Бабан йицар

               
                БАБАН ЙИЦАР
                (Махъв)

      Ярхла дару саб гъулаъ  кюгьне духьну адру вахтари сар касиб кьаби баб яшамиш шули гъахьну. Дугъаз айина-адру вари девлет – ругтIан кIикIил гизаф али бицIи хутIил, саб габач хюни  ва камк кабхьнайи йирси дуркьар вуйи. Дугъан жилир жигьил яшнаъди «гъардшарин дяви» кIуру женгариъ гъакIну, кIури шуйи. Инсанари гьацира, кьаби бабаз сар кIулиъ микI  айи байра а, думу бабан касиб дуланажагъ кьабул дарди, уьлкйириз удучIвну душна, кIурира шуйи. Сарун дугъаз я айирра, я дугъахъ хъайирра адайи. 
     Бабу хутIлин сабну пIипIниин картуф киври, имбу йишв`ин  рузи убзури шуйи. ГвачIнин хюни лижягъна утIубккну, хябяхъган думу гъяйиз, баб чан хутIлиин ачIил апIури, картфихъ руг хъапIри, арчлианди иливнайи зазар дюз алаури ва жара ляхнар апIури шуйи. Хябяхъган, чан улгьанийикан дапIнайи тIилнягъди чан хюндиз ачIлин укIан гъагъра кьял`ин иливну, думу  хулаз гъюйи. Хъа амси йигъари ва кьюрдну хутIлиз дурушру вахтари думу милин-тилин чаз ккуркьнайи жвилли хьайирикан мурслар апIури вая,  дуркьаригъ дирибшну гъабхьиш, чан чIарбюх халачи убхури шуйи. Бабан асас гъазанж гьар йисан хюнди гъапIу кIари чвну масу тувбалан вуйи. Амма дугъан гъазанмиш гъапIуб  чаз саб касиб мадарназтIан гьубкIурдайи. Магьа гьамци гъябгъюрайи дугъан уьмур, чав кIуруганси, я гъачIидарик - я чIивидарик ктарди, гьаммишан саб аьжуз тягьярнаъ яшамиш шули.
          Сад йисан кьаби бабан хюнди сабси кьюб кIари гъапIу: саб кIаруб, саб рашиб. Кьюбибра йицидар. Баб, кIарариз хъайивал апIури, разивалиан ликар жилик ктруркIри шулу. Дугъан цци, саб кIари масу тувган, тмунуб гъибтну, дидкан чаз ккибтIру йиц апIуз ният шулу. Чан уьмриъ ккунивал бегьем харж апIуз дархьи дишагьлийи му кIарар, веледарси, аьхю ккунивалиъ уьрхюру: хюндикк ккаъбахъан, аьхъю дархьуз, дурар цIапIру хулаз хури, дугъу дурариз, чав бегьем дирипIри гъибтну, чаз гъапIу хураг пай апIури шулу. КIарарра гьаци аьхю шулуки, гъяркъдари дурар миршарихъди тевуйи. КIарариз кьаби бабра гизаф ккунди шулу. Дурар, инсанарси, гъавриъ айидар вуйи. Эгер баб дярякъри гъахьиш, мугьар апIури, дурари бабаз дихар апIуйи. Багахь хьайиган, чпин ккунивал улупури, бабаз мелзар йивуйи.
       Чвул дубхьну, саб  кIари масу тувру вахт гъюрайиган, бабаз дерд кади шулу. Лигуруш, му йисан бабан хутIлиъ картфарра гизаф ккиршру, гъушу йисаритIан лап артухъди тахилра шулу. Гъабхьи сурсатнакан чазтIан артухъ вуйиб масу тувган, бабан хилиз саб кIардихъ гъадабгърубсиб пул гъюру, ва дугъу аьхю разивалиинди кьюбиб кIарарра гъитбанди апIуру.
       Вахтар гъягъюру. Бабан кIарарикан жердар, хъасин жердарикан таза йицар шулу. Дурар бабу йицарин лижягъ гъяъру. Гизафдар йицари сифте мурариз кIулар йивури шулу. Амма, кIарубдиз гъивиш, дидхъанди рашиб, рашибдиз йивураш - дидхъанди кIаруб дубхьну, дурари чпиз гиран ктапIуз гъитурдайи. Са-сабдира дурариан фуну йицраз вушра жаваб тувуз удукьуйи.    
           Гъулан баяри, йицар алаури, лижягъ варитIан дирбашдар аьгъю апIруган, кьаби бабан йицар ккагъуз шлудар адайи. Гьаци бабан кьюдюхрар  вуйи кIару йицна раши йиц лижягъ вартIан кIакIнаъ гъаши.
      Бабан разивалинра кьадар адайи. Дугъан йицар дуланажагъдиъ апIру ляхнариъра сабпидар вуйи: дурар вартIан аьхю гъагъ зигрудар ва, кьаби дишагьлийихъди вердиш духьну, жилижвувар ва дишагьлийир имид ишри, бицIидарихъра кмиди хъпехъури, укIан  мярх хуз, хутIил-ггад апIуз гизаф рягьтидар вуйи. Гъуншйир ва гъуландари, кьаби бабаз миннатра дапIну, кьиматра тувну, чпин гъагъ дизригру йицарихъди вая, таза жердар ктIиршруган,  гьадрарихъди ккитIуз, бабан йицар гъахури шулу. Бабаз дакьат гъюз хъюгъру. Дугъу чан яш гьархнайи кума цIийи алапIуз, асул али палтар гъадагъуз, ицци-ужудар хурагар апIуз хъюгъру. Аьхирра бабу, устйир дидисну, чаз цIийи хуларра ккергъру. Дугъан, чав хулар гъапIиш, уьлкйириъ айи чан бай кьяляхъ гъиди кIури, умуд кади шулу.
      Гъулаъ бабан йицартIан кIубан йицар адрувалиин рази вуйидарра-дарударра айи. Гизафдариз, бабан йицар саб-сабдиин алаъну, дурари гьапIруш, лигуз ккунди шулу. Дурари думу ляхин кьаназ дипурдар ва  лижягъна адаънайи кьюби гъардаш йицар саб-сабдиин алауру. Сифте кьюби йицарра, инсанарихьинди мюгьталди лигури, гьяракатсузди гъузри шулу. Аьхирки, дурар  кчIичIихрайиган, инсанари, хъуржри, саб-сабдиин алауру. КIулиан мурари, инсанарин ккудудукьбаз зарафатар апIури, кIарчар кIарчаригъ гъирчну, гьаци кIулари тамшир апIуру. Хъасин, «лигай - кIарубди рашиб гъибтурдар»  вая «дар - рашиб кIарубтIан гужлиб ву», кIуру гафар ерхьури, тюнт хьуз хъюгъну, ява-явашди кьюбибдиъра гьяйванатдин табиаьт ачмиш шулу, ва дурар кIваантIан кчIихуру. Сифте дурариз чиб кчихбан начра кади шулу. Хъасин дурар, алаъган, цIиб ухди кчIихуз хъюгъру. Вахт гъябгъюри, дурар алаузкьан лазимвал гъубзурдар: дурар саб хьайи йишвахь тмунуб кчIичIихди гъузуз даршлу душмнариз илтIикIуру.
       ЦIийи хулар дивуз, цIийи хутIлар ккадаркуз хъюгънайи баб, чан йицарин дердну гъадагъну, гьапIрушра аьжуз шулу. Амма дугъу, чан ушвниан ипIруб туври, пичрахъ веледарси сатIиди гъюуьрхю кIарарикан гъахьи кьюб гъардаш йиц гьич албагбанди дайи. Гьаци, кIул`ин дизигну, бегьем гъаврихъан душнайидар, дурар саб ягъли кьалиин саб-сабдик кчIихуру ва, кьюбибра сабси дерин гъяризди ахьну, мурдал шулу. Баб яснаъ ахъру. Дугъаз «гъардшарин дявдиъ» чан жилир гъакIи вахт чан гъагъи кьисматнаъ хъана текрар гъабхьиси гьибгъру.