Тиширыу насыб

Окталогия "Ас-Сафи" – эпическая драма с элементами лирики философско-дидактического содержания в 8 частях, 40 книгах, 124 тысячах бейтов – крупнейшее поэтическое произведение мира одного автора (~346K/~920К, материалы готовятся к публикации). Литературный колосс карачаевского писателя уже обошёл по объёмам греческую "Илиаду-Одиссею" Гомера (29К), индийскую "Рамаяну" Вальмики (48К), персидское "Шах-намэ" Фирдоуси (120К) и индийскую "Махабхарату" Вьясы (180K), пока уступая лишь кыргызскому эпосу "Манас" (396-416~500К). Окталогия ни в печатном виде, ни в электронном варианте не продавалась и не продаётся – находясь в свободном доступе для всего человечества.
Окталогия "Ас-Сафи" Шукура Тебуева на официальных ресурсах произведения:


Международный профиль произведения
https://www.tumblr.com/as-safi-octalogy-poetry
YouTube
https://www.youtube.com/@assafipoetry
Стихи.ру
http://stihi.ru/avtor/shukurtebuev
Medium
https://medium.com/@shukur_tebuev
Яндекс Дзен
https://zen.yandex.ru/id/5f4b9a4152ad3101b4020e51
Автор.Тудэй
https://author.today/u/shukurtebuev
Wattpad
https://www.wattpad.com/user/shukurtebuev
Penfox
https://penfox.ru/author/shukurtebuev/
Readli
https://readli.net/profile/686167540/books/
Litsovet
https://litsovet.ru/user/106468
Yapishu
https://yapishu.net/user/shukurtebuev
Библиотека Поэзии
https://poems.su/authors/shukurtebuev/
СИ
http://samlib.ru/t/tebuew_s_s/



ТИШИРЫУ НАСЫБ
Тебуланы Шукур



  – Ёмюрюм адам айтханны этмегенме, – дейди Хурай. Джазыуу да кеси излегенча болгъанды. Хар бир джамагъатда да бола болурла аллай адамла. Аны барын айтханым да не ючюндю? Хоншу орамда джашайды.
Ишсиз адамла; Азият, мен, Кюзтюйме, Хамисат дагъыда бир экеулен, барыб,  хапар айтдыргъанлай турабыз.
Азият къартлыгъында айырылыб келгенди да, бек сюеди Хурай эрге баргъан хапарын айтса. Ким биледи, дерс ала эсе да. Дунияда болмагъан затны айтмайды, алай болса да, сейирсинир ючюн а къалмайбыз Хурайны джигитлигине.
- Мен дуниягъа келген эсем мен излеген меникиди", - деб сёлешеди ол.
Адам аз затнымы излемейди, барын да этиб барыргъа болмайды ансы. Юйюнге Кир да, адам кёрмеген джерде хайда изле, кёлюнгдегин халкъгъа юлгю этме да", - дейдилеле, хапар айтдыргъанла, андан  айрылгъанлай. Келигиз, хапарыма тынгылагъыз деб чакъыргъанча аланы ол. Джууургъан тюбюнде сагъышлары кёлюне джетгенлеми келиб хапар айтдырадыла.
Алай аламат эсенг, бир хапарны талай кере нек къайтарыб айтдыртаса?
 Иги эте болур деб келеди, Хурай, бирде кёлюме.
 Башха тюрлю джашай билмей эсе, билгенича джашамай къалай этсин. Ёлюбмю къалсын. Айхай, ёлюб къалгъан тынч болса уа! Кишиге барыб мен этгенни эт демей эсе?    Эрге ненча кере, къалай баргъаныны хапарын айтдырыб, ызындан сёзюн этгенни магъанасы бармыды?
Ма, бюгюн да къоймай, джангыдан башлатдыла хапарын.
Биледи хар ким аны юсюнден не дегенлерин. Аллай затла ючюн  ёпкелеген къылыгъы джокъду.
Биринчи эрге баргъан сагъатымда акъылымда да джокъ эди мени  джазыуум былай боллукъду деб, джашау кеси танытды хар затны»,– деб эсине тюшюреди болгъан затланы Хурай.
Не ауур иш болгъан эсе да джашауунда, бир кере кёрлюк тюлсе аны мыдахланыб. Хапарына тынгыласанг а, эсде къалырча кёб зат болгъанды.
Биринчи эриме, Гидагъа баргъан сагъатымда, дунияда менден насыблы адам болмаз эди, артда кёрдюле таныгъанла, чыртда чыдаялмагъанымда, ариу айырылышдыкъ", - деб кюлюб эсине тюшюреди Гида бла джылларын.
Къууанчлы болуб тургъанлайыма, менича насыблы ким барды деб, узакъ болмай джашагъан бир ариу къазакъ тиширыучукъ бар эди, салды да келди: - Хурай, кимни алдасам да, сени къалай алдайым, эринг айтханымы эт деб джашаргъа къоймайды. Бюгюн ийнекни кюте баргъан джеримде, къойчукъларын сюрюб джетди да, кесими аллахым бла ант этеме, айтханын, излегенин этдирирге аздан къалды. Билесе да, эркишиге огъай деялмагъанымы. Энди келсе мен чыртда огъай болаллыкъ тюлме, сёз бериб келеме. Аны ючюн салыб келеме сеннге, бир оноу эт деб", - деди.
 - Не сёзде тохтагъанларын ачыкълаб, сора къалайда тюбешириклерин билдим, -  дейди Хурай.
Валентина керти халал тиширыуладан болгъанын биле эдим, аны кибик нек келгенин да биле эдим ансы. Бир кере, Гидагъа накъырда  этген эки  тиширыуну, накъырданы унутурча этген эдим. Мен аланы санларына салгъан къол ызларымы бюгюн да таба болурла юслеринде.
- Валентинадан толу хапар билгенимде, ариу айтыб, юсюне кийерик чепкенин алыб ашыргъан эдим, - деб ышарады.
Ол хапарны эшитген, ахыры не болду деб сормай къалай къойсун.
Кюзтюйме хапарны былайын эки кере айтдырыучанды.
Сормасанг, ары джанын айтырыкъ тюлдю Хурай.
- Не болдугъуз? - дегеннге
 Болуб а не боллукъ эдик, ингирде Валентинаны орнуна, мен кесим бардым.
Ашхам къарангыда, узакъдан мени келгеними эслегенлей, ол Гидады демез эдинг, аны сёлешгенин эшитсенг.
- Валентиночка, ласточка, какая ты славная, не то, что моя гюрза, - деб тебреди къатына джетгинчи. Андан арысыны несин айтайым.
Эркишинги ким болгъанын билиринг келе эсе, амал таб да башха  тиширыуча бар аллына.
Не татлы сёзлени айтадыла башхалагъа. Кёзюмден айтса ол сёзлени мен огъаймы дерик эдим.
- Ма тиширыу  десенг тиширыу, ансы менде да барды бир - дегенинде, чыдаялмадым сёлешмей.
Къаны къызгъан болур эди сёзюмден да ангыламады ким болгъанымы.
- Бек аман адаммыды - деб соргъанымда, - Огъай, аман тюлдю, сенича уа къайдан болсун - деди.
Мен ким болгъанымы ангылатханымда.
- Ант ызынг бла болсун, къайдан чыкъдынг? - деб, киймлерин къолуна алыб къачды. Олсагъатда къачмай, башын имбашыма салса, джашауубуз тюзелиб къаллыкъ болур эди. Эталмады алай.
Андан сора тюбешмедик. Къачханны сюрген къылыгъым болмагъанын билесиз барыгъызда.
Хурайны алай айтырын сакълагъанча: - Алай ийиб къалай къойдунг, мен сени Гида атлы эринг  болгъанын да билмей эдим, бу артда ючюсюн таныйма ансы, - дегенинде Хамисат.
- Ой, сен билмеген мени ненча затым болгъан эсе, джангы ачха бла аллай бир минг тюшге эди, - деб кюлдю Хурай.
Не джашырыу, ачыкъ а, ачыкъ адамды. Керексизге сёз айтырыкъ тюлдю. Сормасанг, излемесенг сёлешиб къыйнарыкъ да тюлдю.
- Биринчи эринги хапарын айтсанг ышармай сёлешмейсе, алкъын сюйгенлей тура болурса дейме, - деб Азият хапарны тохтамазын излеученди.
- Бек талпынсакъ табарыкъ болур эдик тюбешир джер. Аны  башхалагъа къойгъанма",- дейди Хурай, Гида ол заманда уялыб къачханын терс этген эди дегенча.
- Алай эсе экинчинг бла къалай болгъанынгы айт. Бизничала терс атламазча дерс болур деб сорама, - деди, Азият, кесини айырылыб тургъанын билдиргенча.
- Экинчим а илячин эди, илячин! Джазыуу мени  бла  болургъа  буюрулгъанладан тюл эди ансы. Огъай, меннге бу эркишиле былай нек  джабышханларын билмейме, юсюмде балым джокъ эсе?
Джукда билмей тургъанлайыма, ол къуругъан Азияда, арбазгъа кеси кириб  келди: - Башха адамны ийсем, айтханымы, мен излегенча, тындыралмаз деб келеме. Сен да джангыз, мен да джангыз, кел бир болайыкъ, юйдеги къурайыкъ деб келгенме - дегенинде, ит болсун анга «огъай» деб ызына иерик. Аллай кечебиз болгъан эди... бюгюн да эсиме тюшсе, санларымы учары келеди. Бир Аллах, мен аллай тириге тюбемегенме, - десе, тынгылыгъанла, бир уллу насыб табханча джарыкъ боладыла.
Эртден бла базаргъа къараб келейим деб кетди да, талай джылдан  эшитдим, ол халисин тас этмегенлей джашайды, юйдегиси да джокъду деб. Сен анга къара… Нечик эди.
Хапарны ары джанын айтхынчы Азиятны гитче къызы келди. Ол алайдан кетгинчи башха хапаргъа кёчдюле. Къызчыкъ джаллагъанлай, Азият: « Шо, ол джайлыкъда хапарынгы да бир айт, - деб тиледи.
Оу, андан эсе ёлге эдим, аны алай болурун билсем, ой дерик тюл эдим. Эркишини сюйеги, чырайы болса, неси да алайды дейсе да тураса, къатынга келгинчи. Ол бир джазыкъ эди, аны хапарын айтхан гюнахгъа къаллыкъды.
-Айт да къой  муну, несин джашыраса?
Сеннге аллай эркиши джетсе айта турурса хапарын. Мен, не болса да, адамны къарыусуз джерин айтыб къояллыкъ тюлме.
Андан эсе тёртюнчюню хапары игиди. Игиди десем да, ол мени къайгъылы тюл эди, мен кесим, аны кёргенлей ансыз болалмай къалгъан эдим ансы. Аллах кёреди, бир деб бир адамны джанын къыйнарча зат этмегенме.
Юч джылны  ичинде ол меннге айтхан ариу сёзлени машинагъа джюклесенг сыйынмаз. Аллай ариу тилли адам эди. Биринчи юйдегисинден сабийлерини аналары келгенинде, аны айтханындан чыгъалмай, айырылыб къалдыкъ. Бюгюн да къайтырыкъ эдим дейди тюбесе, аны къоюб кеталмайды, къалай да болсун.
- Менден кетген аллай адам болса не бола эди. Кимни тегенеси толса, ары барыб айланады, джазыкъ",- деди Азият.
Тегененги ашдан толтурмасанг эркиши бла ишинг болмазын билирге керексе. Не иги эркиши да ашхыны бла сюйюб башлайды. Джандетли болсун, ол арт кере кетген менден, ашамай бир сагъатны къалса санлары къалтыраб тебрей эди. Менден кетген десем да, Аллахдан келгеннге амал джокъду. Садакъа бергенлей турама, ол дуниясы джарыкъ болсун",- деб бешинчи эрини хапарына кёчдю Хурай.
Энди не этер муратынг барды, огъесе къойдунгму?"- деди Хамисат.
Мен бир кере да айтмагъанма кел кет деб, Аллах берсе огъай деген къылыгъым джокъду.
Хамисат, меннге энди да бир джукъ табылыр, сени юсюнгю тот басхынчы бир эркиши танысанг эди, – деб накъырда этди Хурай.
Оу, мен хариб, кёрдюгюз эки кере да, къармакъдан ычхыннган балыкъча, этиб кетгенлерин. Энди ала джаратхан тиширыула менден игиди деймисиз? Джазыу деб анга айта болурла",- деди Хамисат, джанынгы къыйнама, кюрешеме, дегенча.
Да бир тюзелсенг дей эдим. Мен кетсем, менлей хапар айтыб турлукъ бир адам керекди бу орамгъа. Сапият кетгенинде хапар айтыр кёзюу менге  джетгенин  билесиз.
- Хамисат, ишни къолгъа ал ансы бедишлик боллукъду орамыбыз. Джик дерге  орамда бир эркиши болмагъанын кёресе, – деб кёлкъалды этме дегенча, сёлешди Хурай
Орамны ёрге, джангы келген келинчик келе тургъанын кёрюб, Хурай: "Бизге джетген насыбдан  ариу да, таза да, иги да болсун балаларыбызны насыблары. Дуния тюрленсе, адамланы халилери башха бола барады. Бурун кимни акъылына келлик эди  ненча кере эрге баргъанын хапар этиб айтыргъа,– деди Хурай, башха къарыуум болмай джашайма дегенча.
- Бу ауур дунияда эригиб ёлебиз, сен хапар айтсанг, кюнюбюз джарыкъ болгъанча болады, дегенинде Хамисат, Хурай сёзюн бошаргъа излеб: - Бизни аналарыбыз, эрлерине джукъ болса, къара кийиб ётдюргендиле ёмюрлерин, мен а, къарт тели, сизни ауузума къаратыб хапар айтама, – деб бошады сёзюн.
Да джазыуунгу айтаса, алдабмы сёлешесе. Адам бушууун айтса, джюрегине себеб болгъанча, сени да айтханынг сайын джюрегин тынчлыкъ таба болур, – деб Хамисат джюрегин чапырыргъа кюрешди.
Мен кесим сюйгенча джашагъанма, анга сёз джокъду. Биринчи кере  Гида джазыкъ кесин алай джюрютмесе, мен да  башха юйдегилеча,  бир аякъдан ашаб джашарыкъ болур эдим.Джазыудан кетелликъ тюлсе. Барды деб да къууанма, джокъду деб да сынгсыма. Насыбынгы сакъла.
Ныгъышдагъыла, кюнлерин кеч этиб, юйлерине чачылдыла. Бирле безиселе да, юйдегилерине, сабийлерине барлыкъдыла. Ныгъышда ушакъдан сора тёрт къабыргъаны сууугъун сынарыкъ джангыз Хурай бла Хамисатдыла..
Ашхам бола, Азият  бышлакъ биширгенчик этиб келтирди. Бусагъат Хамисат да келликди къолуна бир джукъ алыб. Сени джауунгу да сёлеширге адамы болмасын.
****
Юч бачханы арасы дуппурчукъгъа джангы къабыр тюшдю.
Гюнахы къурусун, джандетли болсун деб, тийире бирден садакъасын бериб, дууа этгенлей турадыла. Орамгъа чыкъсала, Хурай олтуруучу джерге Хамисат олтурса излейдиле, алай а ол да олтуруб къалалмайды.. Алгъынча къалай болсун, алай а хапар айтхан тохтамагъанды, Хамисат толтурады Хурайны осиятын.

***

Адам не этиб кюрешсе да, заман кесини ишин тындыргъанлай барады. Энди Хамисат ныгъышха чыгъыучу тиширыуланы барындан да тамадады. Хурай хариб джерге тюшгенли, аны осиятын тындырыб, Хамисат ныгъыш хапарны сууутмагъанды. Ушагъыны аллын Хурай бла башлаб, сора кесини хапарларына кёчюученди. Ныгъышха келгенле, Хамисатха, Хурайгъа соргъанларындан башха соруула сорадыла.
- Хамисат, кертисин бир айт, биз сабий заманда, элде сенден ариу къыз джокъ эди. Бюгюннге кесинг джангыз къалдынг, джазыуунга кюлюб сёлешгенден башха бир амалынг къалмагъанча, алай къалай болду? Ненча келечи келе эди сизни арбазгъа. Анамы айтханын унуталмайма: «Къызы болгъанны арбазына келечиле сизни арбазгъа келгенча насыбны Аллах берсин дегенин, – деди Азият.
Азият, не айтыргъа да билмейме. Аллында ичимден къууаныб, сёз къошмай, анам-атам оноу этерикдиле дегенча болуб турдум. Ала да кеслерини болумларына кёре эте болур эдиле, джандетли болсунла, заманында хо демедиле.
- Кюртню юзюлюрю чыпчыкъны аягъындан - деб эшитгенмисе, джазыуум алай болду. Заманны заманында заманламасанг, ол табанлагъан этеди. Мен джаш заманда анам-атам сёз табдыла келгенлеге, кесим оноу этер заманда, кесим уллу кёлюлюк этдим, ахыры уа былай болду, – деди Хамисат, бир затын джашырмай.
 Хамисатны кёзлеринде мыдахлыкъны эслеб, Азият сёзню башхагъа буруучанды.
 - Тюнене тёбен орамгъа баргъан эдим, - деди. Алайда Асий бла эрини эте тургъанын кёрсенг, ачыудан ёлюрсе. Бир аламат къызчыкълары барды. Нарсанадан келечиле юч кере келдиле, алда: - Институтну бошамай боллукъ тюлдю - деб, огъайны басыб турадыла. Тёгерекге къарасанг а, ненча къыз сабий айланады эрге баралмай, сен огъай десенг барлыкъла табылырын къалай билмейсе.
 – Ёлюнг бар эссе - джерге, къызынг бар эссе - эрге  деб бош айтмагъандыла буруннгула.
Хамисат, аны эшитгенлей, хапарны къолгъа алды. Мен, бир, эки деб юч институтну бошадым. Меннге не сёз табарыкъдыла деб тура эдим. Табыла кёре эдим, окъууунга да къарамай. Не окъуу да джашлыкъча болалмайды. Хар затны кесини заманы барды. Заман озса, хазна киши сени таба къарарыкъ тюлдю, сен кесинги аламат этиб тургъанлыгъынга. Аламат эсе бюгюннге дери нени сакълагъанды дерикдиле. Сёз бир кетсе, хыйны дуа джазылгъанча боласа да къаласа. Азият, энди Асийлеге таба барсанг, аталарына Хамисат сеннге тюберге излей эди бир дерсе.
Барсам айтырма, къызны атасыны айтханы кёлюмю къыйнагъанды да. Огъай, бу сабийликде сюймеклик, ёсюб джетсе,  къайры тас болуб къалады эрге барыргъа джетгенлей, – деди Азият хапарны тохтамазын излеб.
- Ол адетибиз тюлмюдю кюннге тамгъа салгъан. Сабийини сагъышын этген, амал излейди, кесин багъалатхан сёз излейди. Сёз излеген, аны бла къалады, насыб излеген аны табады, – деди Хамисат, заманында мени оноууму этселе, мен былаймы къаллыкъ эдим дегенча.
Тёбен орамдан келген Кюзтюймени кёрюб, бу а хапарсыз келлик тюлдю деб, Азият ныгъышха чакъырды. Ол олтуруб орнун табхынчы чыдамай: – Не болдула? – деди.
 О, къой аланы. Тюнене бешинчи кере келгенлеринде да, огъайдан сора джууаб табмадыла келечиле. Бюгюн къыз къачыб кетгенди деген хапар барды. Хапарны терени аллыбыздады. Ол Парисбийди демезсе, анда бир сыфат барды. Къызым д