги, къарыуу да  Ибрагимни адам ышанырлай болгъанды. Атасы биринчи кере  биргесине аллыкъды джайлыкъгъа. Къарачайны джурту ариу, джери тар. Бир тау джол бла ёрге айландыла. Наны бла бирге атда баргъан Ибрагим, баргъан джолу эсинде къалырлай? сакъ барады. Кюн батхынчы бары джерлерине джетдиле.
Наны  къанджыгъагъа джарашыб тургъан шкокну тешиб джашына узатды: « Керек боллукъ да болмаз, алай а, къолунгда болса игиди. Мен бюгече биргенге боллукъма, не этеринги, къалай этеринги  юретирикме. Бизни джылкъыны иеси, къара тору, биз керекли болмайды хазна. Талай бёрюню кеси теблеб ёлтюргенди», – деб джашыны аллында ёхтемленди, сен аны бил дегенча. Ары дери шкокну алыргъа эркинлиги болмагъан джаш, къолуна  берилгенинде, кертиси бла да эркиши болгъанма деб кёлюне келди. Джаш джюрек рахат болсун дегенча, джерлеyнген патронланы да узатды атасы. Экиси алай эте тургъан заманда, тауну артындан, бишген хауунча саргъалыб ай чыкъды.
– Кел джылкъы болгъан джерге барайыкъ, Тулпар сени танырыкъмыды экен, гитче сагъатынгда кёб кере шекер бириучен эдинг. Бирге болсагъыз бизни хазна излемей эди, - деб джашы аджир бла тюбешсе сюйюб сёлешди атасы. Ибрагим да ашыгъады  Тулпарны кёрюрге. Анга деб гырт шекерле алыб келгенди.
Ала джылкъы болгъан джерге джетерге Тулпар башын кёлтюрдю. Ол, была таба къараб, шохум келген болур дейме дегенча, отламаздан, сир къатды. Ибрагим, «Тулпар!» – дегенлей, аджир кишнеб къатына келиб, башын кёкюрегине салды. Алай а Ибрагим аны джалын сылаб эркелетген болмаса, сабий заманындача бойнуна къадалыб тёгерек бур демеди, аягъына узалыб джат деб ёшюнюне аязы бла къакъмады. Тулпар, унутханмы этгенсе, къалай ойнаучан эдик деб, башы бла теберди, ал аягъын кёлтюрюб, къачан джатдырлыкъды деб сакълады. Ибрагим: «Атам, унутмагъанды, – деб шекер узатды. Ибрагимни шекерин алмады Тулпар. Ол, башын чайкъаб, бурну бла таууш этиб бир джанына кетерге изледи, ёпкелегенин билдире.   
– Тулпар, тохта, юсюнге бир минейим, джерге джат, - деб Ибрагим шоху джалындан тутду.
– Ма энди мени ангыладынг! – дегенча айтханына бой берди Тулпар. Ёрге тургъанында, шекерим къайдады дегенча къарады. Шохуна, сабий заманларындача, шекер гыртчыкъны узатды. Экиси да ийнакълашыб тансыкъларын алдыла. Ибрагим Тулпаргъа, «Бар!»-дегинчин, ол шохундан айырылыргъа излемеди.
Кечеги кёкден ай бютеу дунияны барына гёзет этгенча кёрюндю Ибрагимге. Алай бла кечени аууру ёте башлады. Джылкъы бир сайны ичин толтуруб отлайды. Заман заманы бла Тулпар башын кёлтюрюб тёгерекге эс ийгенлей турады. Наны кечени шошлугъун олтуруб сынаргъа излегенча, джумушакъ кырдыкга джамчыны джайды. Шкокну джерлеб къатына салды. Джашы джукъламай тургъанына къууаныб:
 – Аперим, къуру да ма былай сакъ турургъа керексе, - деб джамчыны бир къанатына олтурса изледи.
Ай джарыкъда бир затны эслеген Ибрагим, атасы ары  эс ийсе излеб:
 –Атам, ол сайны башы дуппурдан къарагъанла бёрюлемидиле? - деб сорду.
–  Ай, аперим! Мен да, Тулпар да эслемегенни къалай эслединг!? Тулпарны не этерине бир къарайыкъ, - деб Наны сермешге къараргъа хазырланды. Ол кесин Тулпаргъа къошса да, аджир джыйын джаллыны эртде эслегенди. Наны алай айтырын сакълагъанча, Тулпар кишнегени бла джылкъыны бир джерге джыйды. Кеси бёрюле болгъан джанына чыгъыб сюелди. Ала дуппурну артын сакъларгъа келгенча, орунларындан тебмейдиле. Была бир хыйла эте турадыла деген акъыл келди Наныны башына, алай а бёрю джыйынны не этгенин ангыламады. Джашы шкокну алыб кёкге атаргъа изледи, атасы аны да этдирмеди.
– Тохта. Сен шкокну атсанг, ишни бузарыкъса. Тулпаргъа къой да олтур. Шкок не заманда да бизни блады, – дерге,  бёрюлени бири, бир затны сыртына быргъаб джылкъы  таба тебреди. Ай джарыкъ болгъанлыкъгъа, бёрю нени алыб келгенин билялмады Наны. Ол шкокну къолуна алса да, болгъан ишге къатышмады. Тулпар бёрюню келгенин кёрюб, шын туруб кишнеди, келсе теблерин билдирди. Алай а бёрю, аны кишнегенин эслемегенча, адамла да болмагъанча, джууукълашды атла болгъан джерге. Ачыуланыб келген аджир джууукълашыргъа, сыртында джюгю бла келе тургъан бёрю, юсюндегин джерге быргъаб, кеси ызына къачды. Наны  энди билди аны не болгъанын. Ол аякълары болмагъан бёрю эди. Наны бла  аякъсыз бёрюню арасы джыйырма беш атлам чакълыды.
– Джашым, къара, Тулпар аны къалай теблесе да»,-деб, амалы болса аджирни бёрюге юсдюрюрлей болуб, атасы джашырыныб къарады. Алай а, Тулпар кишнеб къычырыкъ этиб, сакъат бёрюню юсюне шын тургъан болмаса, теблемеди. Бир ишексиз, бёрю аны юсюне чабса теблерик болур эди. Ол а, сыртындан джатыб, ары бла бери аунаб, къуйругъун булгъаб, мен сакъатма дегенча, джалыннгыч болуб къарайды. Тулпар бёрюден хата джетерик тюлдю деб шош болду. Башын энишге ийиб, сен былайда не ишлейсе, не болгъанды дегенча, аны ийискеди. Ол, таблыкъны  сакълагъан, сакъат бёрю Тулпарны хамхотуна къадалды. Тылпыуун алалмагъан аджир, башха амалы болмай  бурулуб башлады. Аны кёрген Наны шкокдан да атыб, къычырыкъдан алыб, мыллыгын Тулпар таба  атды. Адамланы джууукълашыб келгенлерин кёрген бёрю Тулпарны хамхотун ийиб, агъач томураулай джерге тюшдю. Дуппур артын сакълагъан бёрюлени бири, джерге тюшген бёрю таба  атылды. Джетгени бла сыртына атыб тас болду. Къычырыкъ, сыйыт этиб келген Наны бла джашы, абызырагъан Тулпарны къатына келиб, ариу айтыб, тер басхан санын сыладыла.
– Тулпарым, кесинги къалай алдатдынг бёрюге? Сени атынг Тулпарды, алагъа да бёрю деб бош айтмайдыла. Мындан ары сакъ бол, джаным, -  деб адам бла сёлешгенча ушакъ этиб Наны, къыйыргъа кетди. Ибрагим Тулпарны бойнундан къучакълаб, башын башына салды. Хурджунундан шекерни алыб  узатды, алай а,  Тулпар аны алмады. Ол кеси-кесинден ёпкелеген эди. Ары дери келген бёрюлеге кесин дженгдирмей, бюгюн джалыныб джерде джатхан сакъат бёрюге, сюйген шоху кёре тургъанлай, кесин алдатханы ауур тийген эди.  «Энди келселе кесими алдатмаз эдим, ийнан, шохум» -  дегенча, къымылдамаздан, башын джерге ийди. Ибрагим къыйыргъа бармады. Тулпарны къатына кырдыкга джатыб, башын сылаб, кёл этиб сёлешиб, тангнга чыкъды.