Дидед ч1алал рахазвай кист

ДИДЕД  Ч1АЛАЛ  РАХАЗВАЙ  КИСТ

КIвенкIве заз адан буба рягьметлу Мегьйедин муалимдикай са тIимил рахаз кIанзава.Ам Манкъулидхуьруьнвийрин рикIел милайим, са кIусни таб галачир, гзаф къени, секин са инсан хьиз алама. Са чIавузни вичикай рахадачир и пIир хьтин, Аллагьдал чIалах и касдиз араб чIалални кIел-кхьин чидай, ам "Къуркьан" гъилевай инсан тир. Адан руш Зиялади вичин бубадин кьилел атай ахьтин таъсир квай кьисаяр ахъайда хьи, кхьидай касдивай абурукай вижевай са ктаб туькIуьриз жеда.Вилериз фашистрин концлагерар, пленвилер акунвай Мегьйедин муалимдин кьилел ахьтин къариба дуьшуьшар атанва хьи,  ви хиялдай фида: якъин и дуьз рикI галай инсандин винел Аллагьдин незер алай жеди.Налугьуди, Аллагьди гьа и азиятрин эвез яз, и михьи рикIиз гуьре адаз пуд талант -пуд чIугвар хва бахшнава. Адан чIехи хва Сейфедина хьиз кьвед лагьай хци-Нежмединани Тифлисдин Художественный Академия акъалтIарнава. ГъвечIи хва Азика Бакудин Харусенятдин Институт кIелнава.

Зи ихтилат Мегьйедин муалимдин чIехи хцикай я.Россиядин Федерациядин ЧIугваррин союздин член Сейфедин Сейфединовакай. Къе адакай Дагъустандин газетри "алай девирда Дагъустандин лап хъсан суьретчи" кхьинни дуьшуьшдин кар туш. Вучиз лагьайтIа, ам къадимдилай сеняткаррин, шаиррин ватан тир Манкъулидхуьре дуьнядиз вил ахъайна, ина чIехи хьана. Лезги поэзиядиз Кесиб Абдуллагь, Забит Ризванов хьтин шаирар бахшнавай и хуьряй ихьтин бажарагъ авай чIугвар акъатун кутугай кар я.
  Манкъулидхуьр... Инин иер тIебиатди, инин михьи гьавади инсандин рикIиз тукIуьрунриз,сеняткарвилиз эвер гузва налагь. Инин бадейри чпи хразвай гамара чпи туькIуьрнавай, чпин рикIиз кани чешнеяр  твадай, гьар кьисадиз бендер кутIундай. ЧIехибурун сив ахъайиз хьайитIа, тIвар сиве-сара гьатнавай гьар са мугьубатдикай шумуд мани, шумуд бенд ван къведа ваз. Са чIавуз:
                Дидед чIалал шиир кIела мани лагь,
                А манийри вун дуьняда машгьурда!-
-хьтин пайгъамбардин мециз лайих гафар лагьайдини манкъулидхуьруьнви Забит Ризванов тир.ЧIугвар Сейфедин Сейфединован туькIуьрунар, адан гьар са эсер шаирдин и эвердиз жаваб я налугьуди. Вучиз лагьайтIа, чIугварди вичин рикIин гаф, рикIин мани дидед чIалал лугьузва, ам вичин кист дидед чIалал рахурзавай чIугвар я. Адан эсеррин "кьилин игитар" чи Ватан я, лезги чил, адан иер тIебиат я, адан къадим тарих, жуьреба-жуьре пешейрал машгъул тир инсанар я. Шагьдагъ, Каспидин лепеяр, Самурдин дере, чи шаирар, чи бадеяр, таниш чинар, таниш туширбур...
Ингье, виридаз хъсан чизвай чи шира композитор Мегьамед Гьуьсейнован портрет.Гьулуьн къерехда гъил ченедик кваз хияларзвай чи маестродиз цIийи мелодия жагъанватIа, тахьайтIа, гагь секин, гагьни къалабулух кваз гьарай твазвай лепейрин манидик яб акалзаватIа?
"Бадедин портрет". ЧIехи сеняткарвилив туькIуьрнавай и портретдай якъин гьарадаз вичин   бадедин рикIиз чими суьрет аквада.И шикил  акьван жанлудаказ  чIугнава хьи, килигзавайдаз  гьасятда и баде вичин верцIи мецив чIал акъудна вичихъ галаз рахадайди хьиз жеда.
Шаир Фейзудин Нагъиеван портрет... Налугьуди лекь я, цава чалаг ягъана са герен ял ягъаз акъвазнавай. Мад Забит Ризванован цIарар рикIел хуьквезва:
                Зун ахъая зи рагарин синерал,
                Ацукьда зун лекь ацукьдай жуьреда...
ЧIугварди гзаф лезги дишегьлийрин портретар чIугнава. "Гуьзел Мислимат" портретди абурун арада вичиз махсус чка кьазва. Иер, вили вилер квай, чина мили хъвер авай, чи дагъларин цуьквер хьтин, дамах квачизни иер тир и рушан акунри инсандин рикIиз са секинвал, регьятвал гъизва, рикI хъуьтуьларзава адан хару гуьзелвили.Налугьуди вуна иер са шиир кIелзава, хуш са манидихъ яб акалзава...
Мад са шикил: "Кьил чIугун." ЧIугвардивай и шикилда гьар са лезгидин рикIяй физвай гьиссер гуз хьанва.Низ чида, чи лезги чилел шумудни сад гьа икIа, гьарад вичин бадедин гъилин ядигар тир иер сумагдин вилик ацукьна чIугвар Сейфедин Сейфединов хьиз дерин хиялриз фена жеди. Даим цIийи чешнеяр туькIуьрунал рикI алаз хьайи, вичи хразвай гамарин гъаларин рангар тIебиатдавай векьерилай, цуькверилай къачуз хьайи адан баде Зарбаф хразвай гам тара амаз рягьметдиз феналдай. И шикил  чIугардин вичин аялвилиз, баде амай йикъариз сиягьат, тек вичин бадедин ваъ, вири лезги бадейрин руьгьдиз са икрам, са игьтирам, кьил агъузун я.И чIехи мана гвай эсердиз килигдамаз зи рикIелни са чIавуз жуван бадедин экуь къаматдиз кхьей цIарар хтанай:
                Им вуч сир я, им вуч суьгьуьр?
                Авурлахъди са гъил къекъуьр,
                И гамунлай, агь, вуч  хъсан,
                Аял чIавар верцIи, масан,
                Зи вилеркай карагзава.
                Агь, зи рикIе, гуьгьуьлд цава
                А йикъарин алатай, фей,
                Ширин хиял,
                заз азиз тир кIам ама,
                КIвалин чиле ахъайна цуьк,
                бадед гъилин гам ама...
Шикилриз килигна куьтягьайдалай кьулухъ зи рикI дамахдин гьиссерив ацIузва. Гьар са хуьруьн, убадин, гьар са халкьдин тIвар хкажзавайди, дуьняда шира ийизвайди адан гьа ихьтин рухваяр я. Чпин талантдив, алакьунрив, зегьметдив.Чпин гуьзел сенятдив. ЧIугвар Сейфедин Сейфединов вичин туькIуьрунрив, вичин рикI алай сенятдив жуван халкьдиз хидметзавай сеняткар я."Жуван мани " лугьузвай. Ватандикай мани.      
                01.06.2003