Мой перевод польской пьески первой половины XIX века - этакий патриотический ужастик с призраком утопленницы княгини Ванды (та самая, «которая утопилась, потому что немца не хотела»), что раз в поколение вскарабкивается на Вавельскую башню в Кракове и вещает оттуда о новых горестях несчастной Польши, но слышит это предсказание и видит призрак каждый раз только один из юношей этого поколения.
------------------------------------------
ПОЭЗИЯ
КОНСТАНТИЯ ГАШИНСКОГО.
______
ДЕНЬ ВОСЬМОЙ
СЕНТЯБРЯ
1831 года
В КРАКОВЕ.
(ВООБРАЖАЕМАЯ КАРТИНА.)
______
(Масса народу, прогуливающегося по аллее вокруг Краковского замка — местами стоят группы из нескольких человек — тут и там разгорается оживлённая беседа.)
_____
I-ый ГРАЖДАНИН (приближаясь к одной из групп).
Почтенье, дамы! Здравствуйте, панове!
Как там у наших братьев по-соседству?
Что слышно из Варшавы?
II-ой ГРАЖДАНИН
Одни дурные вести;
Москаль уж в Болимове.
Ну, а в Варшаве в этот миг
Сеймуют — там по-новой крик —
Драть глотку наш народ привык
И сгинет, как всегда, от болтовни!
III-ий ГРАЖДАНИН
Я этим утром, посетив банкира,
Оптимистичней новости слыхал;
Банкир божился, будто Ромарино
Огромный корпус свой туда послал,
Чтобы Москве ударить по тылам.
II-ой ГРАЖДАНИН
Идея хороша, отличный план,
Зажать москAля между двух огней —
Вот только справятся ли с ней?
I-ый ГРАЖДАНИН
Варшава стала крепостью; теперь
Штурм никакой страшить её не может;
Она отбросит армию тирана
И победит его ...
II-ой ГРАЖДАНИН
Дай Боже!
III-ий ГРАЖДАНИН
Ведь при Костюшке, дамы и мосьпаны,
Как штурмовали города — о, раны!
И хоть валы в них были никакие,
И сам пруссак был заодно с Россией,
Хотя столицу крепко осаждали,
За дёшево её мы не отдали!
ГОЛОС (в соседней группе людей)
Ах, что я вижу! —
НЕСКОЛЬКО ГОЛОСОВ.
Что там, что такое?
Чего кричишь?
ЮНОША (показывает рукой вверх).
Туда смотрите, выше:
Феномен радужный, свечение золотое
На башне замка, там — на крыше!
(Многие из людей бегут в ту сторону.)
ФРАНТ (одевая очки).
Взгляд обращаю я в любую из сторон
И вижу — ma parole! — одних ворон —
Тех, что расселись и галдят на крыше!
Хотя очки на нос напялил я,
Ценою в целых три французских талера —
Я приобрёл их, будучи в Париже,
В салоне лучшем оптики и линз,
На площади, где Генрих их стоит.
УЧЁНЫЙ.
В такую пору, как сейчас, я вам ручаюсь,
В природе радуги доселе не случалось.
Мальчишка вздор несёт и чепуху городит,
Людей наивных в заблужденье вводит.
Как справедливо граф нам говорит,
На крыше замка вороньё сидит!
ЮНОША (с воодушевлением).
Смотрите же! Туда смотрите — выше:
Вновь что-то, словно молния, блестит
На башне замка, прямо там — на крыше!!
Там синеглазая красавица стоит —
Бледна, как смерть, премилая на вид!
Не заплетает эта дева кос,
А груда длинных золотых волос,
Как плащ, её фигуру обтекает
И каждый локон светится, сияет,
Как солнца луч, как пламя он горит!
А на прекрасной пелене волос,
Как будто перлы на янтарном поле,
Искрятся капли влаги, ярче звёзд,
И по груди её стекают доле.
Одета дева в мокрые лохмотья —
В ракушках, лилиях и камышах болотных;
Такими украшеньями покрыта
Прелестница, что глядя на неё,
Подумаешь: вторая Афродита
Пришла в мир солнца из пучины вод!
(переводит дыхание)
Вот сцена новая. Вы посмотрите лучше!
Подняла дева белую ладонь —
И распростёрся, грозовою тучей,
Флаг чёрный над девичьей головой —
И, зарыдав, та незнакомка вторит:
О, горе Польше! горе! горе! горе!
(Голос его слабеет — он шатается)
Глядите! — а в руке другой...
(падает в обморок.)
ТОЛПА.
Да что за чушь он порет?
Ведь никого на башне не видать,
И голосов в округе не слыхать!
I-ый ГРАЖДАНИН
Паренёк наш явно бредит,
Что плетёт — не знает сам.
Mente captus — крыша едет:
Не все дома у юнца!
II-ой ГРАЖДАНИН
Призрак девы не так жуток,
сколь прелестен, до греха...
ТОЛПА (смеётся).
Ха-ха-ха! Вот мастер шуток!
ДОКТОР (расталкивая зевак).
О, что я вижу? Молодой пан Клеменс!
Его отец мой давний пациент.
(Нагибается и щупает пульс.)
Вот это пульс! Один момент....
Оно и есть! — delirium tremens!
Подобный casus всякий раз бывает,
Когда кровь к мозгу быстро приливает...
Ланцет! Мне срочно нужен инструмент!
(Шарит в карманах).
УЧЁНЫЙ (Франту).
Вот видите, пан граф. Правы мы оба.
О чём я говорил минуты две назад?
Что вести все о духах и о гномах,
Вампирах, ангелах, чертях и прочей дряни —
Всё это только плод и результат
Фантазий и идей мистических,
К нам привнесённых из Германии,
Влияние их школы романтической,
Морочащей мозг юношей незрелых.
ПОЛИЦЕЙСКИЙ.
А ну, убрать с дороги это тело!
Припадочный? — Так в монастырь несите
В лечебницу его, в обитель
Бонифратров...
ТОЛПА.
Вы только посмотрите на него!
Аль покомандовать, служивый, захотелось?
Ступай себе — откуда шёл!
Прочь убирайся, пока целый!
(Народ отталкивает полицейского от юноши.)
ЖЕНЩИНА.
Когда смотрел наш юноша на башню,
В моей груди так дико сердце билось —
Не видела девицы я той страшной,
Но верю, он не лгал — там что-то было!
СТАРИК (выходя из толпы).
Я тоже верю и не насмехаюсь,
Хоть ничего в сей миг не наблюдаю —
Но всё ж клянусь своею сединой,
Христом клянусь я и спасеньем,
Что видел призрак в точности такой,
Что был свидетелем подобного виденья;
Случилось тут же мне стоять
Примерно сорок лет назад...
С годами память слабнуть начала —
Но ясно помню — это было
В октябрь, десятого числа,
В проклятый год, когда Москва
Костюшки армию разбила! 1)
(Юноша приходит в себя и прислушивается.)
И увидел я на башне
Тень утопленницы нашей —
Симпатичной, златовласой!
Она подняла белую ладонь —
И распростёрся, грозовою тучей,
Флаг чёрный над девичьей головой.
И бледная, как будто в смертной хвори,
Она, рыдая, голосила с башни той:
О, горе Польше! горе! горе! горе!
(Вокруг старика собирается толпа.)
Тогда вокруг собралось много люда,
Но ни один из них не видел чуда,
Никто пророчества не слышал, стоя рядом,
Смеялись надо мною все. — Бедняги!
Не ведали они, что скоро — через сутки,
Плач по стране раздастся долгий, жуткий! —
(Переводит дыхание и продолжает.)
Что я предчувствовал — случилось:
Узнал я позже, что в тот день и час,
Когда видение описанное было —
В долине Мацеёвицкой как раз
Костюшко был пленён, не в силах биться больше,
А вместе с ним — несчастная вся Польша!
(Ужас охватывает толпу — народ заламывает руки — слышны крики отчаяния)
ФРАНТ (вполголоса учёному).
Идёмте прочь — il faut в толпе укрыться,
Почтенным людям быть здесь не годится,
Иначе анекдоты старикашки
Мне репутацию подпортить могут страшно.
Ведь если русский консул ненароком
Saura — уверен, тотчас разгласят —
Что я в скандал замешан хоть бы боком,
Меня к нему на бал не пригласят;
Et tu sais que, у них на карнавалах
Даются восхитительные балы!
(Оба уходят прочь.)
СТАРИК (обращаясь к толпе).
Недоверьем оскорблённый,
Я с одним столкнулся дедом,
И мне старец незнакомый
Неожиданно поведал:
«И я в юности ту панну
Тоже видел, — как ни странно;
Там, над башнею церковной,
Плакала, с тряпицей чёрной.
Божий или сатанинский
Этот знак — бог весть — но сбылся!
В тот же день и в то мгновение,
Когда было мне видение,
Данциг покидал Лещинский,
Сакс Второй на трон садился 2).
Дева та — беды знаменье,
Вестник наших поражений —
Появлялась тут нежданно
В час козаческих восстаний,
В годы шведского Потопа
И тевтонов слыша топот. —
Кто не видел — тот не верил,
Хоть рази их громом в темя!
(после секундной передышки.)
Удалился дед, но позже,
Доводилось от прохожих
Слышать, будто там на башне
Плачет тень княгини Ванды —
Духом мужественной панны,
Чья могила в земле нашей;
Той, что не хотела немца,
Не досталась чужеземцу!»
ТОЛПА (в ужасе).
Опять нахлынет бедствий море:
О, горе Польше! горе! горе! горе!
I-ый ГРАЖДАНИН
Вот страшных наболтал историй;
Занудный старикан, хотя ретивый. —
II-ой ГРАЖДАНИН
И речь и жесты мощны и затейны —
Видать в нём старожила бывших сеймов!
Но, чу! Что напоёт ещё вития?
СТАРИК (обращаясь к толпе).
От некоторых слышал я иначе,
Что, мол, однажды, в надлежащий час,
Смиренного народа слыша плачи,
Бог смилуется, успокоит нас,
Простит грехи отцов и дедов наших,
Путь к лучшему грядущему покажет.
Когда тень Ванды к нам в последний раз
Придёт вещать о бедствии и горе,
О поражении, о плене и о море,
Которые обрушатся на нас —
После чего настанет век счастливый,
То принесёт с собой росток оливы
И предъявит его в своей руке,
Чтобы никто сомненья не имел!
ЮНОША (порывисто вскакивая на ноги).
Людям мир и Богу слава!
Мира ветвь она держала!
Когда, взрыдав над вестью злополучной,
Подняла Ванда белую ладонь —
И распростёрся, грозовою тучей,
Флаг чёрный над девичьей головой,
Другой рукой ростком она махала!
Спасибо, Боже! Слава Богу! Слава!
(Крики радости раздаются со всех сторон.)
ВНОВЬ ПРИБЫВШИЙ (продираясь сквозь толпу, кричит).
Вам тут радость и веселье,
А в Варшаве люди гибнут!
Реки крови не мелеют,
А бойцов уже не много —
Ведь отряды Ромарино
Не идут — и издалёка
Видно, ждут конца Отчизны! —
(Переводит дыхание.)
Я новость из столицы получил,
Посланник молвит: третьи сутки кряду
Штурмуют город москалей отряды!
Уже враг Волю захватил —
Где пан Совинский, хромоногий старец,
Пал в битве, окружённый казаками;
Убит врагом внутри костёла он,
Как мученик языческих времён!
Как это скверно! Ведь потеря Воли,
Столицы гибель предвещают вновь
Позор нам и проклятую неволю!
ТОЛПА.
О, горе Польше! горе! горе! горе!
СТАРИК (обращаясь к народу).
Челом ударьте в пол, взревите в голос!
Посыпьте, люди, пеплом каждый волос!
Ведь ныне в грозной Иеговы длани
Вновь меч сияет, жаждущий страданий!
Но знай и помни, Польша наша бедная,
Что это наказание — последнее!
(Переводит дух и продолжает.)
Слишком краток жизни моей век,
Чтобы счастья я застал рассвет,
Но вам, юным, видеть суждено
Долю лучшую и лучшее житьё!
Не пройдёт и двух десятков лет,
Как вновь Польша обнажит свой меч,
Но в сей раз она уж не погибнет,
А прогонит прочь врагов Отчизны!
Все, что потеряли мы бесславно,
Возвратится в Возрожденья век:
И столпы стальные Болеславов
Вынырнут со дна российских рек!
Пусть же Польша грусти позабудет
В сей последний общей скорби день;
Ибо больше не увидят люди
Молодой утопленницы тень!
ТОЛПА (упав на колени).
Боже предков! Дева пресвятая!
Да исполнятся твои предначертанья!
В скорби нашей — искренней, глубокой,
Проливаем новых слёз потоки —
Окажи, немедля, Дева, милость,
Ибо ждать мы более не в силах!
1845 год.
ПРИМЕЧАНИЯ:
_________
1) 10 октября 1794 года была битва под Мацеёвицами.
2) Поражение Лещинского на повторных, после смерти Августа II, королевских выборах оказалось великим несчастьем для Польши. Август III окончательно деморализовал и без того упавшую духом нацию и своими поблажками приучил московские войска хозяйничать в Польше, как у себя дома. — Какого короля страна потеряла в лице Лещинского, продемонстрировало его мудрое управление Лотарингией. — Под его властью, благодаря усилению французского влияния, мы бы в полной мере оказались в орбите политической жизни Западной Европы и, с полной уверенностью, избавились бы от интриг Москвы.
Ma parole! — Клянусь! (франц.)
Mente captus! — Мозг свихнулся! (латин.)
Delirium tremens — белая горячка (латин.).
Il faut — надо (франц.)
Saura — узнает (франц.)
Et tu sais que — А вы знаете, что... (франц.)
Источник:
http://books.google.pl/books?id=_R0EAAAAYAAJ&hl=pl&pg=PA51
https://archive.org/details/poezyezygmuntak11krasgoog
Гашинский К. День 8-ой Сентября 1831 г. в Кракове
© Copyright: Ульмас Искандер, 2014
Свидетельство о публикации №114081408653
Свидетельство о публикации №114081408653
Рецензии
Целый польский текст:
P O E Z J E
KONSTANTEGO GASZYŃSKIEGO.
______
DZIEŃ ÓSMY WRZEŚNIA
1831
W KRAKOWIE.
(OBRAZ FANTASTYCZNY.)
______
(Mnóstwo ludzi na przechadzce otaczającej Zamek Krakowski — miejscami
stoją grupy z kilku osób złożone — wszędzie toczy się żywa rozmowa.)
_____
Iszy OBYWATEL (zbliżając się do jednej z grup).
Witam Panów! jakże zdrowie?
A co tam słychać sąsiedzie
Od Warszawy?
IIgi OBYWATEL.
Źle się wiedzie;
Moskale już w Bolimowie.
A w Warszawie, w tej godzinie
Sejmikują — wrzask na nowo —
Ród nasz zawsze grzeszył mową
To też i od mowy zginie!
IIIci OBYWATEL.
Ja słyszałem dzisiaj rano
Dobre wieści od bankiera;
On upewniał — że wysłano
Z Romaryną korpus liczny,
Który Moskwie tył zabiera.
IIgi OBYWATEL.
Plan wyborny, pomysł śliczny
We dwa ognie wziąść Moskali —
Byle tylko wykonali!
Iszy OBYWATEL
Warszawa oszańcowana
Silny szturm wytrzymać może;
Odeprze wojska tyrana
I zwycięży — —
IIgi OBYWATEL.
Daj nam Boże!
IIIci OBYWATEL.
Za Kościuszki, Mości Panie!
Sroższe było szturmowanie;
A choć wał był ladajaki
I chociaż nas oblegali
I Moskale i Prusaki,
Przecieśmy się im nie dali!
GŁOS (w bocznej grupie).
Ach, co widzę! —
KILKA GŁOSÓW.
Co to, co to?
Ten krzyk wielki!
MŁODZIENIEC (z podniesioną ręką w górę).
Czy widzicie
To zjawisko z tęczą złotą,
Na zamkowej wieży szczycie?
(Mnóstwo ludzi biegnie w tę stronę.)
ELEGANT (wkładając okulary).
Ma parole! ja z żadnej strony
Nic nie widzę — oprócz wrony,
Co kracząc siedzi na krzyżu!
A mam sławne okulary,
Bo kupiłem je w Paryżu
Za trzy francuzkie talary,
U najlepszego optyka
Tuż przy posągu Henryka.
UCZONY.
W czas jak dzisiaj, ja wam ręczę,
Niepodobna ujrzeć tęczę.
Młodzieniaszek duby bredzi,
Łatwowiernych ludzi zwabia:
Bo jak słusznie rzekł Pan Hrabia,
Na wieżycy wrona siedzi!
MŁODZIENIEC (s uniesieniem).
Czy widzicie, czy widzicie
Jaka gore błyskawica
Na zamkowej wieży szczycie?
Tam stoi blada dziewica
Modrooka, krasnolica!
Włos jej długi, rozpuszczony,
Nie w warkocze utrefiony,
Lecz się rozlał po kibici,
Jako płaszcz ze złotych nici
I płomiennym blaskiem świeci!
A po włosów tych obsłonie,
Jako perły po bursztynie,
Za kropelką kropla płynie
I przecieka po jej łonie.
Przemoczone na niej szaty — —
W muszle, w trzciny, w wodne kwiaty
Przystrojona i okryta —
Iż się zdaje patrząc po niej,
Że znów druga Afrodyta
Wyszła na świat z morskich toni!
(zatrzymuje się)
Czy widzicie scenę nową?
Białą dłoń podniosła w górę
I rozwiała jakby chmurę
Czarny sztandar po nad głową —
I ze łkaniem nam powiada:
Biada — biada — biada — biada!
(Głos mu słabnie — chwieje się)
Patrzcie! — w drugiej —
(pada zemdlony.)
TŁUM.
Co on gada?
Nic nie widać na wieżycy,
Nic nie słychać w okolicy.
Iszy OBYWATEL
Młodzik mózg ma przewrócony,
Mente captus; plecie, baje
Banialuki i androny —
Piątej klepki mu nie staje!
IIgi OBYWATEL.
Ale widmo, jak na stracha
Dosyć ładne —
TŁUM (śmiejąc się).
Cha, cha, cha, cha!
DOKTOR (nadchodząc).
Co ja widzę? to Pan Klemens
Syn mojego gospodarza!
(Schyla się i maca puls.)
Puls ten mocno mnie przeraża!
Tak! to jest delirium tremens!
Zawsze casus się ten zdarza,
Gdy krew buchnie ku mózgowi —
Lancet zaraz go uzdrowi!
(Szuka po kieszeniach instrumentów).
UCZONY (do Eleganta).
Widzisz Hrabio że mam rację,
Co mówiłem ci przed chwilką:
Że te wszystkie egzaltacje
Te marzenia — te widziadła —
Duchy — djabły — i anioły
I upiory — to są tylko
Plonem romantycznej szkoły,
Co się z Niemiec do nas wkradła
I przewraca mózg młodzieży.
POLICJANT.
Chory drogę tu zawala —
Jeśli warjat — to należy
Nieść go prosto do szpitala
Bonifratrów —
TŁUM.
Patrzaj no go!
Burmistrzować ci się chciało?
Idźże sobie swoją drogą,
Jeśli chcesz się wymknąć cało.
(Lud wypycha policjanta.)
KOBIETA.
Gdy w zamkową patrzył wieżę,
Serce we mnie silnie biło —
Nie widziałam, ale wierzę
Że co mówił, prawdą było!
STARZEC (występując z tłumu).
I ja wierzę i nie szydzę,
Choć w tej chwili nic nie widzę —
Ale klnę się na włos biały,
Na Chrystusa, na zbawienie,
Że podobne już widzenie
Oczy moje oglądały;
Oglądały tu, w tem mieście,
Lat temu blisko czterdzieście!
Z późnym wiekiem pamięć znika —
Ale pomnę że to było
Dziesiątego Października,
W roku — gdy się wojsko nasze
Pod Kościuszką z Moskwą biło.1)
(Młodzieniec przebudza się i słucha.) .
I ujrzałem na wieżycy
Widmo młodej topielicy
Jasnowłosej krasawicy!
Białe ręce wzniosła w górę
I rozwiała jakby chmurę
Czarny sztandar po nad głową.
Twarz dziewicy była blada
I jęczała smutną mową:
Biada — biada — biada — biada!
(Tłum się zwiększa obok starca.)
Mnóstwo przy mnie stało ludu,
Ale nikt nie widział cudu,
Nikt nie słyszał przepowiedni!
I szydzono ze mnie. — Biedni!
Nie wiedzieli, że w noc drugą
Płacz się zacznie — i na długo! —
(Po krótkiem milczeniu.)
Co przeczułem, to się stało:
Bo w tym samym dniu, godzinie,
Gdy się widmo ukazało —
W Maciejowickiej dolinie
Padł Kościuszko w ręce wroga,
A z nim i Polska nieboga!
(Wielki przestrach — lud załamuje ręce — słychać krzyk rozpaczy.)
ELEGANT (cicho do uczonego).
Chodźmy — il faut w tłum się schować,
Bo ta dykteryjka dziada
Wcale mi w gust nie przypada
I może skompromitować.
Gdy konsul ruski, przypadkiem
Saura, jak się to rozgłosi,
Że byłem tej sceny świadkiem,
To mnie na bal nie zaprosi;
Et tu sais que, w karnawale
Bardzo piękne daje bale!
(Wychodzą obadwa.)
STARZEC (do tłumu).
Po widzeniu — gdym wyśmiany
Na zamkowym placu siedział,
Jakiś staruszek nieznany
Stanął przy mnie i powiedział:
«I jam niegdyś, dziwnym losem
«Nad wieżycą widział farną
«Tę dziewoję z chustą czarną
«Jak jęczała smutnym głosem.
«Moc to Boska czy szatańska —
«Nie wiem — lecz znak ten nie zwodził;
«Bo w ten sam dzień i godzinę
«Gdym bladą ujrzał dziewczynę,
«Leszczyński odpływał z Gdańska,
«A drugi Sas na tron wchodził 2).
«To widmo nieszczęścia wróży —
«Jawi się śród klęsk ojczyzny —
«Już widzieli je niektórzy
«W czasie buntów Kozaczyzny,
«W czasie wojen ze Szwedami
«I zatargów z Krzyżakami. —
«Tłum nie widział i nie wierzył,
«Chociaż w niego grom uderzył.»
(Po chwili milczenia.)
Odszedł starzec — ale później
Mówili mi ludzie różni,
Że to widmo na tej wieży,
To cień Wandy — owej Księżny
Która w ziemi naszej leży,
W której duch był taki mężny,
Iż nie chciała cudzoziemca
I przeniosła śmierć, nad Niemca!
TŁUM (z przerażeniem).
Nowy cios na Polskę spada:
Biada — biada — biada — biada!
Iszy OBYWATEL
Straszne rzeczy rozpowiada,
Ale nudny starowina. —
IIgi OBYWATEL.
Silny w gestach i w języku,
Widać bywał na sejmiku!
Ot! znów perorę zaczyna.
STARZEC (do tłumu).
I słyszałem oprócz tego
Że kiedyś — w czas naznaczony —
Gdy wreszcie Bóg, poruszony
Kornym płaczem ludu swego,
Za grzechy ojców przebaczy
I przyszłość lepszą dać raczy —
To cień Wandy, kiedy przyjdzie
O ostatniej głosić biedzie,
Zwiastować klęskę ostatnią,
Co ma spaść na ziemię bratnią —
By później był wiek szczęśliwy —
Przyniesie rószczkę oliwy
I pokaże w białej dłoni
Aby lud nie wątpił o niej!
MŁODZIENIEC (zrywając się).
Pokój ludziom — Bogu chwała!
Rószczkę miru w ręku miała!
Kiedy, jęcząc smutną mową,
Jedną dłoń podniosła w górę,
Przesuwając jakby chmurę
Czarny sztandar po nad głową,
W drugiej rószczką powiewała:
Chwała Bogu! chwała! chwała!
(Krzyki radości rozlegają się zewsząd.)
NADCHODZĄCY (przedziera się przez tłum i woła).
Tutaj radość i wesele
A w Warszawie bracia giną!
Polskiej krwi strumienie płyną,
A mścicieli już nie wiele —
Bo dywizja z Romaryną
Nie powraca — i zdaleka
Chyba zgonu Polski czeka! —
(Zatrzymuje się.)
Odebrałem wieść w tej chwili
Że od dwóch dni, najezdnicy
Już szturmują do stolicy
I że Wolę już zdobyli —
Gdzie Sowiński, starzec chromy,
Otoczon Moskwą do koła,
Padł — zabity śród kościoła,
Jak męczennik z czasów Romy!
Źle to, źle! — Stracona Wola
Zgon Warszawy przepowiada:
Znów srom na nas i niewola!
TŁUM.
Biada — biada — biada — biada!
STARZEC (do ludu).
Posypcie głowy popiołem
I uderzcie w ziemię czołem,
Bo w groźnej Jehowy ręce
Błysnął miecz ku nowej męce!
Ale pomnij ziemio bratnia
Że ta plaga — już ostatnia!
(Po chwili milczenia.)
Nazbyt krótkie moje życie
Bym oglądał szczęścia świt,
Lecz wy młodzi — obaczycie
Inny los i lepszy byt!
Bo dwadzieścia lat nie minie,
A znów Polska chwyci miecz;
I tą razą już nie zginie
Lecz wypędzi wrogów precz!
Dawne zabory i łupy
Wrócą w odrodzenia wiek:
I żelazne Chrobrych słupy
Wyjdą na wierzch z głębi rzek!
Niech się Polska więc nie smuci
W ten ostatni płaczu dzień;
Bo już więcej nie powróci
Topielicy blady cień!
TŁUM (na kolanach).
Boże Ojców! Świata Panie!
Niech się spełnią twe wyroki!
Żal nasz szczery i głęboki
Leje nowych łez potoki —
Lecz daj rychło zmiłowanie,
Bo na siłach nam nie stanie!
1845.
________
1) 10. października 1794. roku, bitwa pod Maciejowicami.
2) Nieudanie się powtórnej elekcji Leszczyńskiego po śmierci Augusta II., było wielkiem nieszczęściem dla Polski. — August III. zdemoralizował do reszty naród już upadający na duchu, i moskiewskie wojska przyuczył gospodarować po Polsce. — Jakim byłby królem Leszczyński, pokazał to, rządząc tak mądrze Lotaryngją. — Pod jego panowaniem, wpływ Francji byłby nas wciągnął w życie polityczne zachodniej Europy i uwolniłby zapewne Polskę od intryg moskiewskich
Ульмас Искандер 04.05.2020 08:48 • Заявить о нарушении
P O E Z J E
KONSTANTEGO GASZYŃSKIEGO.
______
DZIEŃ ÓSMY WRZEŚNIA
1831
W KRAKOWIE.
(OBRAZ FANTASTYCZNY.)
______
(Mnóstwo ludzi na przechadzce otaczającej Zamek Krakowski — miejscami
stoją grupy z kilku osób złożone — wszędzie toczy się żywa rozmowa.)
_____
Iszy OBYWATEL (zbliżając się do jednej z grup).
Witam Panów! jakże zdrowie?
A co tam słychać sąsiedzie
Od Warszawy?
IIgi OBYWATEL.
Źle się wiedzie;
Moskale już w Bolimowie.
A w Warszawie, w tej godzinie
Sejmikują — wrzask na nowo —
Ród nasz zawsze grzeszył mową
To też i od mowy zginie!
IIIci OBYWATEL.
Ja słyszałem dzisiaj rano
Dobre wieści od bankiera;
On upewniał — że wysłano
Z Romaryną korpus liczny,
Który Moskwie tył zabiera.
IIgi OBYWATEL.
Plan wyborny, pomysł śliczny
We dwa ognie wziąść Moskali —
Byle tylko wykonali!
Iszy OBYWATEL
Warszawa oszańcowana
Silny szturm wytrzymać może;
Odeprze wojska tyrana
I zwycięży — —
IIgi OBYWATEL.
Daj nam Boże!
IIIci OBYWATEL.
Za Kościuszki, Mości Panie!
Sroższe było szturmowanie;
A choć wał był ladajaki
I chociaż nas oblegali
I Moskale i Prusaki,
Przecieśmy się im nie dali!
GŁOS (w bocznej grupie).
Ach, co widzę! —
KILKA GŁOSÓW.
Co to, co to?
Ten krzyk wielki!
MŁODZIENIEC (z podniesioną ręką w górę).
Czy widzicie
To zjawisko z tęczą złotą,
Na zamkowej wieży szczycie?
(Mnóstwo ludzi biegnie w tę stronę.)
ELEGANT (wkładając okulary).
Ma parole! ja z żadnej strony
Nic nie widzę — oprócz wrony,
Co kracząc siedzi na krzyżu!
A mam sławne okulary,
Bo kupiłem je w Paryżu
Za trzy francuzkie talary,
U najlepszego optyka
Tuż przy posągu Henryka.
UCZONY.
W czas jak dzisiaj, ja wam ręczę,
Niepodobna ujrzeć tęczę.
Młodzieniaszek duby bredzi,
Łatwowiernych ludzi zwabia:
Bo jak słusznie rzekł Pan Hrabia,
Na wieżycy wrona siedzi!
MŁODZIENIEC (s uniesieniem).
Czy widzicie, czy widzicie
Jaka gore błyskawica
Na zamkowej wieży szczycie?
Tam stoi blada dziewica
Modrooka, krasnolica!
Włos jej długi, rozpuszczony,
Nie w warkocze utrefiony,
Lecz się rozlał po kibici,
Jako płaszcz ze złotych nici
I płomiennym blaskiem świeci!
A po włosów tych obsłonie,
Jako perły po bursztynie,
Za kropelką kropla płynie
I przecieka po jej łonie.
Przemoczone na niej szaty — —
W muszle, w trzciny, w wodne kwiaty
Przystrojona i okryta —
Iż się zdaje patrząc po niej,
Że znów druga Afrodyta
Wyszła na świat z morskich toni!
(zatrzymuje się)
Czy widzicie scenę nową?
Białą dłoń podniosła w górę
I rozwiała jakby chmurę
Czarny sztandar po nad głową —
I ze łkaniem nam powiada:
Biada — biada — biada — biada!
(Głos mu słabnie — chwieje się)
Patrzcie! — w drugiej —
(pada zemdlony.)
TŁUM.
Co on gada?
Nic nie widać na wieżycy,
Nic nie słychać w okolicy.
Iszy OBYWATEL
Młodzik mózg ma przewrócony,
Mente captus; plecie, baje
Banialuki i androny —
Piątej klepki mu nie staje!
IIgi OBYWATEL.
Ale widmo, jak na stracha
Dosyć ładne —
TŁUM (śmiejąc się).
Cha, cha, cha, cha!
DOKTOR (nadchodząc).
Co ja widzę? to Pan Klemens
Syn mojego gospodarza!
(Schyla się i maca puls.)
Puls ten mocno mnie przeraża!
Tak! to jest delirium tremens!
Zawsze casus się ten zdarza,
Gdy krew buchnie ku mózgowi —
Lancet zaraz go uzdrowi!
(Szuka po kieszeniach instrumentów).
UCZONY (do Eleganta).
Widzisz Hrabio że mam rację,
Co mówiłem ci przed chwilką:
Że te wszystkie egzaltacje
Te marzenia — te widziadła —
Duchy — djabły — i anioły
I upiory — to są tylko
Plonem romantycznej szkoły,
Co się z Niemiec do nas wkradła
I przewraca mózg młodzieży.
POLICJANT.
Chory drogę tu zawala —
Jeśli warjat — to należy
Nieść go prosto do szpitala
Bonifratrów —
TŁUM.
Patrzaj no go!
Burmistrzować ci się chciało?
Idźże sobie swoją drogą,
Jeśli chcesz się wymknąć cało.
(Lud wypycha policjanta.)
KOBIETA.
Gdy w zamkową patrzył wieżę,
Serce we mnie silnie biło —
Nie widziałam, ale wierzę
Że co mówił, prawdą było!
STARZEC (występując z tłumu).
I ja wierzę i nie szydzę,
Choć w tej chwili nic nie widzę —
Ale klnę się na włos biały,
Na Chrystusa, na zbawienie,
Że podobne już widzenie
Oczy moje oglądały;
Oglądały tu, w tem mieście,
Lat temu blisko czterdzieście!
Z późnym wiekiem pamięć znika —
Ale pomnę że to było
Dziesiątego Października,
W roku — gdy się wojsko nasze
Pod Kościuszką z Moskwą biło.1)
(Młodzieniec przebudza się i słucha.) .
I ujrzałem na wieżycy
Widmo młodej topielicy
Jasnowłosej krasawicy!
Białe ręce wzniosła w górę
I rozwiała jakby chmurę
Czarny sztandar po nad głową.
Twarz dziewicy była blada
I jęczała smutną mową:
Biada — biada — biada — biada!
(Tłum się zwiększa obok starca.)
Mnóstwo przy mnie stało ludu,
Ale nikt nie widział cudu,
Nikt nie słyszał przepowiedni!
I szydzono ze mnie. — Biedni!
Nie wiedzieli, że w noc drugą
Płacz się zacznie — i na długo! —
(Po krótkiem milczeniu.)
Co przeczułem, to się stało:
Bo w tym samym dniu, godzinie,
Gdy się widmo ukazało —
W Maciejowickiej dolinie
Padł Kościuszko w ręce wroga,
A z nim i Polska nieboga!
(Wielki przestrach — lud załamuje ręce — słychać krzyk rozpaczy.)
ELEGANT (cicho do uczonego).
Chodźmy — il faut w tłum się schować,
Bo ta dykteryjka dziada
Wcale mi w gust nie przypada
I może skompromitować.
Gdy konsul ruski, przypadkiem
Saura, jak się to rozgłosi,
Że byłem tej sceny świadkiem,
To mnie na bal nie zaprosi;
Et tu sais que, w karnawale
Bardzo piękne daje bale!
(Wychodzą obadwa.)
STARZEC (do tłumu).
Po widzeniu — gdym wyśmiany
Na zamkowym placu siedział,
Jakiś staruszek nieznany
Stanął przy mnie i powiedział:
«I jam niegdyś, dziwnym losem
«Nad wieżycą widział farną
«Tę dziewoję z chustą czarną
«Jak jęczała smutnym głosem.
«Moc to Boska czy szatańska —
«Nie wiem — lecz znak ten nie zwodził;
«Bo w ten sam dzień i godzinę
«Gdym bladą ujrzał dziewczynę,
«Leszczyński odpływał z Gdańska,
«A drugi Sas na tron wchodził 2).
«To widmo nieszczęścia wróży —
«Jawi się śród klęsk ojczyzny —
«Już widzieli je niektórzy
«W czasie buntów Kozaczyzny,
«W czasie wojen ze Szwedami
«I zatargów z Krzyżakami. —
«Tłum nie widział i nie wierzył,
«Chociaż w niego grom uderzył.»
(Po chwili milczenia.)
Odszedł starzec — ale później
Mówili mi ludzie różni,
Że to widmo na tej wieży,
To cień Wandy — owej Księżny
Która w ziemi naszej leży,
W której duch był taki mężny,
Iż nie chciała cudzoziemca
I przeniosła śmierć, nad Niemca!
TŁUM (z przerażeniem).
Nowy cios na Polskę spada:
Biada — biada — biada — biada!
Iszy OBYWATEL
Straszne rzeczy rozpowiada,
Ale nudny starowina. —
IIgi OBYWATEL.
Silny w gestach i w języku,
Widać bywał na sejmiku!
Ot! znów perorę zaczyna.
STARZEC (do tłumu).
I słyszałem oprócz tego
Że kiedyś — w czas naznaczony —
Gdy wreszcie Bóg, poruszony
Kornym płaczem ludu swego,
Za grzechy ojców przebaczy
I przyszłość lepszą dać raczy —
To cień Wandy, kiedy przyjdzie
O ostatniej głosić biedzie,
Zwiastować klęskę ostatnią,
Co ma spaść na ziemię bratnią —
By później był wiek szczęśliwy —
Przyniesie rószczkę oliwy
I pokaże w białej dłoni
Aby lud nie wątpił o niej!
MŁODZIENIEC (zrywając się).
Pokój ludziom — Bogu chwała!
Rószczkę miru w ręku miała!
Kiedy, jęcząc smutną mową,
Jedną dłoń podniosła w górę,
Przesuwając jakby chmurę
Czarny sztandar po nad głową,
W drugiej rószczką powiewała:
Chwała Bogu! chwała! chwała!
(Krzyki radości rozlegają się zewsząd.)
NADCHODZĄCY (przedziera się przez tłum i woła).
Tutaj radość i wesele
A w Warszawie bracia giną!
Polskiej krwi strumienie płyną,
A mścicieli już nie wiele —
Bo dywizja z Romaryną
Nie powraca — i zdaleka
Chyba zgonu Polski czeka! —
(Zatrzymuje się.)
Odebrałem wieść w tej chwili
Że od dwóch dni, najezdnicy
Już szturmują do stolicy
I że Wolę już zdobyli —
Gdzie Sowiński, starzec chromy,
Otoczon Moskwą do koła,
Padł — zabity śród kościoła,
Jak męczennik z czasów Romy!
Źle to, źle! — Stracona Wola
Zgon Warszawy przepowiada:
Znów srom na nas i niewola!
TŁUM.
Biada — biada — biada — biada!
STARZEC (do ludu).
Posypcie głowy popiołem
I uderzcie w ziemię czołem,
Bo w groźnej Jehowy ręce
Błysnął miecz ku nowej męce!
Ale pomnij ziemio bratnia
Że ta plaga — już ostatnia!
(Po chwili milczenia.)
Nazbyt krótkie moje życie
Bym oglądał szczęścia świt,
Lecz wy młodzi — obaczycie
Inny los i lepszy byt!
Bo dwadzieścia lat nie minie,
A znów Polska chwyci miecz;
I tą razą już nie zginie
Lecz wypędzi wrogów precz!
Dawne zabory i łupy
Wrócą w odrodzenia wiek:
I żelazne Chrobrych słupy
Wyjdą na wierzch z głębi rzek!
Niech się Polska więc nie smuci
W ten ostatni płaczu dzień;
Bo już więcej nie powróci
Topielicy blady cień!
TŁUM (na kolanach).
Boże Ojców! Świata Panie!
Niech się spełnią twe wyroki!
Żal nasz szczery i głęboki
Leje nowych łez potoki —
Lecz daj rychło zmiłowanie,
Bo na siłach nam nie stanie!
1845.
________
1) 10. października 1794. roku, bitwa pod Maciejowicami.
2) Nieudanie się powtórnej elekcji Leszczyńskiego po śmierci Augusta II., było wielkiem nieszczęściem dla Polski. — August III. zdemoralizował do reszty naród już upadający na duchu, i moskiewskie wojska przyuczył gospodarować po Polsce. — Jakim byłby królem Leszczyński, pokazał to, rządząc tak mądrze Lotaryngją. — Pod jego panowaniem, wpływ Francji byłby nas wciągnął w życie polityczne zachodniej Europy i uwolniłby zapewne Polskę od intryg moskiewskich
Ульмас Искандер 04.05.2020 08:48 • Заявить о нарушении