Физва буба ч1алар гвай кас

РИММА  ГЬАЖИМУРАДОВА

ФИЗВА БУБА,  ЧIАЛАР ГВАЙ КАС

Къавказд чилел улу, чIехи,
Уьмуьрзавай зи кьил рехи
Лезги элдиз ава къадим
Са риваят: гуя итим
Хидир Неби-са пайгъамбар,
(Ван хьана жед вазни и тIвар),
Физавай кьван чи дагъларай,
Гьебени гваз чIалар авай.
Физавай кьван чIалар пайиз,
ЧIалар пайиз, гафар пайиз,
Дагъларилай камиз-камиз,
Рагар са-сад рамиз-рамиз.
(Вилерикай карагзава:
ЧIалар пайиз физвай буба,
Муьдрик буба, хъсан буба,
-Хъсан рехъ ваз, масан буба!-
Лугьузва за рикIин къеняй,
И мах акьван заз кIани я!)
Физва буба чIаларни гваз,
Физва налагь, акI я хьи заз,
Къенин йикъан къаларни гваз!
Агь, гьикI лугьун:-Буба, акъваз!
Акъваз, чIалар паймир вуна,
Акьван чIалар займир вуна!"
Физва буба-чIалар гвай кас,
Вичин зурба гьебени гваз.
Шад я буба чинаваз хъвер,
Гуьгьуьлдава са мили звер:
Гьар са юкъуз жедач и кар,
Герен я им чIалар пайдай!
Герен я им са мукъаддас.
ЧIал пайда за сад- гьарадаз!
Гьар жуьредин халкьар хьурай,
Гур булах хьиз гьей ргурай
И дагълара шумуд са чIал,
Цуьк акъудрай Къафкасд хурал!
ЧIалари и иер чилел
Кутурай гьакI суварни мел!
Ихьтин хиял ийиз-ийиз
Физва буба чIалар пайиз.
Физва чIалар, гафар гвай кас,
ЧIалар авай гьебени гваз...
Ихьтин сирлу сегьне акваз
Лал ва секин улу Къавказ...
Анжах килиг, садлагьана,
Са рагинлай кIвач ккIана!
ЧIурна бубад и секинвал,
Къаф дагълара гьатна са къал!
Пайгар акъваз, буба, пайгар!
ЧкIид гьебе, чкIид чIалар!
Зи лезги чIал ава, чида,
ЧIалар авай а гьебеда...
Геж я, амма, кIвач ккIана,
Килиг, гьикIа чеб чкIана...
ЧIалар вилиз акваз-акваз,
Ина-ана акьаз-акьаз,
Дагъдай агъуз авахьзава,
Килиг, гьикIа акахьзава,
ЧIал са-садахъ, гаф са-садахъ,
А чIал идахъ, и чIал адахъ,
Къванце акьаз,сварце гьатиз,
Гагь сад жагъиз, гагьни квахьиз,
Агь, и гафар мур хьана лап,
Гзафбурал тIур хьана лап!
Тик рагара акьардалди,
Инсанарал агакьдалди
ШупI хьана жед гафар гзаф,
Квахьна фена шумуд са гаф...
ИкI чIалари гьарда вичиз,
Эл жагъурна чпи-чпиз...

КIелзавай дуст, килиг, гьикIа
Ацукьнава дагъдин кукIва
Хиялариз Хидир буба...
Хиялариз фимир, буба!
Хъсан хьана кIвач ккIана,
ЧIал чкIана, гаф чкIана.
Хъсан хьана чIалар вуна
ЦIверекI галаз бахш авуна.
ЧIалар аку, цIверекI галай,
Ялав галай, цIай-экв галай,
Чарабуруз рахаз четин
Гафар аку, цукIвар хьтин!
Чи дагъларин рагар хци,
Гафар аку векъи, циц1и
Иер я къе, гур я Къавказ,
ЦIверекI галай чIаларни кваз...

Эгь, зун гьинай, Хидир гьинай...
Мах я кьван им, заз рикIивай
Жезвайди хьиз гьей аквада
И кьисаяр, риваятар.
РикI ала зи гьикьван гзаф,
Дегь девиррин гьар къадим гаф
Сирлу я заз, нурлу я заз...
Гьадахъ даим акI я хьи заз
Физва буба чIалар пайиз,
Къуьне гьебе чIалар пайиз,
Физва зи чIал, зи гаф гвай кас...
Ихьтин иер риваятрив
Гур я Къавказ, гур я Къавказ...
                21-23.10.1997
 

        БАХТАВАР ГАД
Я бахтавар иер гад,
Атанва вун иер мад!
Йикъар я вун зар галай,
Булушка я гар галай.

Ахвар галай вил я вун,
Галатнавай гъил я вун.
Къайнар гуьне, пел я вун,
Йимиш алай хел я вун.

Ви пенжеррин хур ахъа,
Ахъайнаваз генг яха.
Ви рак ахъа тайбатай,
Шагьварар къвез гьар патай.

ЧIигъичIигъдин цIирцIирар,
Рагъ дидедин цIарцIарар,
Хьар кутунван цаварар?
Хъсан чIав я авара!

Къекъуьгъ жуваз кIанивал,
Хас я, гад, ваз къенивал!
Ви вилерин виливал,
Ви гуьгьуьлдин миливал,

Туракь йикъар кар я заз,
КIвачик бегьер галай свас,
Я бахтавар иер гад,
Атанва вун иер мад!
                29.06.2012
******************************
ЭКЪЕЧI, РАГЪ
ЭкъечI Рагъ, эй цаварин шад гуьзел,
Теменар це Чилиз яру пIузаррив.
Къайнар хъуькъвер эциг Чилин гьар пелел,
Туьмер ия кIанивилин кьасариз.

Хару либас алукI хъия ша, гатфар,
ТIебиатдал цIийи нефес чан хукваш.
Чи гуьгьуьлра куькIуьр хъия шад гафар,
Чи цавариз чубарукрин ван хукваш!
                апрел. 2011
****************************
ЗИ ЛЕЗГИ ЧIАЛ
Нурарилай ал ракъинин
Вуна къуват къачунвани?
"Ви чIав фенва..."- лагьайтIани,
Жуван елкен ахъайна генг,
Заманайрин хурал вуна,
Игитди хьиз тухузва женг!

Чи бицIекрин мецел къвана,
ЦIийи кьиляй цуькда вуна.
Гьар сесина, гьар гафуна
Чи Къаф сувун ни-ял гала,
Вучиз,лагь,  зи шиир скьал
Къвезва кьакьан хиял галаз?

Зи дидед чIал, къванцин ни квай!
А ви хурал ахварик квай
Ахъа жерла сирер, давар,
Акьазва лап дуьз рикIелай!
Тапаррин мез галкIизва гьикI,
Экъис жезва гьахъ руг алай!

Къул я чими чи гьар са хур,
Агата, дуст, хамир хатур,
Туш зи чIалан гуьзгуь какур,
Дуьз рахада ана тарих:
Пелазг баде, алпан буба...
Чахъ суй ава михьи, ари.

ЦIун дигедин цIай галай чIал!
Авач чидайд ви яш, ви чIав...
Чи дагъларин кукIушни рав
Ви яшдаван, низ чида низ?
Заманади вичин сирер
Чуьнуьхариз, гагьни чIуриз...

Алатна фей агъзур йисар
Ийизва на такур кьасар.
ЧIаларин вун хару, масан
Вах яни вун, диде яни?
ЧIалаз тахай килигайтIа,
Дав жеда ви, гуьгьуьл, мани...

Вун Гъуцари чав гайи нур,
Лезги халкьдин ван я вун гур.
Вахтуниз на ганва кучIур,
Эгьрамрилай зи вини чIал,
КIариз физва асирар на,
Зи игит чIал, зи къени чIал!
07.11.2013
*******************************

 ГАТФАР АТАНА
Чи ракIарар гатана
Яран сувар атана.
Гатфар тирди кьатIана
Чубарукни хтана.

Суьгьуьрдин гъил галукьриз,
Яр ягъана кIурукIриз.
Къацу либас алукIриз
Яран йикъар атана!

Кьил хкажна векьери
Вил ахъайна цуьквери,
Хвеши жезва нуькIвериз,
Лугьуз:- Гатфар атана!
17.03.2008
**************************
ЛАЦУ БАРМАК ХТУННА
Лацу бармак хтунна
Дагъди вичин кьилеллай.
ВацIар хьана авахьна
Гьекьер адан пелеллай.

Вичин бармак дагъди мад
Зулуз алукI хъийида.
Лацу кукIуш циферик,
Цавук галукь хъийида.
17.03.2008
***********************
ТАРИФ МИЙИР ЗАЗ ДУЬЗЕНРИН
Тариф мийир заз дуьзенрин, гуьнейрин,
Ви дуьзенда вили кьадай затI аван?
Кьакьан цавар хуьзвай чпин къуьнерал,
Чи дагълариз гьикьван иер хатI ава!
ТЕК ТАР
Лугьуда хьи, тама тарни тек тахьуй,
Гьахъ я жеди и гаф лагьай бубаяр.
Анжах, вучиз гуьгьуьл, вун рази туш,
ЧIехибуру эцигнавай тубадал?

Зун ашукь я иервилел, акунрал,
Чуьлда, тама ялгъуз, тек тир  тарарин.
Игитар хьиз хура къваздай, уьмуьрди
Ракъурзавай гараринни харарин.

Тек тар-абур я чуьллерин, уьруьшрин,
Акъвазнава хиялдавай тават хьиз.
Илагьиди тIебиатдин пак хурал
АкIурнавай иервилин тIаратI хьиз.

Анжах инсан... Инсан ялгъуз тахьурай,
Тай жагъурай рикIиз туьквей гьарадаз.
Пуч я уьмуьр небгетарин къвалал фир,
Текни хъсан ялгъузвилин тIвар алаз.
                10.06.2011   
ХЪФИЗВА КУЬН ДУРНАЯР
Хъфизва куьн цIиргъинаваз дурнаяр,
Хъсан рехъ квез, саламатрай рекьера!
Хъфизва куьн яргъал, чими дигейриз,
Чун вердиш я уьмуьр гьализ мекьера!

Чилин гьалдиз кьакьанрилай килиг куьн,
Пайгардиз вач цаварилай гум галай.
Хъвамир ятар вирерилай, вацIарлай,
Дяведин дад, агъу галай, хъуьм галай...

Физва цавай налагь , десте гуьзелрин,
"Сагърай!" лугьур ванералди илигиз.
Туш рикI секин дуьняд гьалар акваз заз,
Амазма зун куь гуьгъуьна килигиз...

"Вуч хъсан тир, хъфизвайди зи элдин
Гъамар тиртIа къалгъуннавай хтар хьиз..."
Вучиз ятIа физва хиял зи рикIяй,
Налагь ибур татай зулар, гатар хьиз...
                11.09.2013.
ЗУЛНИ  ЗУН
Ягъана хьиз, элкъвена чахъ экуь вил,
КIватIна гату гьяркьуь ценер гваз фена.
Алукьна зул, тIушуниз вил ахвар квай,
ТIебиатдин, цуькверин ранг -къаз фена.

Галчукна шал... акъвазнава зунни зул,
Акурбур хьиз мягьтел хьана чин-чинал.
Кьазва хабар зулу завай секиндиз:
"-Я руш, лагь заз, акурди я вун гьинал?"

"-Чир-хчир я лап кIевелай зунни вун,
Захъ пел чIуру шумуд гатфар, гад хьана.
Зи гуьгьуьлдин гатфарарни зулар гьич,
ТIебиатдив дуьз атанач, сад хьанач.

Гьалтна гзаф чун сад-садал уьмуьрда,
Шумуд гатфар, гад хьана заз зул хьтин.
Гатун цикIиз даварна рикI къаяри,
Агажна зун тIалди сурун фул хьтин.

Гьадак, я зун гуьгьуьл -рикIе зул авай.
Кьамир хабар: "акурди я вун гьинал?"
Къунерик шал...акъвазнава зунни зул,
Акурбур хьиз мягьтел хьана чин-чинал...
                14.09.2013.
ХУЬРЕ ЗУЛ
Хтунна тарари тандаллай пекер,
Мукьвалла хъуьтIерин къаярни мекьер.
Налагь рикIел хкиз бахтавар йикъар,
Ишезва тIебиат авадриз накъвар.

Жигъирар кьарада, лекъвенра ятар,
Я ихьтин зулун къан гелерни хатIар.
КIватIнава бегьерар, михьнава салар,
ЦIарцIар гуз ишикIра ичерни кьалар.

Кьуранва итимрин пелерал гьекьер.
Гьазур я малариз маркара векьер.
АцIанва папарин балунар вири.
Гьар жуьре салатар, мураба ширин.
КIватIнава къулачда, жергеда кIарас.
ЦIай жеда къулара, къафунар чраз.

Бадейри ахъайда хтулриз махар.
Гъуй лугьуз вилериз махари ахвар.
Иер я хуьрера шикилар ви, зул,
Чи чандик чIуриз пел кутуртIани фул...
                29.09.2013.
********************************************************
ДУЬМДУЬЗ АКЪВАЗ ЧИНАР ХЬИЗ
Дуьмдуьз акъваз уьмуьрдив сад чинар хьиз,
РикI дуьзвиляй кьил виридлай виневай.
Какур финар акI жемир ваз гьунар хьиз,
Гьар камуна бижвал авай, кин авай.
*******************************************************
ГЬИКI Я КУЬН
Хайи хуьруьн жигъирар.
Зун яргъава гьикI я куьн?
Кьакьан пелер гар галай
Гьа сифте хьиз тик я куьн...

Зи хайи хуьр, гьикI я вун?
Атанван гваз йикъар хуш,
Чина мили хъвер авай
Гатфар дедин Яран руш?

Галчукнаван къацу шарф
Чи гуьнейри, дерейри?
Чубарукри мугнаван
Бубад кIвалин чIерейрик?

Хъверзавани Ракъини
Чуьлдин хару цуьквериз?
Туьмерзаван гарари
Къацу, генг тир никIериз?

Илигнаван манидал
Чи багълара къушари?
Яру-цIару алукIна
Дамахнаван рушари?

Нур гузаван акьаз Рагъ
Пак экуьнин берейри?
Селемаяр чразван
Чи къуларал дидейри?

Зи хайи хуьр , хайи эл,
Зун яргъава, гьикI я куьн?
Фикир-хиял квев гва зи
Зи чан я куьн, рикI я куьн...
                12.03.2010
***************************************************
ИНСАН Я ВУН ЧIЕХИ БАХТ АВАЙ
Вун дуьнядал туштIа гьакIан къван,
Сад Аллагьди гъанватIа вал чан,
Ваз гъуцари ганватIа сагъ чан,
Инсан я вун чIехи бахт авай.

АквазватIа ви вилериз Рагъ,
Агуд мийир пашманвилин нагъв.
Ви хайибур, дустар ятIа сагъ,
Инсан я вун чIехи бахт авай.

ГанватIа ваз кар ийир гъилер,
ТуькIуьрдайвал бул иервилер,
На рикIера тазватIа гелер,
Инсан я вун чIехи бахт авай.

ШадзаватIа ви рикI акунри,
Гатун йифиз церин рахунри,
Гьам гатфарар,зулар атунри,
Инсан я вун чIехи бахт авай.

АватIа ваз хкягънавай рехъ,
А рекье вун туштIа эгер тек,
КъвекъвезватIа рикIе аваз экв,
Инсан я вун чIехи бахт авай.

Ви бицIекди вилер квай дуру,
Ваз бахшдамаз са темен хару,
Лагь вуна ам агудна хурув:
-Инсан я зун чIехи бахт авай!
24-28 июн,2012.

АЦУКЬНАВА ЗУН ЯЛГЪУЗ
Ацукьнава зун ялгъуз,
Таран кIаник гар галай.
Гатун шагьвар рахазва
Зав, Ракъинин зар галай.

Нисин я югъ.Чимила
Рекьер ава муьргуьда.
Агь, гатун югъ, ви гуьгьуьл
Вуч захада. гьяркьуьда!

Цав михьи я,вили я,
Урус рушан вилер хьиз.
Мили туьмер шагьвардин
Зи дидедин гъилер хьиз.

Нурар пайиз экъвезва
Рагъ таватни цаврин.
Аван адаз цIигелвал
Заз хьиз фейи чIаварин?

Гуьгьуьлда зи гелер таз
Камиз физва геренар.
Шагьвар рахаз чинеба
Ийиз уьмуьр ширинар.

Агь, и гатун геренар!
Къвазва цавай чилел зар.
Вуч хъсан тир эбеди
ЖедайтIа куьн акъвазар!

Ацукьнава зун ялгъуз
Таран кIаникгар галай.
Гатун шагьвар рахазва
Зав Ракъинин зар галай...
                23.07. 2013
Чи дагъларин мерд хурал
Ала гъвечIи мерд хуьрер.
Дагъларивай къачунвай
Игит къилих, мердвилер.
ТУШ ВУН ЯЛГЪУЗ
Туш вун ялгъуз
Уьмуьрд рекье.
Эгер рикIе,
       рикIин кике
   са кIус, тике
                илгьам лугьур цIай аватIа.
Туш вун ялгъуз
гуьгьуьлда гагь
гатфар, гагь гад,
гагь зулун дад
гагь хъуьтIуьн гьяд
авазватIа.
***************************************************
УЬМУЬР ЛЕНТ ХЬИЗ Я СА
Уьмуьр лент хьиз я са.
Аллагьди чав
гьей са-садав
гузва хабарсуз.
Гузва ичIиз,
гузва михьиз,
ацIурзава гьарда вичиз
уьмуьрдин лент
   алакьдайвал...
                20.03.2005
****************************
ИНСАН АВА
Инсан ава агатдамаз ви патав,
Ви вилера гатфар зул хьиз ишеда.
Шегьре рекьер жеда налагь, вири дав,
Вун запабра гьатда ахъа тежедай.

Алугарда ви мурадрин генг лувар,
Ван атIуда ви манидин рикIевай.
Вили ятIан рагъул аквад ваз цавар,
Ракъинин нур къвазда налагь, рекьевай.

Инсан ава агатдамаз ви патав,
Цуьк ахъайда гуьгьуьлда ви мурадри.
Агъзурни са гъед куькIуьрна гуда цав,
Чан гуда ви гуьгьуьлдавай "ярабри".
                04.12.2009
********************************************
МАНКЪУЛИДИН ХУЬРЕ ЗИ
Ина гатфар гад гуьзел я,
Килига кьуд пад гуьзел я.
Уьмуьрзавайд шад са эл я,
Манкъулидин хуьре зи!

Зуьрнед ван кваз манидин сел,
Гур я ина мехъерни мел.
Гада викIегь, руш я гуьзел,
Манкъулидин хуьре зи!

Гавдушан пел, гимреяр дар,
Чи тарихдин аманатар,
Авач а къван алачир тIвар,
Манкъулидин хуьре зи!
                26.07.1996

АКI Я ХЬИ  ЗАЗ ДАГЪ ПАДАЙ ХЬИЗ...
АкI я хьи заз,
Фергьада хьиз дагъ падайд хьиз...
Гуьгьуьлдиз зи
              хъуьрез-хъуьрез Рагъ гьахьайд хьиз.
Лувар галай кард я къе зун,
Бахтавар я , шад я къе зун.
Къвекъвезва са мили зурзун
 зи гуьгьуьлдин цавара.
Авунва за налагь чара
Жуван вири дердериз...
Килиг, гьикIа акъвазнава
за хранвай гам хъвериз!
Ала зи рикI чи бадейрин и сенятдал,
И сенятдин дуьз рахадай,
гуьзгуь хьтин тIебиатдал.
И сенятди лугьузва хьи,
Лезги чилин герб я гамар.
Лезги чилин пайдах, дамах.
Лезги элдин дердер, гъамар,
Чи бадейрин шадвални агь
хуьз  авай са кьеб я гамар.
Къе Ватандин тIвар храна за сумагда...
Хайи элдин гъам рикIеваз,
Хайи чилин хатурдай.
Алирзани Лезги Нямет,
Етим Эмин, Забит рахай
дидед чIалан хатурдай.
За хатурдай кхьена
Шагьдагъдин, Самурдин,
Гьажи Давуд, адан хци гапурдин...
Къе Ватандин тIвар храна за сумагда,
Са кIез хьана акIуй лугьуз
чун дакIан тир вилера.
И тилитда- гъилера,
Хайи чилин тIвар храна за сумагда.
Налагь, гзаф залан
пар вегьена далудлай,
Кам хчуна "лезги гьинай,гуьзгуь гьинай"
лугьуз хъуьрей халудвай.
АкI я хьи, заз,
Фергьада хьиз дагъ падай хьиз...
                08.1994-24.01.1995
********************************************
"ЖЕННЕТ КЬЕЙИД"
Гьар гатфарихъ хъчар гъидай рушур тир,
Афар кIандай чи бадейриз, ненейриз.
Дуьнядал чи я цIуд-цIусад яшар тир,
Чун илифдай дар дерейриз, гуьнейриз.
АцIуз жедай чи манийрин аваздай
И гуьнеяр. Вуч иер тир гьар са пад!..
Чун са сурал алтIуш хьана акъваздай,
"Женнет кьейид"...Къван вегьидай гьарда сад.

Са сур я им, са тават дин, гуьзелдин,
Къвез-физвайда къван вегьизма гилани.
ТIварни Женнет. белки тIвар кьван иер тир,
Йисар фенва, низ чида кьван гила, низ?

Вун дидеди ханай иер тават яз,
Квачир жеди маса рехне, гунагьни.
Амма вучиз кьуна гуьзел инад ваз?
Сур хьанва вун къван вегьизма гилани.

Чпин тIварциз леке ягъиз, кьацIуриз.
Абурсузриз къванер гудай кас авач.
Дишегьлидин михьивилиз, абурдиз,
Къенин юкъуз белки къимет, мас амач?

Илифзама хъчар атIуз гуьнейриз.
И сурални рушар къвазда гилани.
Хъсандани писдани къвез негь ийиз,
Вучиз ятIан къван вегьизма гилани...

Агь гуьнеяр! Ухшар авай бадейриз,
Гьаради са хазина хьиз аквада.
Галукьайла, гуьгьуьл, ви гъил гуьнейрик,
Гьарда са мах, са риваят рахада...
                15.11.1998