Апсынла

Окталогия "Ас-Сафи" – эпическая драма с элементами лирики философско-дидактического содержания в 8 частях, 40 книгах, 124 тысячах бейтов – крупнейшее поэтическое произведение мира одного автора (~343K/~920К, материалы готовятся к публикации). Литературный колосс карачаевского писателя уже обошёл по объёмам греческую "Илиаду-Одиссею" Гомера (29К), индийскую "Рамаяну" Вальмики (48К), персидское "Шах-намэ" Фирдоуси (120К) и индийскую "Махабхарату" Вьясы (180K), пока уступая лишь кыргызскому эпосу "Манас" (396-416~500К). Окталогия ни в печатном виде, ни в электронном варианте не продавалась и не продаётся – находясь в свободном доступе для всего человечества.
Окталогия "Ас-Сафи" Шукура Тебуева на официальных ресурсах произведения:


Международный профиль произведения
https://www.tumblr.com/as-safi-octalogy-poetry
YouTube
https://www.youtube.com/@assafipoetry
Стихи.ру
http://stihi.ru/avtor/shukurtebuev
Medium
https://medium.com/@shukur_tebuev
Яндекс Дзен
https://zen.yandex.ru/id/5f4b9a4152ad3101b4020e51
Автор.Тудэй
https://author.today/u/shukurtebuev
Wattpad
https://www.wattpad.com/user/shukurtebuev
Penfox
https://penfox.ru/author/shukurtebuev/
Readli
https://readli.net/profile/686167540/books/
Litsovet
https://litsovet.ru/user/106468
Yapishu
https://yapishu.net/user/shukurtebuev
Библиотека Поэзии
https://poems.su/authors/shukurtebuev/
СИ
http://samlib.ru/t/tebuew_s_s/


АПСЫНЛА
Тебуланы Шукур


*  *  *

Иги адетни, неда бир намыслы ишни кёрсек, бу эсгиден келген, бабаларыбыз къойгъан адетди деб ёхтемленебиз. Бабаларыбызны да болгъанды осал ишлери. Ала ол ишлени къоратырча къарыуу табханлай тургъандыла.
Иги адетле осалдан аслам бола, джашау аланы сюзе, осалы кете, намыслы ишле сакълана  келгендиле. Не заманда да адам улу экиге бёлюннгенди. Кесин миллетине теджегенле бла, чийбыдырлагъа. Чийбыдырла, къарынлары тоюб, кёллери джарыкъ болса, андан арыны излемейдиле.
Джамагъатны сагъышын этгенле, джерлерине, джуртларына игилик джырла джырлаб, джарыкъ алгъышла этиб джашаргъа излегендиле. Оюнлары, къууанчлары да анга кёре болгъанды.
Чийбыдыр къауум да алача болургъа кюрешиб, ич дуниялары къарыуусуз болгъаны ючюн, алгъышны орнуна – къаргъыш айтыб эришгендиле. Оюнлары да аны ючюн башха болгъанды.
Эртделеде эки чийбыдыр къаргъыш айтыргъа деб тюбешгендиле. Эки къауум болуб, табигъатны ариуунда уллу тебси джаса, бир-бирине бетлерин тургъузуб олтуруб:
 –  Бизни къаргъышчыбыз устады  сизникинден, – деб махтаннгандыла.
Тюйюшюрюк гугурукгулача къараб, ачы сёзле бла тиллерине къаргъыш джаныу этиб, сёзге усталыкъларын танытхандыла.
Ма энди айтышыб башладыла деген заманда, бир чийбыдыр :
– Мен этден тоймай башларыкъ тюлме, –  дегенди.
Экинчи да анга къошулуб :
– Боза да болсун, –  деб къычыргъанды.
Этден, бозадан тойгъанларында, биринчи чийбыдыр былай айтыб башлагъанды :
–  Балтаны алыб балгъа буруб, аны да алыб тарыгъа уруб, анга къаллай бир тары джабышса, джеринге, джуртунга аллай бир къыйынлыкъ келсин, –  дегенди.
Аны джанлыла:
– Бу айтханнга тенг джууаб болургъа амалы джокъду деб, – къууанч хахайны басхандыла.
Экинчи чийбыдыр да андан осал болмагъанды. Къаргъыш сёзлени тизерге ол да уста болгъанды.  Бираз тынгылаб туруб, усталыгъынг бумуду дегенча, кюч-бюсюреу ышарыб:
– Сен айтхан бла бир сау къаллыкъ да болур, мен сеннге айтырыкъгъа иги тынгыла, – дегенди.
 – Ой, джарлы, бир тар ёзенде джашайса, узуну узунуна тенг, эни кенгине тенг, кёкден бир таш тюшюб бассын джуртунгу, – деб бошагъанды кесини къаргъышын.
Тюз ала айтхан болмаса да, кёб къыйынлыкъ чекгендиле  ала джашагъан джуртланы адамлары. Джамагъатда осал иш болса, анда джашагъан  чийбыдыр къауумгъа, ол джолуста бола барады. Айтырынг болса,  джуртунга, джеринге игилик болсун.

*  *  *

Абайны уллу джашына къатын алгъан сагъатларында тойну, оюнну уллулугъу элден элге хапар болуб джайылгъан эди.
Къара къойну тишлигин азгъа санаб, келген къонакълагъа, Абай джыйырмадан  артыкъ джаш джугъутур эчгиледен тишлик, уча этдиргенди.
Абайны атасы хар неге да джангы кёз бла къарагъан адам болуб, джашы Абай, къызны джаратады деб эшитгенинде, узакъ иймей, келечи ийиб, джаш адамланы бир этгенди.
Абай да, джашлары насыблы болурун излеб, атасынлай, бар затны аямай, тилеклерин къабыл этгенди.   
Гитчеси Солтан юйдегиленнгенинде, къууанч джети кюнню баргъанды. Алай а, уллу джашындача уа болалмагъанды. Къарнашла ол ишге эс бёлгендиле деб киши да эшитмегенди, келген келинни джанына  уа тийгенди.
Таб, хар не да андан башланнганды дегенле да болгъандыла. Абай керексиз джерде кийиклени къыргъаны ючюн, Апсаты къаргъагъанды дегенле да бардыла.
Къалай алай болгъан эсе да, бу хапар чыгъарча бир  иш болгъанды. Джангы келин отоудан чыкъгъаныны ючюнчю кюнюне:
–  Сен меннге тенг болгъунчу, Минги тау эриб аллыма келир. Меннге этилген кимге этилликди дегенча джюрюме, – деб тамада апсынын джунчутургъа излегенди.
Джаш келинни айтханына  апсыны  джууаб да этмегенди ол кюн.
Абай бла къатыны, гитче келинлерини халисинден хапарлы болгъанлайларында, айырыр мадар излеб тебрегендиле. Алай а, терк заманда чыгъарыр мекям табмай, болумну терсине ийгендиле дейле.
Бир кюн джаш келин къайын анасына былай айтханды :
– Ання, мени чыдамымы Аллах сизге берсин. Ол джулкъунмагъан гурийни мындан ары арбазда кёрсем, исси суугъа салмай тюгюн аллыкъма. Меннге кёлкъалды этме деб.
Аны эшитгенинде уллу апсыны эшикни ачыб, аналары, апсыны да эшитирча :
– Ання, ол суугъа тюшген тауукъ къанкъылдагъанча кёреме, бери бир ий, зайын орнун табдырайым, ансы аджашыб айлана болур дейме, – деб хомухладан болмагъанын билдиргенди.
Ол кюнден башлаб, эки апсынны аралары бычакъ бла этлей болгъанды.
Эрлери болумну ангылаб, джетген мюлкню айырыб, тышына чыкъгъандыла. Сууну эки джагъасында, къычырыб да бир - бирлерин эшитмезча, юйле ишлегендиле.
Эркишиле эртден сайын, джангы тангнга салам бериб, ишге кетселе, эки апсын суу джагъагъа келиб урушханлай, къаргъышгъанлай тургъандыла.
Талай джылла ётгендиле. Алай а, апсынла бу осал ишлерин къоймагъандыла. Тукъумну бетин джойгъандыла. Тийреге къонакъ келмезча этгендиле.
Ата-ана, джюреклери джарылыб, керти дуниягъа кетгендиле.
Эрлери, балалары айтханны тиширыула къулакъгъа да алмагъандыла.
Бир кюн уллу апсын къызын чакъырыб :
 –  Хатам болмагъанлай, ол «чибич» мени бу ишге тартды эсе, эт тирменде тартылсын. Меннге джукъ болгъаны болса, джууаб берирча бол, – дегенди.
Талай кюнден ауруб, къызына :
– Балам, бюгюн болмаса, ол чакъынджикге мен джууаб бермей къоймагъанма, къыйынымы суугъа атдырма. Бар, ана сыры балада дегендиле, мен болмагъанлыкъгъа джууаб берир адам болгъанын билсин, –  дегенди.
Къызы :
– Анам, къайгъылы болма, ишинги тындырлыкъма, – деб сёз бергенди.
Къолуна урчукъну алыб суу джагъагъа баргъанды. Анасыны апсыны келе тургъанын кёрмегенча этиб, ташха олтуруб, урчугъун ийиргенди.
Къызны айтышыр умуту да болмагъанды, анасыны тилеги амалтын келген болмаса. Алай а, сууну бирси джанында  ташда  олтургъан ким болгъанына да къарамай, гитче апсын дунияны аманын олтургъан эшитирча айтханды. Таб «къахме», «гаджи» деген сёзлени да къошханды.
Къыз, урчугъун ийириб тургъан болмаса, джууаб этмегенди, къаргъышчы таба да къарамагъанды.
 Алай бла ингир бола кетгенди.  Къаргъыш тулукъ этген тиширыу, бир сёзюне джууаб табмай, кюнню аягъына джюреги джарылыб, джыгъылыб тюшгенди.
Къыз урчугъун да ийире, юйюне къайытханды…Эшик ачылгъанлай, хапар сакълагъан анасы :
– Не болдунг, хорлатмай келдингми? –  деб соргъанды.
 Къызы хапарын анасыны апсыны ёлгенинден башламай, болушлусуча, аллындан башлагъанды.
 – Анам, не дерик эсе да бир тынгылайым деб,   ташха олтурдум да, ол адамны этгенине сейирсине, ингирге джетдим. Мен сёз айтыр керекли болмады, –  дерге къызы, – Оу, мен хариб, къоркъгъаныма тюшюрюбмю келесе? –  деб анасы да джан бергенди.
Элни джамагъаты  кёб сагъыш этгендиле, эл къабырлагъа къалай салайыкъ деб. Ахырында, экисини ёлюклерин да тиширыуланы чыкъгъан эллерине ашыргъандыла.
Къаргъыш – ёлюмдю. Ол чууакъ кёкге джалын тартады.
Алгъыш – джашауду. Ол джюрекге ышанмакълыкъ береди. Нюр тёгюлген  джашаудан иги, не болур дунияда?
 Аны ангыламагъан –  чийбыдыр болуб ёседи.