Хважамжамни яргъируш радуг и радуга

ХВАЖАМЖАМНИ ЯРГЪИРУШ
(Драма-мах)

Иштиракзавайбур:

I. РА ВИЛАЯТДА
Рагъ
Абилейсан
Яргъируш
Яргъирушан юлдашар

II. ЧИЛЕЛ
Шагьдагъ – чилин руьгь, эдеб, камал
Касэдеб – чилин сес
Жинжигар – чархачи
Нур – чатухъан
Чарчар – йицерин тават, адан паб
Хважамжам – абурун хва
Лацуват – къени, регьимлу сугьуьрчи паб

 III. ГУРГУС ВИЛАЯТДА
Къаракъулах – тамарин, чуьллерин шагь
Малкамут – гургус кьушундин кьил
Ч1улават – ч1уру, бед суьгьуьрчи паб
Иблис – адан гъилибан
Кускафт1ар
Алпаб

(Вакъиаяр чилин винел, цавун к1аник лап дегь заманра кьиле физва)

                САДЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
1– ШИКИЛ
(Яргъай кфилдин ван… Ст1ал гьава… Айвансегьнеда къванцел Шагьдагъ ацукьнава. Яргъал мензерда – дугун, вац1, дагълар. Дагълара хуьрер. Чуьнгуьр хъуьч1еваз Касэдеб къведа).

КАСЭДЕБ
Экуьн хийир! Зи Шагьдагъ! Пагь, рик1из зи
Вун акуна…

ШАГЬДАГЪ
(Чкадилай са жизви юзана салам кьада, патав ацукьдай чка теклифда)
Гъуцари гуй хийирар!
Вун атурай – рагъ атурай, Касэдеб!

КАСЭДЕБ
Шумуд йисар дуьнедлай ц1ар илит1на
Хтанва зун, вун акунихъ ц1игел яз.
Ви камаллу ихтилатрихъ вил хьана.

ШАГЬДАГЪ
Ша, ацукь-кван, чазни вуна ахъая –
Вуч акуна ваз дуьнйадин сеферда?

КАСЭДЕБ
Дуьнед гьалар залай хъсан ваз чида,
Ви кьакьандай аквазва ваз яргъарни.
Гьам чилер, гьам арифар заз акуна:
Жув хайи ах, ам дуьнедлай масан я,
Виридалай жуван диге верц1и я!
 
ШАГЬДАГЪ
Яни, дуьз тир чи бубаяр, лугьудай:
Шаламдаллай жуван ругни мелгьем я!

КАСЭДЕБ
Эхь, Кьакьанди!

ШАГЬДАГЪ
                Жув хайи муг ширин я.

КАСЭДЕБ
Арифарни чиравар заз акуна,
Амма, лугьун, ван атурай гъуцариз,
Вун такурла, квахьда рик1ин хуррамвал,
Ивидин зарб яваш жеда, рик1ин ц1ай
Гар галукьай са ч1идгъем хьиз туьхуьда…

ШАГЬДАГЪ
Гьар ялавдиз жуван шагьвар къилав я.

КАСЭДЕБ
Эхь, гьавиляй экуьнгъед хьиз зи илгьам,
Вун акуна, куьхк1уьнна зи хуруда.
Зун айибмир, мад сеферда эзберда:
И чилелай авач чка масан тир.
Валай мукьва майил авач зи элдихъ.
 
ШАГЬДАГЪ
Халкьдин т1ал-квал валай хъсан низ чида,
Вун гьамиша ава халкьдин арада.
Зун лагьайт1а вине тунва кьисметди…
Лезгистанда ад авач ви ч1агьнакьа,
Гьавая туш вун махлукьдиз гьалади.

КАСЭДЕБ
Лезги чилин рик1 я вун, чаз буба я,
Гафар кьит я…, чуьнгуьрни рик1 рахурай:
(Къарагъна хурал чуьнгуьр хкажда, мани лугьуда):

Ат1ана за шумуд рекьер,
Акуна заз шумуд чилер,
Ватандикай тух жеч вилер,
И чилихъ яз ц1игел даим.

За яб гуда, на ахъая
Лезги чилин мерд кьисаяр,
Ватан квахьун хуп1 жаза я,
Нагъв кими жеч вилел даим.

Лезги чилин хуьзвай тарих
Вун я халкьдин эдеб-мариф,
Ашукьди бад ийич тариф
Ви т1вар алаз мецел даим.

ШАГЬДАГЪ
Лап сагърай вун, амма тариф артух я,
Халкьдин эдеб, адан тарих вичив гва…
Къе ахъайда за ваз ц1ийи гьадиса.
Вун, Касэдеб, лезги халкьдин шерик я,
Къадирлу яз келимайрин гьар са твар
Хуьзва вуна халкь паталди девирра…
(Кисна давамамарда):
Гьич са касни мидаим туш чилел и,
Эдеб, тарих квахьай халкьни вич квахьда.
Жуван ч1ал хуьх.., риваятар мецерин…
Зун сагъ тир кьван Кьулан вац1а йад жеда,
Ч1ал сагъ тир кьван халкьни сагъ я девирра…
(Къарагъда, Касэдебан далудихъ гъил агалдна рахаз-рахаз кьведни айвансегьнедилай хъфида)
…И кар хьанай дегьзаманра чилел чи…
(Ч1ехи сегьне ахъа жеда. Чад. Нура к1авузардал ракь гатазва. Садлагьана фарфалаг хьиз алчуд жез-жез, гар кьилеллаз Жинжигар акъатда)

ЖИНЖИГАР
Эй, бахтлу кас, бейхабар яз ава вун –
Чарчара ваз ругул хана варз хьтин,
Гада туш гьа! Я ам валлагь пагьливан!
Тади ая! Тахьайт1а хва вич къведа.
Биц1и хва ваз – муштулух заз!

НУР
(Шаддаказ Жинжигар къужахламишна)
Сагърай вун!
Муштулухдай за ваз лувар гатада
Экуьн бере дагъдал кудай яраркай –
Чархачидиз пайгар лувар герек я!
Гила яб це, са т1алабун ава захъ:
Лув це тадиз, шад хабардин чархачи!
Лезгистанда виридаз, къуй, райиж хьуй,
Лагь хьи, Нураз ругул ханва пагьливан.
Фад атурай шадвилерин межлисдиз,
Ирид йукъуз, ирид йифиз кьуьлерда,
Шад межлисдал атурай зи!

ЖИНЖИГАР
Зун катна!
(Жинжигар катна хъфида)

НУР
(Чилиз мет1ер ягъна, авариз карагарда):
Я гъуцар, заз гана куьне и шадвал!
Чи ялварар, карагар квел агакьна,
Ц1увад-салай сейли велед гана заз!
Къурбанд хьуй квез!
(Чилихъ элкъвена)
Зи чил, вазни шуькуьрар!
На ви генез багьа велед кьабулна.
Ви баладиз ая гила дидевал!
(Чилиз темен гуда. Зуьрнейрин ван акъатда)

ПЕРДЕДИН ЭХИР.

КЬВЕДЛАГЬАЙ ШИКИЛ.
(Нуран к1вале шад межлис. Гъилера такъавдив ац1ай крчар авай мугьманар чилел ацукьнава: Шагьдагъ, Касэдеб, Лацуват, Жинжигар. Нурни Чарчар к1вачел ала. Шагьдагъди тебрикдин гаф лугьузва)

ШАГЬДАГЪ
Лезги чилел къе таваз сувар атанва,
Квехъ галаз, Нур, Чарчар чунни бахтлу я.
Са кьегьал лекь артух хьанва чилел чи,
Хайи чилин намус хуьдай къуччагъ хьуй!
Уьзуьагъ хьуй адал ватан, иладар.
Эгер т1варц1ел леке гъидай няс ят1а,
Вич гиламаз гьа и чилиз къурбанд хьуй.
Амма адахъ ягъанва чун рик1ивай,
Кьегьал жеда хайи чилин даях тир.
Са т1имил хъвер кваз
Аквадай гьал, диде-чилик тади квай,
Вичин шерик пагьливандихъ муьгьтеж яз.
Нуразни Чарчараз
Такъав хъвазва за куь кьведан сагълугъдай,
Хайи чилиз эркек велед багъишай.
Къуй, вич халкьдиз даях хьуй!

ВИРИДА
Къуй, даях хьуй!
(Вирида крчара авай такъав хъвада)

КАСЭДЕБ
Бес, къалур-кван чаз межлисдин «тахсиркар»,
Чун килигин чи шадвилин себебдиз!

ЧАРЧАР
(К1валяй экъеч1да, амма теспача кваз элкъвена хкведа)
Аял амач! Аял амач кьеп1ина!
(Вири к1вачел къудгунда. И арада къуьнел гъуьрчни алаз хва хкведа)

ХВА
Чан, бах, залай гъил къачу! Ви кьеп1ина
Са т1имил кьван дар хьанай заз… Гьавиляй
Са геренда зун дагълариз экъеч1най.
Биц1и тайцел вегьезвай и лекьенди.
Туьтуьх кьурвал ада гъиле чан гана.
Къуьнеллай леш к1валин пип1ез гадарда
Гъил къачу, дах, гьак1, мугьманар, куьнени,
Ч1урна жед за куь гунагьсуз умудар.
Белки куьнни захъ, аялдихъ, вил галай
Тербия гуз, адет тирвал битмишиз.
Ч1ехи хьана куьн патал зун гуьзетсуз.
Амма за квез гаф гузва и межлисдал,
Куь несигьат за гьамиша кьабулда
Аслу тушиз камалдилай яшарлай.
Куь ирс хуьда девирра пак виждан хьиз.

ШАГЬДАГЪ
Буйдиз лайих камални хуп1 тамам я.
Чида гьак1ни вич тухудай къайдани.

НУР
Ацукь, дустар, давам хъайин межлис шад,
Зи хва, жувни ацукь, ша, чи арада.
Вичин къвалав хциз чка гуда. Хва ацукьда.

ЛАЦУВАТ (Чарчараз)
Суьгьуьрдани и аламат хьайид туш,
Т1ебиатдин селдин къуват зурба я…
(Зарафатдив)
Хайи юкъуз жедай кудиз мехъерни!
Са кар рик1ел хтайда хьиз,
Бес т1вар вуж хьуй!
(Виридахъ элкъвена)
Т1вар чна вуж эцигда?

НУР
Т1вар эцигун – ам Шагьдагъдин хивева,
Т1вар гайидаз вични руьгьдин буба хьуй!

ВИРИДА (Шагьдагъдихъ элкъвена):
Фагьума, лагь, са кутугай т1вар эциг!
Валай инам, валай амал къачурай!

ШАГЬДАГЪ
Эхь, кутугай т1варни к1анда инсандиз,
Герек а т1вар адаз кьезил лувар жен,
Хкаждайвал кас уьмуьрдин кьакьанриз.
Сифте т1варц1и эгер ваз рум гузват1а,
Ахпа к1анда жувани т1вар хкажна
Ц1ийи-ц1ийи дережайриз, кьакьанриз…
И рекьер къе чи веледдин вилик ква.
Буба нур я т1ебиатдиз экв гузвай,
Гьа жумартвал веледдани ц1урурай.
Диде – чарчар, гьамга накъи булахдин,
Гьа михьивал веледдини ч1угурай.
Чарчардини нурди сифте теснифай
Хважамжам т1вар, заз чиз, хциз серес я.

ВИРИДА
Хва-Жамжам, Хважамжам!
Ажеб иер т1вар тушни!

ШАГЬДАГЪ
Ви хайи-къуз, акьулбалугъ хьайи къуз
Лацу бармак багъишзава, жегьил, ваз.
Итимвал, ах, гъейрат хуьнин лишан яз.
И бармакдал гъимир ст1у гиман на.
Четинвиле са ч1ар куг на бармакдин –
Хайи махлукь ви куьмекдиз акъатда.

ХВАЖАМЖАМ
Гъуцар рази хьурай! Хуьда иман за,
Са зерре кьван гиман гъич ви бармакдал!
Бармак алук1да

КАСЭДЕБ
Эхь, Хважамжам лап кутугай т1вар хьана,
Къуй, жумарт хьуй велед вичин буба хьиз.
Къуй михьид хьуй виждан дагъдин чарчар хьиз.
Хуьдай кас хьуй лезги чилин сергьятар,
Халкьдихъ рик1 куз, адан дердер акурай.
Кьулахдикай кфил хкудда
И кфил ваз ядигар я зи патай,
Сирдаш жедай ваз татугай йикъара.
Кфилдин ван къукърум жеда миддяйриз,
И ванцикай ц1ар-ц1ар жеда ягъияр.

ХВАЖАМЖАМ
Кфилдин сес мелгьем хьиз я рик1из зи,
Халкьдин несиб – инам жеда кьакьан заз!

НУР
Зани, зи хва, хци гуьрз ваз багъишда,
Ислягьвилин тереф хьуй вун гьамиша.
Са ч1авузни жемир, бала, табдил вун,
Далу гумир садрани на миддяйдиз.
Чи ах патал чан къурбанддай веледди
Барка гъида вичин ахдал, иладрал.

ХВАЖАМЖАМ
И тия хьиз хциз хуьда виждан за.
Хайи чилив нягьс миддяй за агуддач.
Тиядиз п1агь гуда.

ЖИНЖИГАР
За пагьливан Хважамжамдиз лайих тир
Шив багъишда жуван гарун рамагдай.
Ц1айлапан я вичин т1варни, гьунарни,
Йидег жеда адакай бед рекьера.

ХВАЖАМЖАМ
Гъуцар рази хьурай валай, Жинжигар.
Ц1айлапан-шив жеда зарба лувар заз.

ЛАЦУВАТ
Кьегьал гада, зи савкьват и къирмаж я,
Адетдин ваъ, квай суьгьуьрдин гьайбатар.
Туруни хьиз чархар падна кук1вардай,
Уьфтуьналди душмандин руьгь вегьедай.

ХВАЖАМЖАМ
Гъуцар валай рази хьурай, Лацуват.
Гьахълувилиз къуллугъда ви къирмажди.
Къирмаж вичин юкьвавай кашудик кутада.

ЧАРЧАР
Зи багьа хва, ви гарданда твазва за
Биц1и птик ядигар яз мегьрибан.
Хайи чилин пак накьв ава птикда
Дидеди хьиз хатадикай хуьдай вун.
И птикди къуват гуда рик1из ви,
Намус хьиз на ви ах, чил хуьх, бала зи.

ХВАЖАМЖАМ
(Диде вичин хурув агудна темен гуда, ахпа виридахъ ва тамашзавайбурухъ элкъвена)
Квелай гъуцар рази хьурай, багърияр!
Квелай гъуцар рази хьурай, иладар!
Еке бахт я ихьтин п1арт1 хьун далудихъ.
Ажеб тушни уьмуьр тухун дуьнйадал,
Гуьзел чилел, юкьва гуьзел инсанрин!
Ядигарар куьне къе заз багъишай,
Къадирлу яз, вафалу яз хуьда за.
Гьар легьзеда рик1е хуьда гафар куь.
Куь  меслятар, куь несятар экв жеда
Уьмуьрди зи вилик гъидай рекьера…
Гъил хурал эцигна виридаз сажда айида

ПЕРДЕДИН ЭХИР.

КЬВЕДЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
КЬВЕДЛАГЬАЙ ШИКИЛ
(«Гьамгад к1ам» лугьудай чка. Хатрут тарцик чархукай булах хкатзава. Цин ширширдин ван. Къушарин баядар. Яргъирушни адан юлдашар сада садаз ятар ягъиз хъуьрез-къугъвазва, манияр лугьузва).

ЯРГЪИРУШ (мани ягъзава)
Зун ракъинин руш я, зун Яргъируш я,
Хайид я зун жумарт лейсан марфади.
Вили цав хьиз гуьзел чилни заз хуш я,
Цавни чил заз кьвед кьве лув я багьа тир.

РУШАР
Хуп1 гуьзел я ракъинин руш, къизил къуш,
Ч1арарик нур, ирид ранг квай Яргъируш!

ЯРГЪИРУШ
Яру ранг заз гана буба Ракъини,
Наринждини – яраривай экуьнин,
Хъипи ранг я нурар цавун гъетерин,
Къаз гана заз векьерини пешери.

РУШАР
Аби ранг ваз – абилейсан марфари,
Вили ранг ваз гана мублагь цавари,
Беневш рангни – беневшайри гатфарин.
Хуп1 ч1аганва ракъинин руш, къизил къуш,
Ч1арарик нур, ирид ранг квай Яргъируш!

(Абилейсан къведа)
АБИЛЕЙСАН
Куь къугъунар хьурай вири хийирдиз!

ЯРГЪИРУШ
Зи бах! Чан бах! Вучиз энгел хьана вун?
(Абилейсанан къужахда гьатда. Рушар, абуруз гьейрадаказ вил ягъиз, чуьлда цуьквер к1ватунал машгъул хъижеда)
Экуьнилай вун вилив хуьз булахдал,
Вахъ вил хьана гумачир к1ус кьарай зав.

АБИЛЕЙСАН
Вун атайди хабарнай заз Ракъини,
Гьавиляй зун, зи Экв, тадиз хтана.
Къацу тамар дигизвай за экуьнлай,
Цихъ къарих яз таза мецер куьрснавай.
Са геренда атана ваз килигиз.
Вахъ рахана хъфида мад к1валахдал.
Ви рик1 алай чуьлдин хару цуькверни
Гъанва за ваз.
(Рушав цуьквер вугуда)
Валлагь, цуьквер акурла,
Ак1 жеда заз, вун акурд хьиз вилериз.

ЯРГЪИРУШ
Дат1ана за алхишзава кьисметдиз,
Ада гана икьван гуьзел диде заз!
Вун гьамиша жегьилни я иерни,
Т1ебиатдин къайгъуйра вун жумарт я.

АБИЛЕЙСАН
Кутугнавач авун дидед тарифар,
Ихьтин тават агакьайла майдандиз.
Гьамгадин къаш, ст1ал я вун чигедин,
Нур къугъвазвай, рик1е ашкъи ргазвай.
Вун бахтлу хьун ви дидедин мурад я,
Кьисмет хьурай ваз ви руьгьдиз мукьвади.

ЯРГЪИРУШ
Гьа са гафар тикрарда заз, диде-чан,
Амат1ани вири гафар рик1е сагъ.
Архайин хьухь, на фикирмир, азизди,
Айидач за ви рик1 т1ардай са карни.

АБИЛЕЙСАН
Аферин, зи руш, вахъ диде агъунва,
Гуьзелвални тамам я ви акьулни.
Са кар хьухь чир: зайиф зат1 я гуьзелвал,
Хци акьул гуьзелвилин къалхан я –
Къизилгуьлдал хьана к1анда цацарни…
Де гьелелиг! Зун к1валахдал хъфида,
Вил ала зал цихъ гьарарат чуьллери.
Сагърай, зи руш, булахдал ша мукьвара!

(Руш къужахламишна катна хъфида)

ЯРГЪИРУШ
(Дидедин гуьгъуьниз гъил агъуриз-агъуриз сефил мани лугьуда. Рушарни адан патав хкведа)
Сагърай, диде, зи вилерин экв диде,
Вучиз-вучиз икьван кьериз къведа вун?
Мад катна, зун инал туна тек, диде,
Аби гьамгад марфаривди шеда вун.

РУШАР
Мад катна, зун инал туна тек, диде,
Аби гьамгад марфаривди шеда вун.

ЯРГЪИРУШ
Диде-буба туьш хьунихъ зи вил жеда,
Амма и бахт кьериз кьисмет жеда заз.
А береда т1ебиат квел гуьл жеда,
Куь арада нур гуз къимиш къведа заз.

РУШАР
А береда т1ебиат квел гуьл жеда,
Куь арада нур гуз къимиш къведа чаз.

ЯРГЪИРУШ
Куьн къакъатда – зи шадвални хкахьда,
Усал жеда т1ебиатдин гуьзелвал.
Аби марф яз диде чилел авахьда,
Булахни цуьк гьич чилел кьит тежервал…

РУШАР
Аби марф яз диде чилел авахьда,
Булахни цуьк гьич чилел кьит тежервал…

(Зурба къванцин са патахъай Ч1улават, муькуь патахъайни Иблис пайда жеда. Рушари гьарайда. Ч1улаватани Иблисди Яргъирушан лувар кьада. Яргъируша гьарайда).

ЯРГЪИРУШ
Диде! Диде!

РУШАР
Ката, вахар! Ч1улават
Вичин ашна Иблис галаз атанва!

Ч1УЛАВАТ
Ч1улавата айида квез гъазават!

ЯРГЪИРУШ
Ра уьлкведиз лув це, ката, вахар, куьн,
Кар хьайивал ахъая зи бубадиз.
Гьатнава лагь Ч1улаватан кеменда!
Рушар катда. Йикъан экв зайиф яру жеда
Ингье, серин хабар хьана бубадиз
Сефил хьана…

Ч1УЛАВАТ
  Хуп1 зи гъиле гьатна вун!
Ч1улаватан хтулдиз вун свас жеда –
Иблисдиз!
Яхъ, Иблис, гъуьрч! Рекье гьатин Гургусдиз.
Иблисдини Ч1улавата мани ягъда
За айида, Яргъируш, ваз запабар,
Садрани зи ният жедач татабар.

ИБЛИС
Садрани чи ният жедач татабар!

Ч1УЛАВАТ
Тамаш, зун я Ч1улават,
Экуьвилиз – гъазават.

ИБЛИС
Тамаш, ам я Ч1улават,
Экуьвилиз – гъазават!

Ч1УЛАВАТ
Муьгьуьббатар за чилелай къирмишда,
Так1анвилин ч1улав гьиссер къурмишда.
Рушан кифер гъилел алчуд, Иблис, на,
Кат тавурай, лувар кут1ун игисна.

ИБЛИС
За айида, Яргъируш, ваз запабар,
Мехъер жеда, неда шишер-кабабар!

ЯРГЪИРУШ
А ч1улав йугъ аквадач ваз, Ч1улават.
Муьт1уьгъ жедач, ажални за кьабулда.
Рик1из савух аюхдикай чам жедач,
Хушуналди кам жедач зи Гургусда!

ИБЛИС (Мани ягъда)
Аку садра идан мецин яргъивал,
Жаван руш яз чидач са к1ус ягъивал.
Сабур ая…Муьт1уьгъ жеда вун шив хьиз,
Ракъинин руш жеда чавай рекьив гъиз.
Лацу к1ел хьиз ч1алал къведа мукьва вун,
Мирес жеда захъ галазни мукьва вун.
Гьелелигда зунжур вегьен гардандиз,
Тухудайвал Малкамутдин зиндандиз.

Ч1УЛАВАТ
Малкамутдиз, зи хтулдиз рик1 алай,
Зинданрин крар чида. Хуьда вун
Вичихъ авай гьа са вилин нине хьиз.

ИБЛИС
Кич1е хьана лацу я руш п1ини хьиз.
Къала, гъилер кут1унин за назик ви.
Яргъирушан гъилер кут1унда

Ч1УЛАВАТ
(Абурулай элкъвез-элкъвез чарх ягъиз сугьуьрдин гафар к1елда):
Фул акатрай чилерик
Зарб кутадай к1вачерик
Ц1ай акатрай цаварик
Гар кутадай луварик
Чи-пуфф! Чи-пуфф!
Фур-фур-фурр-рр-р!..
(Садлагьана мич1и жеда. Цавай уьфтуьнин ван галаз алпандиз ухшар ц1ун тум галай са зат1уни лув гуда).

 ПЕРДЕДИН ЭХИР.


КЬВЕДЛАГЬАЙ ШИКИЛ
(Къацу сув, яргъай дагълар аквазва. Хатрут тарцик Хважамжамни Касэдеб ква)

КАСЭДЕБ
И гуьзелвал дадмишзавай инсанар,
Де лагь вуна, бенд тахьана гьик1 жеда?
(Мани):
Бенд касдивай жеда уьмуьр хъсанар,
Хура жумарт, сагъ, ялавлу рик1 жеда.
Гуьл инсан я, эхь уьмуьрдал гуьл я зун.
Зи чили заз секинсуз руьгь багъишна.
Гъиссер ргаз лепе алай гьуьл я эун,
Т1ебиатдиз зи ац1ай рик1 алхиш я.
Къацу либас алук1нава багълари,
Ракъин шуьрбет-нурар хъвазва цуьквери,
Лацу шагьвар-салам гузва дагълари,
Хуррам демер къурмишнава нуьк1вери.

(Нуьк1верин гьар жуьре макьамрин ванер, т1ебиатдин музыка…, хатрут таран пешер кьезил шагьварди юзурзва)

ХВАЖАМЖАМ
Лагь, Касэдеб, азиз ашукь вуна заз,
Анжах тек ваз ачухзава рик1ин сир:
Шумуд йугъ я серфе залан хьана зи,
Вуч азар я галукьайди зи чандихъ?
Жагъизвач заз, адан дава вуч ят1а.

КАСЭДЕБ
Жуван дерт заз ачух.
(Гададин далудихъ мегьрибанвилелди гъил агалдда)
Регьят жеда ваз…

ХВАЖАМЖАМ
Са йифиз заз ихьтин ахвар акуна:
Булахдик ква зун Гьамгадин К1амавай,
За вуч лугьун, са йугъ тир ам гуьлуьшан,
Хъипи мез гуз т1ебиатдиз, ракъини
К1унч1-к1унч1 нурар чук1урзавай чилерал.
Садлагьана «пехъремехъер» марф къвана,
Са ажайиб абилейсан, аби марф.

КАСЭДЕБ
Хийирдиз хьуй... Хийирдиз хьуй ахвар ви!

ХВАЖАМЖАМ
Жагъич ахьтин лайих гафар тарифдай,
Хуп1 гуьзел тир т1ебиат и макъамда.
Аби ч1арар абилейсан марфадин
Нураралди эвягъзавай ракъини...
Ахпа, бирдан, заз марфадин къужахда
Экуьн ярар хьтин са руш акуна.
Ч1арарани, нурар хьтин ракъинин,
Хважамжамдин ирид рангни ц1ранвай.
Кьве лацу лув алай къешенг далудал,
Ал хъуькъвери нур вегьезвай чилерал,
Ашкъидин сир авай вили вилера...
Мад легьзеда марф, атай хьиз, хкякъна,
Чил серинна, цав чуьхвена шуьше хьиз,
Ч1агай рушни зи ахвар хьиз ц1рана,
Эх тежедай гьасрет амаз рик1е зи...

КАСЭДЕБ
Хийирдиз хьуй...

ХВАЖАМЖАМ
Хийирар гуй гъуцари!
Гуьгъуьн йифиз бахтлу ахвар хтана:
Ухшар авай вацран нурлу мукалдиз
Цавун гьуьле дегди сирнав айизвай,
Бадбадар хьиз алт1уш хьана гъетерни.
Гьа дегдани мад танишсуз руш авай,
Зинетрив хьиз къугъвазвай ам гъетерив,
Гагь гъил вегьез лалвилик рум кутазвай.
Чуьнуьх хъижез агъ пердедик цифедин,
Гагь вегьезвай дегдал цифед элкенар.
Заз вил ягъиз милиз назлу хъверзавай,
Къизил гъетер вегьез са-сад капуз зи...

(Цавуз килигиз, кисда.., ва мад давамда)

Садлагьана ч1улав залум булутри
Цав к1евирна тават закай чуьнуьхна.
Адан ширин сес ама зи япара:
«3ун к1ан ят1а, къутармиша!» – гьарайдин.
...Гьа йикъалай квахьнава зи секинвал,
Залан дерт хьиз а кар гьатна рик1е зи.
Гуьзетзава, мус яргъи югь ц1рада,
Ракъин т1унут1 Къавдагъди мус туькьуьмда.
Дуст кьунва за жуваз мич1и йифекай,
Минетзава: хкваш бахтлу ахварар.
Амма кузва ц1ай вилера, рик1е зи…
За вучда, лагь, Касэдеб, са несят це.

КАСЭДЕБ
Хийирдиз хьуй! Гьавурда зун акьуна:
Ви рик1 кузва муьгьуьббатдин ялавди,
Яргъал-мукьвал ам ви рик1ин кьисмет тир.
Ингье, гила ви гатфарни атанва,
Эхь, к1анивал цуьк акъудай гатфар я,
Мерд булах я рик1 ашкъидив ац1урдай,
Ц1ун ялав я мурк ц1урурдай дамахдин.
И дуьнйадин мерд диде я к1анивал,
Артмишзавай инсан, гьайван, т1ебиат.
Хуьз тахьайт1а бендвилин гьисс рик1ера,
Т1ебиатдин эсиллагь тум хкатда.
К1анивал – им са рик1 хьиз я алемдин,
Меденатар рум гуз вилик тухузвай.
Бенд инсанар алачирт1а чилерал,
Ялавдикай магьрум хьана рик1ерин,
Чил элкъведай са мурк1адин къаябдиз.

ХВАЖАМЖАМ
Вучиз гьасрет, гъам гваз къведа к1анивал?
Вучиз адан т1ални икьван ширин я?
Лагь, Касэдеб, ихьтин турши муьгьуьббат
Несиб яни эл-эминдиз кхьенвай?

КАСЭДЕБ
Зи жегьил дуст, т1ебиатда виридан                Муьгьуьббатдин ц1ай рик1ера куьк1уьнда.
Яб це вуна. Ахварин сир лугьун за:
Яргьируш я ваз ахварай акурди,
Ахварра ваъ, якъин жезвай яшамиш.
Велед я ам Ракъининни Лейсанан.

ХВАЖАМЖАМ
Мад садра лагь! Якъин жезва яшамиш?
Ак1 хьайила, къекъвезва руш якъиндиз!               
 Ак1 хьайила, керчекдиз ам аквада!               
 Лагь, Касэдеб, гьи цаварин тават я!? 
Фад лагь, гьина жезват1а ам яшамиш!

КАСЭДЕБ
Яргъирушан зардин тавар яргъава,
Ра уьлкведа ирид лагьай цаварал,
Эхиримжи къатарал ал рангунин.
Ругуд, цавар кьулухъ туна фейила,
Беневш, вили, аби, къацу, хъипибур,
Ахпа наринж..., эхирни – ал рангунин
Вилаятда, ирид лагьай цаварин,
Яргъирушан тавханаяр аквада...
Йиса садра къведа чилел мугьмандиз
Диде акваз «Гьамгад к1амун» булахдал.

ХВАЖАМЖАМ
Эх жедани са йисуз ам такуна!
Йисан къене хуравай рик1 хъиткьинда...
К1вачин я зун, фида ирид цаварал,
Зи вилерин экв за гьанай жагъypдa.

КАСЭДЕБ
Ви къаст битмиш хьанва. За вун элягъдач
Ви вижданди хкягънавай рекьелай.
Анжах чир хьухь ам асант кар туширди,
Мукьуфдивди гьазур хьухь, мад фагьума,
Четин рекьиз барка къачу Шагьдагъдин.
Къуй, гьалалвал гурай гьак1ни иладри,
Сабурлувал артух жедач садрани.

(Йикъан экв зайиф жеда, и кар Касэдебани, Хважамжамани кьат1ида)
ХВАЖАМЖАМ
Аку садра, зайиф хьана Ракъин экв!
Т1ебиатдиз перишанвал чк1ана.

КАСЭДЕБ
Вуч ят1ани са кар хьана Ракъиниз.
Экв зайиф хьун гьич хийирдин лишан туш…
Алад, жува барка къачу иладрин,
Ц1айлапандиз яргъал рекьин пурар ягъ.
За уьлхуьда, алук1 партал женгинин,
Кьведни фида чун Шагьдагъдал алукьиз.

ПЕРДЕДИН ЭХИР.




ПУДЛАГЬАЙ ШИКИЛ
(Шагьдагъ. Касэдебни Хважамжам къведа)

КАСЭДЕБ
Хийирар хьуй, Шагьдагъ, дуьне ац1ай ваз!

ХВАЖАМЖАМ
Ч1ехи Буба, Гъуцари вун уьхуьрай!

ШАГЬДАГЪ
Куьн атана – рагъ акьуна пеле зи!
Ст1алар хьиз къалин хьуй куь хийирар!
Ша, мугьманар, илифа зи гъенелни,
Т1алабай хьиз хуп1 серес куьн акъатна.
Гъафил я зун: чи Буба Рагъ руьк1везва.
иатни, махлукьни.
Им кьве йугъ я Рагъ кефсуз яз къаткана,
Набатат, мал ама адахъ ц1игел яз.
Ч1улавата чуьнуьхнава Ракъин руш.
Регьят кар туш Ч1улаватахъ женг ч1угун,
Ц1а такудай, йице батмиш тежедай,
Турунивай я са хер-кьац1 тежедай.
Ч1улаватак бec мад ни т1ем акакьда…

ХВАЖАМЖАМ
Зун гьазур я, це, буба, на эхтияр,
Акъвазда зун Ч1улаватан къабагъда!
Я рекьида, я уьзягъдиз хкведа.
Ч1улав ягъи булутар за кук1варда,
Яргъирушни бед есирдай азадда.
Къуй, Ракъинин кефиярни къумбар хьуй,
Жумарт нурар къурай даим чилерал!

ШАГЬДАГЪ
Маншаллагь, хва! Заз чизвай ви уьтквемвал,
Инанмиш яз ви къуватдихъ, инамдихъ.
Амма инал виже къведа амални,
Куьз лагьайт1а суьгьуьрдин къалп крар я.
Ша, эвел чун Лацуватал алукьин,
Зи умуд ква, гуда ада нуьсрет чаз.

(И арада цавай эвич1айди хьиз Лацуватни акъатда)
ЛАЦУВАТ
Хийирдиз хьуй эркекрин суьгьбетар,
Кимел къведай авани чаз эхтияр?

ШАГЬДАГЪ
Амин! Амин! Гафар ягърай хийирдиз.
Исятда чун серес вакай рахазвай,
Т1вар уьмуьрдин яргъивилин лишан хьуй.

ЛАЦУВАТ
Яргъи уьмуьр суьгьуьрчидин несиб я,
Адан къимет яшар тахьуй, крар хьуй.
Куъ дердинкай гьаян хьана атанва,
Зунни фадлай ква гьа залан къайгъудик.

(Са т1имил кисна, давамда)
И дуьнйадал кас халкь хьайи йикъалай
Кьве къуватди мидаим женг ч1угвазва:
Бягьсинава Ч1улаввални Лацувал,
Кьвед кьве душман – сад Писвал, сад Хъсанвал…
...За куьмекда, к1удиз къанлу душман зи.

(Хважамжамдихъ элкъвена)
Хважамжам, заз яб це вуна дикъкъетдив:
«Гьамгад К1ама» вили булах чида ваз,
Гьа булахдай пуд хуп1 йад хъухъ, вилин йад,
Бушардайвал ч1улав къуват суьгьуьрдин.
Ахпа гьа цик къирмаждикни кутур маж,
Япун перде хъиткьирдайвал уьфтуьни.
Кфилдизни лезги чилин йад це на:
Манид хура мум хьиз буш я Ч1улават,
Лезги мани адан чандиз инад я.

(Гарун къив кьилеллаз садлагьана инал Жинжигар акъатда)
ЖИНЖИГАР
У-у-уффф-фф-ф! Лагь ви къуллугъ, Лацуват!

ЛАЦУВАТ
Ч1улав дагъда Гургус кьвет1ел бажит хьухь:
Уьфт ягъзамаз Хважамжамдин къирмажди,
Къуй, а кьвет1яй экъеч1 тавуй са т1вет1ни.
Амай крар ада вичи аквада.

ЖИНЖИГАР (фарфалаг хьиз алчуд жез)
Сак1вачеллаз! Зун гьатна ви гъавурда.
Ам зи гьиляй фадлай кьенвай к1валах я,
Гьич са вет1ни хкуддач за хурукай!
Гьич са т1вет1ни акъуддач за Гургусдай!

ХВАЖАМЖАМ
Эхтияр це, гила гьатда рекье зун,
Гъуцар квелай рази хьун за т1алабда.
Сагърай рик1ин сидкьидай, зи багърияр!
Инанмиш хьухь, далу к1аник тавуна
Хкведа зун ч1улав руьгьер муьт1уьгъна.

ВИРИДА
Вун Гъуцари эгелгъаррай мурадрихъ!

(Гуьгъуьниз гъилер юзурда. Кфилдин сес акьатда)

ПЕРДЕДИН ЭХИР

 

ПУДЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
САДЛАГЬАЙ ШИКИЛ

(Там. Кумадин вилик к1анч1унал ащукьна Къаракъулахди вичин кикериз куьнуь гузва. Кускафт1ар пайда жеда)

КУСКАФТ1АР (вич-вичик рахаз)
Тамаш садра, им квел машгъул хьанват1а,
И вадеда зурба мяшат жагъана!
Чизвач адаз за вуч хабар гъанват1а...
Уьгьуь ягъда, Къаракъулах ванцелди элкъведа
Къаракъулах стха, гьик1 я? Къуват хьуй!   
Вуч кардик ква къе вун ич1ирик1елай?   
Аквадайвал кьуьзуь жезва, язух, вун, 
Къуьруь жезва ви гьайбатлу к1ирерни,
Къармахарни хциз амач вилик хьиз.   
Зарафат туш пуд агъзур йис к1вачел хьун!
Ракшандивди, хъвер кваз:
Зун аку гъа, идан сусан гаравай.

КЪАРАКЪУЛАХ
(Вилик квай кьве к1ир экъисна хъуьреда, маймунди хьиз шадвал къалурда)
Кускафт1ар-вах, вун гьинавай гилалди?
Зун рик1елай алатнава виридан.
Яргъи йугъ зун ацукьнава кумадик
И патахъди вуж къведат1а виливхуьз.
Ахпа, йифиз экъеч1зава чуьллериз,
Арс вац1ал кьван гъуьрчен геле къекъвезва.
Кьил ч1угвазва вири лезги хуьрерал,
Ваз чида хьи мублагьвал зи мулкарин!
Лугьун за ваз, бейкеф жедай к1валах я,
Инсанриз захъай ст1у кич1езмач,
Кваз кьаз амач артух гуьгъуьн вахтара.

КУСКАФТ1АР
Тахсир вид я, рик1ин бушвал къалурна,
Вахкуз хьана чуьлда квахьай хейратни
Иесийрив са мевенжи авачиз.

КЪАРАКЪУЛАХ
Акъваз садра, хци хъийин къармахар,
Зи гьайбатар абруз мадни ахквада.
Амукьдат1а акван верч-мерч, мал-къара,
Ахпа чпи накьан йугъ хьиз т1алабрай.

КУСКАФТ1АР
Вибур вири субайвилин т1ал-квал я,
Мехъер ая, вири шуда рик1елай.
Япар хкаж, вахаз яб це, инихъ ша,
Сад ваз ваха акунва хьи свасвилиз.
И чилерал тай авач а таватдиз,
Цаварални тек са вич я алайди.
Ракъининни Лейсанан руш – Яргъируш!
Тфу-тфу, рик1 дак1вада акурт1а.

КЪАРАКЪУЛАХ
Шаддиз, амма са т1имил шаклу яз
Свас?!.. Вични заз! Бес-бес! Квелди усал я?!                Ван тахьурай, рекьидайд я Малкамут                Пехилвиляй рик1и-рик1 нез фугъара.                Гьинва а руш, къалур тадиз вилиз зи, 
Эвленмиш жез к1ан хьана лап исятда.

КУСКАФТ1АР
Сабур ая, гьар са кардиз вахт ава.
Малкамутдин зиндандава…

КЪАРАКЪУЛАХ (Вегьена вичин рик1 кьада)
Зинданда?!
Аман! Чизвай ана са кар авайди!
Гила. ацукь сабурар гуз… Хкатда
А хъипи нуьк1 Малкамутдин хурукай?
Акъваз – акъваз... гаф тушт1а гьа куь кьведан?
Рик1еллама: куьн кьвед к1еви п1арт1ар тир,
Алахънай куьн завай мулкар къакъудиз...

КУСКАФТ1АР
Ваъ-ваъ! Кьин хьуй Ч1улаватан шуткьудал,
Малкамутдихъ зи са гаф-ч1ал амайд туш,
Ада закай Алпапаз накь шикетна.
Гила вакай к1анзава заз шерик кьаз,
Абурун хъиляй ваз гуда за куьмекар,
Жувахъ авай рик1 кудай са стхадиз.
Чи бадеди, Ч1улавата чуьнуьхна
Гъанва а руш Лацуватаз инад кьаз.
Заз чиз, рушал ашукь хьанва Иблисни...
Ч1улаватан гъараз вуч я, низ чида?

КЪАРАКЪУЛАХ (хъилелди)
Иблис! Иблис! Ч1улаватан маздурчи!
Жуьрэт аку, ахьтин рушаз темягьиз,
Вичин какур кус акурай чакъалдин!
Гьик1 акъвазда зун хьтиндан рекьел ам?
Садра килиг зи къаматдиз, къуватдиз!

(Гъилер ак1ажна гъилин нуьк1вер къалурда, гъилер эч1езна къекъведа)
Зи гафунал гаф эцигдай вуж жеда?
Лугьудани «ваъ!» заз ширин бадеди?
Иблисдилай адак эрк ква неведин!

КУСКАФТ1АР
Ак1 лугьумир... баде гзаф мут1лакь я,
Нивай жеда адаз къарши гаф лугьуз?
Ваз чида хьи, гилани зав ганвач сир,
Вичин гъиле авай зукьум вахчудай.

КЪАРАКЪУЛАХ
Гьак1ани ваз авачиз туш бажарагъ,
Вун садлагьай суьгьуьрчи я Гургусда.
Гьавиляй на, вах, са чара акъуда,
Абрун хъиляй ви гъилин зур къалура,
Гьик1 к1ант1ани заз туьк1уьра Яргьируш.
Къедлай кьулухъ, Къаракъулах тахьуй зун,
Зи рик1евай и к1валах за тавурт1а.
Нерин тахтадал т1уб гьалчиз:
Акван-де, вуж акъваздат1а къаршида!

(Тамукай Алпаб хкатда)
АЛПАБ
Икьван кьунвай стхани вах аку-т1ун!
Ништа сарал вуж алат1а куьткуьниз.

КУСКАФТ1АР
Гьар садан гаф къведа вичин гуьзердай,
Авач, авач! Сагъ тунва ви к1ара6ар.
Бязибур хьиз къвекъвезвач зун гафара,
Чаз гвайдини инал уртах меслят тир...

АЛПАБ
Са меслят тир, гьелбетда, куь чинебан,
Зун атана, гаф ат1ана кьулалай.

КУСКАФТ1АР
Рахада вун, кар течиз гьак1 ч1агьнакьа,
Чинебан ваъ, меслят вазни талукь я.
Худда авай инал «лам квай ихтилат».
Къаракъулах стхадин тир месела.
Паркут1 гьалчдай саягъда:
Зун тахьайла стхад гара вуж жеда?
Ваз авайди, кьей вах, йифди гьатун я,
Майилрикай са къайгъуни авачиз.

АЛПАБ
Гъил виликна, хъел кваз:
Акъваз, акъваз! Чал гьалчмир ви паркут1ар!
Налугьуди, авунва са керемат.
Куднават1а вуна «лам квай ихтилат»,
Чи стхадиз свасни гъана туьк1вена.
Ягьанатдин хъвер кваз
Кьве стхадиз са свас кьуна кефер я
Ат1а пата Малкамутдин мехъер я.

КУСКАФТ1АР
Аквазвани, гафар-ч1алар сад тирди,
Лагьанайни Алпаб хьтин вах туш зун?
Малкамутдихъ гала адан туькьуьл рик1,
Тереф твазва, гуя вунни стха туш.

АЛПАБ (Кускафт1ардал тепилан жеда)
Агьан! Чизвай, алайди куь сарал зун.
Къе экуьнлай т1азвачир зи ч1агьнакьа
Вуна жакьвай пакун т1валар, к1арабар.
За исятда...

(Кускафт1ардин ч1арар чухваз к1ан жеда)
КЪАРАКЪУЛАХ
  Лал хьухь! Бес я лагълагъар!
Куь къатилди тухуч зи кар виликди.
Алпабни чаз белки карда куьмек жен.

КУСКАФТ1АР
Вазни, стха, ягъадайди жагъана.
За лагьанай, ам гъейридан гарава,
Заз чидайвал, Малкамутдин илчи я,
Ниъ ч1угваз атанвай.

АЛПАБ

Мез ат1уй ви!
Са гафар я, хьурай свас низ хьайит1а,
За куьмекда ни гзаф пай гайит1а!

КЪАРАКЪУЛАХ
Анжах вуна таб тавуна куъмек це!
Паяр ваз хьуй!

КУСКАФТ1АР (Бейкеф яз)
Бес заз! Заз вуч амукьрай!?
Ят1а зун квач. Гьам мехъерин энге хьуй!

(Хъфиз к1вачин жеда)
КЪАРАКЪУЛАХ (Хъфизвайди ценер кьуна акъвазарда)
Секин хьухь гьа! Чамран сандух ваз хьурай!
Къиж къачумир, ша къвен чун са меслятдал.

АЛПАБ (ялтахвилелди)
Яргъирушал ашукь я вун, чизва заз,
Атанвай зун муштулух гваз стхадиз,
Кускафт1ардиз нифретдивди  вил ягъда
Ваз акуна, кенефдин кьил квадарна
И кьей ваха, са гаф тунач рик1ел чи.
За ваз гъизвай муштулухни къакъудна.

КУСКАФТ1АР (т1уб сара кьуна, са патахъ элкъвена)
Агь фендигар!.. Чхвел мецел вирт алай..,
Амма зегьер чуьнуьхнавай сарара.

АЛПАБ (хур экъисна, фурс кваз)
Захъ агъурт1а, за кьилизни акъудда,
Бязибуру бугъазарда гафарив,
Амма Алпаб, чир хьухь, кардин устад я.
Исятда руш зиндандава Гургусдин.
Малкамутди хуьзва ам са вил алаз,
Гьич садални тайиз ст1у ихтибар.
Алцурарна к1анда чна Малкамут,
Чуьнуъхдайвал ви свас адан пацукай.

КУСКАФТ1АР
Ак1 я ки ваз, на лагьана – туьк1вена.
Регьят яни алцурарун Малкамут?
Адалайни, вири крар чизвач квез:
Руш квахьай Paгъ шумуд юкъуз кефсуз яз
Къатканава. Чилел ала серинвал.
И кар себеб – хъиле кузва махлукьар.
Хкидайвал Ракъинин шад экуьвал,
Чахъ женгиниз гьазур хьанва инсанар.
Нуран гада Хважамжамни, пагьливан,
Рекье ава къутармишиз Яргъируш.
Адан гъиле нур хьиз хци гуьрз ава,
Ц1айлапандал алаз иниз акъатда.
Гьайбат чизвач квез адав гвай къирмаждин:
Ван хьайидан рик1 вегьеда уьфтуьни.
Малкамутни жеда, белки, рекьив гъиз,
А гададвай чаз руш жагъич. Ам таб я!

АЛПАБ
Ак1 хьайила тади авун герек я,
Вахтундамаз Малкамутдал агакьин,
Белки, санал чи т1ем адак акакьда,
Амай крар жеда чавай ахпани,
Эвелдай, ша, Хважамжамдиз т1аб ягъин.

КУСКАФТ1АР
Заз чидайвал, Хважамжамдиз куьмек гун
Чи миддяйят Лацуватан к1валах я.

КЪАРАКЪУЛАХ
Ам бадедин, Ч1улаватан, душман я.
Де килигин, гъараз кьиле фидат1а!
Хважамжамни чаз вижевай гъуьрч жеда.
Ша фин! Ша фин! К1ват1ин вири кьушунар!

АЛПАБ
Ша, фин вири!

КЪАРАКЪУЛАХ
Ша, фин тадиз! Гьерекат!
(Экв хкахьна куьхк1уьнда, вири квахьда).

ПЕРДЕДИН ЭХИР



КЬВЕДЛАГЬАЙ ШИКИЛ
(Зурба кьвет1е зайиф, беневш экв ава. Са пата, т1валарикай хранвай жаландихъ, есирда авай Яргъируш, муькуь пата – адал къаразда авай Малкамут. Къавукай епер, хуьшрекандин гъалар куьрс кьанва. Гъалара ч1ехи ч1улав хуьшреканар ава, еперикайни кьаркьулуфар куьрс хьанва. Малкамутдин юкьва патахъ ятагъан ава)

МАЛКАМУТ
Зи таваяр гьик1 кьазва вахъ, Яргъируш?
Дарих жемир экуь багъри цаварихъ,
Мукьвара вун вердиш жеда Гургусда.
Ихтибара Ч1улаватал жув гила,
Ваз бадеди чам хкягъда вижевай.
Чи жегьилар са куьнални усал туш.
К1ант1а Иблис, Къаракъулах хкягъа.
Амма са ч1иб виневайди к1ан ят1а,

(дамахдивди вичелай вил аладарда, хур экъисна, туп1арал акъвазда)
Гьамни, буюр, килига – ви килик ква.
Зун хьайит1а, ви бахтуни ат1уда,
Ханум жеда вун Гургусдин тахтуна.
Лагь-кван садра, куьз вун даим киснава!
Я тахьайт1а кьеж кумачни мецик ви?

(Инихъ-анихъ физ Яргъирушан виликай хкис хъижеда)
Ша, за ваз са мани ягъин,.. Тахьайт1а
Мани на лагь, зани ваз са кьуьл айин!

(Малкамутди лал макьамдалди яваш-яваш кьуьруькар хьтин кьуьлерда. Яргъируша, вичин дустагъда къекъвез-къекъвез, хияларзава, адан хиялрин ван виридаз къвезва).

ЯРГЪИРУШАН ХИЯЛАР
Зун агъунва зи экуь, чиг бахтунихъ,
Тахьайт1а мад квез я жегьил уьмуьр зи?
Заз ахварай кьегьал гада акунай,
Чамарзавай лацу шиврел лувар квай.
Лугьузвай заз сесиналди мегьрибан:
«3и к1аниди, къвезва зун ви эвердиз!»
Адан дерин вилера нур-рагъ авай,
Гилани зи рик1е абурун экв ама.
Гьайиф... гьайиф... ягъи ахвар кьат1 хьана...

МАЛКАМУТ
Ваъ! Ик1 зун квач. За кьуьлзава – вун лал я.
Лагь ви метлеб! Белки, за вун хъукьурин.

ЯРГЪИРУШ
Лувар вахце, мад к1ани зат1 авач заз!

МАЛКАМУТ
Гье-гье! Вуна фикир ая, ахмакь руш,
Инай Цавуз рехъ чидайбур тек-туък я.
Вучда вуна гьак1 ваясуз луваркай?
Рехъ чида чаз, Ч1улаватан невейриз,
Амма чунни бадедин гаф авачиз
К1ан хьайивал Чилин винел акъатдач.
Жуван рик1из азаб гумир гьавая,
Къадир чир хьухь жувал къвайи бахтунин:
Ханум жеда вун Гургусдин тахтуна.

ЯРГЪИРУШ
Уьтквемвилин хура къваздай вуч ава?
Муьгьуьббатдиз вири рекьер жагъида.
Ваз, Малкамуг, даим Гургусэгьлидиз,
Рагъ акунач, акунач экв жумарт тир.
Я ви рик1е бендвилин ц1ай акьунач,
Гьавиляй ваз чидач, вуч я уьтквемвал,
Гьинай чир хьуй ваз, вуч ят1а муьгьуьббат?
Вун вердиш я алцумиз ви мизандал
Вири девлет, хазина, ягь-намусни.
Мич1ивилин шагь жедалди Гургусда,
Рагъ аквадай са нуьк1 хьана к1анда заз.

МАЛКАМУТ
Чизвач вазни мич1ивилин гьайбатар,
Мич1ивилин шагь виридан пачагь я.
Тесниф хьанва мич1екай гъак1 алемни,
Гьар са чиниз вичин к1ан-аст1ар жеда,
Мич1ивални экуьвилин аст1ар я.
Эхь, зи рик1е алемдин к1ус – йиф ава.
Са вил, са яб – мад захъ кими вуч ама?
Зи акьулни аст1ар я ви акьулдин.
Гзаф гуда – мадни гзаф к1ан жеда,
Секин я зун, чидач гьиссер инсанрин,
Я абурун невсер чидач тух тежер.
Гьа течирвал сир я зи сагъ къуватдин.
Бес! Гьавиляй зал Малкамут т1вар ала!

(Къецелай ванер къведа. К1ват1ар хьиз лумп1-лумп1 айиз Кускафт1ар, Къаракъулах, Алпаб Малкамутдин вилик аватда).
МАЛКАМУТ
Валлагь, куьн тир и межлисдал кимибур!
Ван хьаначни Ч1улаватан эмир квез,
Гьич са кьифни тамир лагьай зинданда?
Хъвач-кван вири! Зинданхана михь ая!

КУСКАФТ1АР
Пара сагърай лагь эвел чаз. Тахъайт1а
Аквадай ваз, ви кьилел вуч къведайт1а:
Ви чан къачуз рекье ава Хважамжам,
Гьа гила-мад, заз чиз, иниз акъатда.
Де лагь жува, гьик1 акъваздай татана,
Ширин стха акатдайла беладик?

(Яргъирушак шадвилин къалабулух акатда)

МАЛКАМУТ (Яргъируш авай патаз вил ягъна, фурсунивди)
Атурай-кван Хважамжам, ам вуж ят1а,
Гьадазни за лайих чка жагъурда.
Ирид чилин къатаравай зинданра.
Къуватдикай гьеле гъилер магьрум туш,
Уьмуьрдикай куьлягь ят1а, куьмекда
Хушуналди кутазвайдаз чархук кьил.
Адаз чна са вижевай фенд расда,
Гьазурда лап вичиз лайих къунагъни.

(Вири санал к1ват1 жеда. Лал сегьне: Хважамжам гьик1 кьуна к1андат1а, ам чпи гьик1 гатадат1а сада садаз къалурда. Сегьнеда мич1и жеда, экв Яргъирушаз ягъда).

ЯРГЪИРУШАН ХИЯЛАР
Зи диде-марф, зи буба-рагъ, эхирни
Адалатдиз зи ялвардин ван хьана.
Йугъди-йифди за авур кьван дуьаяр,
Зи карагар Иритадал  агакьна.
Къвезва, къвезва заз нуьсрет гваз куьмекчи.
Хважамжам, вун яраб, жаван, вуж ят1а?..
Акунач заз вун чилерал-цаварал,
Я садрани заз ви хуш т1вар ван хьанач…
Акъваз, яраб вун сир ят1а ахваррин?
Эхь, эхь! Чида заз ви масан ухшарар.
Жегьил я вун зав ахварра рахазвай.
Тахьайт1а куьз, Хважамжам т1вар лагьайла,
Рик1 акъвазнай, цак акъатна бедендиз?
Ават1ани зун и мич1и зинданда,
Ви т1вар кьуна – рагъ куьк1вена рик1е зи.
Налугьуди, зак лувар ква таквадай,
Вуч гьисс я зи рик1е гьатай, ялав хьиз..?
Тамарзу я вил хк1унихъ, гада, вахъ.
Ша, азизди, зун хьурай вал аманат,
Къутармиш зун вуна мич1и зиндандай.
Экв гьа виликан саягъдиз хкведа

МАЛКАМУТ (рушав агатна)
Чна есир к1анда к1еве чуьнуьхна,
Идакайни чи гарданда къван тахьуй.
Инихъ экъеч1, тахьайт1а ваз хьанва дем!

(Хурт1 гана руш акъудда)
ЯРГЪИРУШ
Къанлу гъилер кягъмир ви зак, Малкамут!
Жезмачт1ани  лув гуз, лувар гумачиз,
Гьелелигда къекъвез завай хъижезма.

(Вирида гьалкъада туна, сада садал рум гуз руш са къвет1ез ягъна, кьвет1ен сивихъ еке къван акалда)

МАЛКАМУТ
Чир хьанани гьардаз вичин везифа,
Белад хура чун бейхабар тежервал?

(И арада чилер зурзада, къукърумрин ванер акъатда, ц1айлапанар ягъда. Гьар са къукърумдихъ галаз гургусэгьлияр кьве гъилив кьилер кьаз чилел гадар жеда)
ВИРИДА
Вай, вай кьена! Аман! Эхир пуч хьана!..
Им вуч ц1ай я къвазвайди чи кьилерал!

КЪАРАКЪУЛАХ (зурзун акатна)
Чилер зурзун, ц1айлапанар Гургусда?

МАЛКАМУТ
Сифте яз чаз аквазва и къиямат!

(Балк1андин гьиргьирдин ван къведа).
КУСКАФТ1АР
Эхирзаман! Къиямат йугъ атана!
Вуч бела я?!

АЛПАБ
Агь! Хважамжам атанва!
Ц1айлапан-шив варцихъ гала кек ягъиз.

(Балк1андин гьир-гьирдин ванер, чархар паддай ванер къведа, цал ацахьда, анай экуьнин селдик кваз Хважамжам гьахьда)

ХВАЖАМЖАМ
Гургусатдин ч1улав зиндан им яни?
Вичин вилик зурзазвай «кьушундиз» килигиз
Огьо! Кьушун гьазур я лап женгиниз!

КУСКАФТ1АР
(Виликди тепилан жезвай Малкамут акъвазарда, фендигарвилелди экъеч1на, багьа мугьман къаршиламишдай тегьерда)

Ваз хвашкалди, кьегьал жаван, пагьливан,
Надир мугьман къе чи Гургус гьукумда!
Дерди-бала, мурад-метлеб ачуха,
Вири сад хъиз ви къуллугъда акъвазда.
Ша, эвел чун лап мукьувай таниш жен:
Зун, Кускафт1ар, суьгьуьрчи я Гургусдин,
Им – Малкамут, машгьур сарбаз кьушунрин,
Къаракъулах – шагь чуьллерин, тамарин,
Имни – Алпаб, кьилин фалчи, кьиярчи.
Башуьсте, лагь, вуч я рик1ин мурад ви.

ХВАЖАМЖАМ
Вахт авач заз яргъиярдай квехъ галаз,
Гьинват1а лагь куьне садра Яргъируш!
Куь Гургусат за  дарбадагъ айида,
Гьина хуьзва, фад ахъая зинданар!
Тар-марда за амансузвал, мич1ивал!
Ч1улаватан суьгьуьрдикай ч1улав тир
Эбеди яз азад жеда алемни...
Гьинват1а лагь! Яргъируш фад къалур заз!

КУСКАФТ1АР
Жегьил гада ягъалмиш я кьадарсуз,
Гьич са касни авач, валлагь, зинданда.
Эхиримжи есир кьейи йикъалай,
За ваз лугьун, алатнава агъзур йис.
Кьин хъуй, валлагь, Ч1улаватан шуткьудал.

ЯРГЪИРУШАН ЗАЙИФ СЕС
Хважамжам, вун ч1алахъ жемир кафт1ардин.
Зун инава-а-а!..

КУСКАФТ1АР
Гарун ван я гурмагъда.

ХВАЖАМЖАМ
Гар ваъ! Рушан сес я ам заз атайди.

КУСКАФТ1АР
Дуьз лагьайт1а, ава са руш есирда...
Яргъируш ваъ, адав гекъиг жедани,
Уюнсуз са руш Хъиперин пачагьдин.
Кутугнавач ам вилериз акун ви...

ХВАЖАМЖАМ
Зи вилерин къалда ягъмир! Къалура,
Акурай заз руш Хъиперин пачагьдин.

АЛПАБ
Шак гъизвани на гафарал кьуьзуьдан,
Рех янавай уьмуьр акур ц1велериз?
Зи ч1алахъ хьухь, а руш авач зинданда.
Ч1улавата ам масаниз тухванва,
Свас паталди чуьнуьхнава Иблисдиз.
Ирид дагъдин к1аник, ирид чилерик
Ч1улаватан ква лап кьилин зинданар.
Гьана ава на лугьузвай иер руш.

(Гададин япал)
И зи меци бела гъида кьилел зи,
Ч1улавата муртадвал заз гьалалдач.
(Гададин чиниз, вилериз темягьдивди килигда)

ВИРИДА
Дуьз я! Дуьз я! Чнани къул ч1угвазва,
Ина авач вун къекъвезвай Яргъируш.
Гьинават1а чнани ваз лугьудай,
Ч1улаватан кьисасдикай кич1е я!

АЛПАБ
Анжах зун вахъ агъунва, зи пагьливан,
Хьайид жеда. Ша, ваз рехъ за къалурда!

(Гада вичелди ч1угвада)
ЯРГЪИРУШАН СЕС
Вун абурун ч1алахъ жемир, Хважамжам!
Тваз к1анзавай вун суьгьуьрдин члада!

ХВАЖАМЖАМ (Алпапаз рум гана)
Заз чизвай ви ч1уру ният, Кускафт1ар!
Мукъаят хьухь, Ч1улаватан невеяр,
Къарих хьанва гуьрз куь ч1улав ивидихъ!

(Малкамутди чинеба са къвалахъай Хважамжамдал чил гадарда, гада чилина гьатда, амма са геренда ам хъвер кваз ибурун къаст вуч ят1а акваз акъвазда)
МАЛКАМУТ
Квез я адахъ галаз яргъи рахунар,
Вичи-вич ик1 туна асант гердабда.
Къе чилина гьат хьана чаз къизил гъед.
Зинданхана ихьтин гъуьрчехъ ц1игел тир.
Пагь хвешила текьий гила Ч1улават.

КУСКАФТ1АР
(Шадвиляй кап-капуз ягъиз, гъилериз куьс гуз, гъилер гъилеривай гуьц1из шадвиляй хкадриз кьуьлерда. Гагь вичин кьиляй ч1ар акъудиз адаз уф гуз гададал гадарда, ам суьгьуьрда твадай амаларда)
Гила гьатна жегьил тарлан гъиле вун,
К1андай эвел зи гафариэ яб гана.
Гила за вун хуьшрекандиз элкъуьрда,
Тахьайт1а чи хуьшреканар дарих тир.
Ибурни тир вун хьтин терс ахмакьар!

(Къавукай куьрс хьанвай хуьшрекан кьуна Хважамжамдин вилик элкъуьрда, суьгьуьрдин дуьа к1елда)
Эбялбили – Дуьгмебили,
Исиркъатар – Сармакъатар,
Гьажикъулли – Къулли гъана,
Мустафани Бар-гъа-тун!

(Амма суьгьуьрди нетижа тагунал мягьтел жеда, т1уб п1узаллаз)
Я аламат! Кар ганач хьи суьгьуьрди,
Налугьуди, хъвана ида вилин йад.
Я тахьайт1а какахьнани гафар зи?

ХВАЖАМЖАМ (хъуьреда)

КУСКАФТ1АР (мадни Хважамжамдилай чарх ягъиз суьгьуьр к1елда. Лал сегьне: Алпапа ч1арар хкажиз дамахдивди абур вичин туп1аралди эвягъда, ахпа алчуд жез-жез кьуьлда; Къаракъулахди к1арасдин цуьруьгъуьлдаллаз чамарар ягъда; Малкамутди Хважамжамдал хуьшреканар гьут1 гуз гьалдарда. Бирдан къецелай къвезвай экв мад зайиф хъижеда).

АЛПАБ
Ракъинин экв мадни зайиф хъхьана,
Гьа гила-мад гьамишалугъ туьхуьда,
Вири дуьнья элкъведайвал Гургусдиз.

КЪАРАКЪУЛАХ
Ахъая зун гила сусан патав зи,
(Цуъруьгъуьлдал адан ч1арар эвягъда!)

МАЛКАМУТ
Жуван кусдиз тамаш садра хъсандиз,
Свас аквада
(Ц1иб къалурда)
ваз кьве туп1ун арадай!
Жуван к1уфуз кутугай ем жагъура,
Руш зиди я!

КЪАРАКЪУЛАХ 
 А кар валай алакьич
Чан аламаз Къаракъулах-гададал!

МАЛКАМУТ
Ак1 ят1а, за вун исятда рекьида!
(Цуьруьгъуьл гваз Малкамутдал вегьеда. Малкамутди адаз далу гана алгъана киц1и хьиз чил къечягъда, адал кесекар гьалчда)

ХВАЖАМЖАМ
И къатилдал к1анда эхир эцигна!
(Гуьрздалди чил кьазунда, гургусэгьлийрал къирмаж илигда. Абуру гададал вегьеда. Экв хкахьда. Къирмаждин ванер, гургусэгьлийрин ц1угъар акъатда. Экв куьхк1уьнда: Къаракъулахдин к1ула Алпаб, Малкамутдин к1ула Кускафт1ар шутварнава. Кьвет1ен сивеллай къван паднава. Далудал луварни алаз Яргъируш, адан виликни Хважамжам. Гургусэгьлийри рей гана гъилер виниз хкажнава).

ЯРГЪИРУШ
(Гададин вилик экъеч1да, шадвиляй адан гарданда гьатиз к1ан жеда, амма вичи вич хуьда, шадвиляй рахаз тежез гъилер хурудив агудда).
Вун!?

ХВАЖАМЖАМ
Вун азад я, Ракъинруш, ша, экъеч1а!
Ви к1вачерик ква муьт1уьгъ яз миддяйяр.

ЯРГЪИРУШ
Заз чизвай вун къведайди!..

ХВАЖАМЖАМ
Зун атана!
Зи рик1ни гуьрз къвазнава ви къуллугъда!
Лагь ви жаза!

ГУРГУСЭГЬЛИЯР (гъилер цавузна)
Мергьеметлу, Яргъируш,
Аман, минет тахсиррилай гъил къачу!

КУСКАФТ1АР
Ширин чанар тамир вуна телефиз!

ВИРИДА
Рик1ивай кьин кьазва чна вирида:
 
КЪАРАКЪУЛАХ
Мад инсанриз ст1у зарар хгудач!

МАЛКАМУТ
Мад т1егъуьнар, мусиббатар ракъурдач!

АЛПАБ
Ч1улавата алудна чун рекьелай!

ВИРИДА
Амма къедлай чун адакай къерех я,
Жаваб гурай вичин ч1улав крарин!

ЯРГЪИРУШ (гададивай т1алабда)
Ваз язух ша ажуз хьайи есирар,
Гила абур хатасуз я инсанриз.
Нур экъичда за абурун рик1ериз,
Ц1урурдайвал гьамишалугъ ч1улаввал.
Хъсанвили мад хъсанвал теснифда.
Къуй хъфирай чпиз к1ани патахъди.

ХВАЖАМЖАМ
Иервилиз ярашугъ я регьимни,
Ви эрзиман заз эмир я, Яргъируш.
(Есирриз):
Кьуд патахъди  ахлад, азад есирар,
Ахлад, куьч хьухь куьн кьисайриз, махариз!
Ислягьвал гваз къедлай хьухь куьн яшамиш.
Сад регъпатахъ, сад мегъпатахъ алад куьн
Гьарма вичин парни кьуна к1улавай.
Куь писвилер алатдалди рик1елай,
Мад къалурмир куьн инсанрин вилериз.
Къекъуьгъ чилел, ая даим хъсанвал.
Гьак1 хьайила куьн квел туьшни хъижеда,
Уьзягъ жеда инсанрин виликни.
(Малкамутни Къаракъулах к1улавайбурни гваз гьарма санихъ
катда. Гада гьейранвилелди рушаз килигда, адан ч1арарилай гъил алтадда).

Ингье вунни, азиз мугьман ахваррин,
Фадлай таниш, амма чинал танишсуз...
Ви гуьзел чин, ч1арар ракъин нурар хьиз,
Вили вилер, къамат зериф, такабур…
Зи вилик ква т1ебии яз багьади.

ЯРГЪИРУШ
Аламат я ахвар керчек акъатун.
Вунни эвел акунай заз ахварай...
Рик1ин сирлу мурад кьилиз акъатна,
Гьазурни туш и еке бахт кьабулиз...

ХВАЖАМЖАМ
Чилер, цавар ви геле зун къекъвена,
Амма вун заз мугьман жедай ахварра.
Гуьзел липир къе бахтуниз элкъвена,
Зи вилик ква вун ашкъидин лувара.

ЯРГЪИРУШ (мани)
Зи мурадни са цуьк хьиз битмиш хьана,
Шумуд йугъ-йиф за и легьзе гуьзетна.
Къутармишна на зун, чун кьвед туьш хьана,
Атана вун мич1ивилихъ гьуьжетна.

ХВАЖАМЖАМ (мани давамда)
Вуна зи рик1 фадлай кьунвай есирда,
Гила рик1 вал айизва за ихтибар.
Гьикьван къекъвен к1анивилин и сир гваз,
Гьяла кьисмет, гила вид я ихтияр.

ЯРГЪИРУШ
Магълуб хьайдан кьисмет гьялда насирди,
Шадвилелди багъишзава за рик1 ваз.
К1анивили зунни тунва есирда,
Вун галачир к1андач уьмуьр гъарик1 заз.

КЬВЕДАНИ
Къедлай кьулухъ сад жеда бенд рик1ер чи,
Гуьзелвилиз къуллугъиз хьуй рекьер чи,
Къуй чаз аллагь хьурай къедлай К1анивал,
Т1ебиатдиз багъишдай бахт, экуьвал.

ПЕРДЕДИН ЭХИР


ПУДЛАГЬАЙ ШИКИЛ
(Айвансегьнедин пердедал дагъларин мензера, дагъдин кук1ва – Рагъ, Хважамжамни Яргъируш – шикилар)

ХВАЖАМЖАМ
(Гъилер цавуз хкажна, Ракъинихъ элкъвена)
Алемдин экв, алемдин чим, хийирар!
Мадни артух даим хьуй ви берекат!

РАКЪИНИН СЕС
Вазни хьурай дуьне ац1ай хийирар,
Халкьдин дамах Нуран хва нур, Хважамжам!
Ви чан сагърай, экв хкай зи вилериз!

ЯРГЪИРУШ
Азиз буба, вахъ вил хьана ц1игел тир,
Гьикьван шад я, къе вун ахкун цаварал!
И дуьнйадал залай бахтлу кас авач,
Шадвиляй рик1 агакьзавач хуруда...
И гада я заз бахт, шадвал гайиди,
Зун буржлу я адаз уьмуьр амай кьван.

РАГЪ
Вун акуна – зи экв хци хъхьана,
Зи ишигъдик хуррам нурар акатна,
Бахтлу я зун вун ик1 шаддиз акунал.
Бейадалат магълуб авур кьегьални
Инсанвилин зурба т1варц1из лайих я.
Баркалла ам алад авур иладриз.
Лезги чилиз баркалла ам рухванвай.
...Зун ферикъат жедай жуван мензилда,
Ваз уьмуьрдин вафалу кас хьанайт1а...

ЯРГЪИРУШ
Ак1 ят1а за, буба, вавай т1алабда:
Гьалалвал це уртах рекьиз рик1ерин.
Сад айидай мурадарни сирер чи,
Гьамишалугь чи уьмуьр сад айидай.
Хважамжамди къутармишна уьмуьр зи,
Гила зунни ая адал аманат.

РАГЪ
Жуван патай гузва за квез разивал,
Багъишзава бубавилин гьалалвал.
Зи мурад я нурлу хьунухь уьмуьр куь,
Куь бахт акун зи экуьнин къуват я.
Къедлай кьулухъ куь шадвални пашманвал,
Гьамишанда уртах хьурай уьмуьрда.
Вафалу хьухь муьгьуьббатдиз, дуствилиз,
К1анидан т1вар куь рик1ериз мелгьем хьуй.
Веси я квез: Т1ебиатдиз, Инсандиз
Куь гьиссерин пак гуьзелвал багъиша.
...Зи балаяр, бахтлу хьурай сефер куъ,
За куь рекьиз йугъди-йифди алхишда.

ХВАЖАМЖАМ
Вун лишан я экуьвилин алемдин,
Вун буба я теснифзавай уьмуьр чи,
Вири Уьмуьр, Т1ебиат ваз буржлу я.
Гаф гузва за: эхир нефес кумай кьван
Ви экв патал женг ч1угваз зун гьазур я!

ЯРГЪИРУШ
Сагърай, буба, чун хъфена, гьелелиг!

РАГЪ
Сагърай! Алад, куь багърийрал кьил ч1угу.
Ахпа илиф вилаятдиз цаварин!
Зи вил гала. За эверда, хъша куьн!

(Рагъ ак1ида. Гадани руш ракъиниз сагърай лугьуз-лугьуз айвансегьнедилай хъфида. Айвансегьнедин пердедал гила маса шикилар жеда: яргъал рехъ, дагъдин этегрик хуьр. «Гьамгад к1ам». Хатрут тарцик чархукай хкатзавай булах. Лувар квай лацу шивцел алаз Хважамжамни Яргъируш къведа).

ХВАЖАМЖАМ
Ша, са т1имил ял ягъин и булахдал,
Ц1айлапанни вичиз векье къекъуьрай.
(Балк1андилай кьезилдаказ хкадарда, къужахда кьуна руш авудда, векьедал биц1и япунжи эк1ягъда, балк1ан са патахъди дугурна чеб ацукьда).

Галатна жед вунни яргъал рекьера,
Юргъунвилиз и земзем йад дарман я.
Цадай зат1 гвач, ма ваз са мекв ст1алар…

(Гъилер чуьхвена меквеваз Яргъирушаз йад гуда)
Анжах и йад гузва за ваз буржуна,
На ви меквяй ахпа зав бурж вахкуда.

ЯРГЪИРУШ
Хъванайт1ани и булахдай шумудра,
Икьван ширин йад уьмуьрда хъвайид туш!
Лап рик1 алаз за вав ви бурж вахкуда.
(Гъилер чуьхвена меквеваз гададизни йад гуда)

ХВАЖАМЖАМ
Пагь, им йад туш, пияла я ашкъидин,
Кужумнавай чиг цуькверин межеяр!
Ви гъилелай хъваз к1андай заз гьамиша,
Муьгьуьббатдин ц1ай туьхуьриз рик1е зи.
Гилани заз жезва вири ахвар хьиз,
Ч1алахъ жезвач – вун якъиндиз вилик ква.
Дуьа айиз куьлягь жеч зун кьисметдиз,
Вун заз гайи, багьа савкьват, азизди!

ЯРГЪИРУШ
Зи хиялри гузвай даим сабур заз.
Вун атунихъ инанмиш яз рик1ивай,
Йугъди-йифди вун къведай рехъ гуьзетнай...
Къаткук са к1ус, кьил эцигна мет1ел зи.
Зи ашкъиди лайлай ягъда ширин ваз.

(Гада рушан мет1ел кьил эцигна къаткида. Нуьк1верин манийрихъ, цин ширширдихъ галаз руша яваш мани ягъда).
Зи азизди, ваз ахварар ширин хьуй,
За ч1араркай таж кьада – ваз серин хьуй.
Ширширдин сес япараваз булахдин
Ахвар ая ви к1анидан къужахда.
Килигналди тух жезвач ваз вилер зи,
Бахтлу я вун къужахзавай гъилер зи.
И дуьнйадал залай бахтлу вуж ава!
Зи ашкъидихъ мурк ц1урурдай гуж ава.
Зи хиялра шумуд йис битмиш хьана,
Сирлу мурад, гила вун дигмиш хьана.
Зи чан-рик1 ваз, берекатлу жумарт чил,
На къурмишна муьгьуьббатдин сувар чи.

(Къванцин кьулухъай шуш-шшш-дин ван галаз гум акъатда. Ч1улават ва адан булушкадин цен кьуна Иблис).

Ч1УЛАВАТ
Квез к1ан хьанай алдатмишиз Ч1улават!
Кич1 гайила зи лайихсуз невейриз,
Ак1 хьанай квез, зайиф жеда Ч1улават.
Амма зи гаф вине жеда. Аквада!
Ч1улаватал чан алай кьван береда,
Хважамжам, ваз кьисмет жедач Яргьируш.
Лацувата бягьс ч1угвада ч1агьнакьа.
Некягьналдай вичи ибур эбеди.
Амма ви гаф пч1и хьана, Лацуват!
Гьамишалугъ ксана ви Хважамжам
Ажалдин йад хъвана ярдин гъилелай.
(Хъуьреда. Иблисдихъ галаз шаддиз кьуьлда).

ЯРГЪИРУШ
(гададиз килигда, ам юзурда, амма ахварай ават тавурла, ишехьда)
Я Кафт1ар, на заз вуч инад авуна?
Ч1улав муртад ягъун кьуна чинебан...
Кьурай гъилер, куьн хьана заз душманар,
Ажалдин йад гана ярдиз гъилелай...

(Гададиз кинар айиз ишехьда, бирдан гар акьатда, гарун ванцелди Лацуватни Жинжигар пайда жеда).
ЛАЦУВАТ
Гьеле фад я шадвал авун, Ч1улават!
Лугьуналди эсер авач эхир ваз.
Са дидеди ханай чун кьвед кьуьтхверар,
Амма икьван куьз так1анда инсанар?
Аквадай гьал, кьведаз дар я дуьне чаз.

ЯРГЪИРУШ (Лацуватан къужахда гьатда)
Агь, баде, заз эх тежедай дерт хьана…

ЛАЦУВАТ
Сабурлу хьухь, зи мегьрибан хтул вун,
Кьиле фидач Ч1улаватан гъаразар.

Ч1УЛАВАТ
Мус хьайид я вавай завди акъажиз!
Чилин винел, цавун к1аник зи суьгьуьр
Гьайбатлу я. Ч1агьнакьа захъ гьуьжетмир.
Чан к1андат1а, квахь, къекъеч зи виликай!

ЛАЦУВАТ
Эхирдалди килигин ви гьайбатдиз,
Гила чилин сесинихъ яб акала – 
Хважамжамдин кьулахдикай кфил хкудда
И кфилди кьец1 гуда ви къуватдиз.
(Кфил ягъда. Ч1улават кфилдин сесиник къвез-къвез буш жеда).

ЖИНЖИГАР
(Уьфт галай гарун ванцелди «фу-фф-ффф!» –  айиз Ч1улаваталай элкъведа, ахпа Иблисдин тум кьуна ялда, кац хьиз ярхарна ам чилелай галч1урда).
Жанавурдин гуьгъуьнавай чакъал хьиз
Гьикьван жеда Ч1улаватан тумуна?
Гила бесрай фендер вуна акъудай,
Нагьвар твада хамуна! Тум ат1уда!

ИБЛИС
Аман, кьена! Ч1улават, са куьмек це!

Ч1УЛАВАТ
Заз ни гурай? Зазни куьмек герек я!
(Кфилдин ванцикай вич хуьз, япара туп1ар туна, мет1ераллаз)
Минет я, вах, на а кфил акъвазра,
Алмасди хьиз ада зи рик1 ат1узва!
Элкъуьрмир зун даим къара булутдиз,
Минет я ваз: адан хци ат1ут1 сес!

ЛАЦУВАТ
Ваъ! Ваз чка кьегьят хьанва чилерал,
Ви ч1улаввал элкъуьй ч1улав булутриз,
Гьич рик1ера амансузвал тежервал.
Элкъуьгъ! Элкъуьгъ даим ч1улав булутдиз!
Инжикли тахьуй вакай инсанар.
Иблис, къедлай вун фендигар сик1 жеда!
(Ч1улават ч1улав булутдиз элкъвена ц1рада. Иблисдикай сик1 хьана катда. Жинжигару абурухъ калтугда).

ЯРГЪИРУШ
Азиз баде, заз са чара жагъура:
Зи Хважамжам хкуд даим ахваркай.

ЛАЦУВАТ
Вун секин хьухь, зи мегьрибан, исятда
За Хважамжам ахварикай хкудда.
Къала, накъвар к1ват1ин за ви хъуькъверлай,
Дава хьурай абур чандиз к1анидан.
(Рушан хъуьхъверилай накъвар к1ват1на абур гададин чиниз хъичеда).

ЯРГЪИРУШ
Таб хьанани гайи гафар к1анидаз,
Зун туна вун гьиниз катда, азизди?
Ярдин чинилай гъил алтадиз туьмерда
Фад, уях хьухь бед ахваркай, минет я...

ХВАЖАМЖАМ (вилер ахъайда, ширин кьач1узунарда)
Гьикьван ширин тир ахвар ви къужахда,
Уьмуьрлух ик1 ксанайт1а, мурад тир...

ЯРГЪИРУШ
Шадвилин накъвар михьиз-михьиз
Эхь, дугъри я, вун уьмуьрлух ксудай,
Ялгъуз туна зун и экуь дуьнйада.
Амма инал куьмек хьана Лацуват,
Къутармишна вун мидаим ахваркай.

ХВАЖАМЖАМ
(Къудгуна къарагъда, ахпа кьулухъ акъвазнавай Лацуват акурла, тешвиш яз, тажуб яз)
Даим ахвар?… Къутармишна зун куькай?
Ви гафарин акьазвач зун гъавурда...

ЛАЦУВАТ
Я акьунни герек туш ваз, къагьриман,
Экв акьурла ц1рана нягьс ч1улаввал,
Жедай зиян хъен я ч1улав булутдин.
Вири катна Жинжигарун хураваз.
Бед Гургусдин кьушанар на телефна,
Багъри чилиз хгана экв, азадвал.

ХВАЖАМЖАМ
Ви куьмекни хьаначирт1а, вилериз
Ахквадачир я яр, я чил гуьзел зи.

ЛАЦУВАТ
Бейхабар я, аквадайвал, жегьилар:
Къе мехъер я! Квел жемятдин вил ала.
Тадиз ахлад, куь рехъ хьурай саламат!
Ма, гарданда тур свасвилин дуьгуьра!
(Рушан гарданда яру дуьгуьра твада).

ЯРГЪИРУШ
Гьикьван иер баде ава, килиг, захъ!
(Лацуватан гарданда гьатна, хъуькъвез темен гуда).

ХВАЖАМЖАМ
Шад хабардай чухсагъул ваз, Лацуват.
Муштулухдай ма ваз лацу келегъа!
(Кьулахдикай лацу келегъа хкудна, ам Лацуватан гарданда твада).
Чна къе ваз лугьузва чи мехъеркай.
Вири санал хъфида чун мехъерик,
Эй, Ц1айлапан! Къекъуьн бесрай къурухда!

(Биц1и сегьнедилай вири хъфида. Мехъерин межлисдин ванер…)
(Са герендилай Ч1ЕХИ СЕГЬНЕДИН ПЕРДЕ ХКАЖДА).


КЬУДЛАГЬАЙ ШИКИЛ
(Нуран к1вале мехъерин межлис. Шагьдагъ, Касэдеб, Лацуват, Жинжигар, Нур, Чарчар, Хважамжам, Яргъируш…)

ШАГЬДАГЪ (гъиле карч аваз)
За и к1вале карч хкажнай эвелдай
Лезги чилел мерд къагьриман атайла.
Гила ала къе чун адан мехъерал.
Хважамжамни Яргъируш, куьн са экв хьуй,
Артухардай хайи чилин берекат.
Вирт хьиз верц1и хьуй куь ашкъи, к1анивал!
Бегьерлу хьуй куь уртах рехъ уьмуьрда –
Чинэкуьвал хкаждай чи ватандин.
(Гъилевайди хъвада. Вирида рази яз гъилевай крчар хкажда).

КАСЭДЕБ
Ягъ, кьавалар, мехъерин дем къизгъин хьуй!
Лезгистанда шад манийри лув гурай!
(Кьуьл айида, вирида капар ягъда, Касэдеба мани лугьуда):
Ша, илифа, азиз дустар, межлисдал,
Лезгистанда мехъер я. Хважамжамдин
Мани талгьуз гьик1 ахъвазда мез кисна.
Къугъурдайла к1вачер зуьрне-далдамди?
Ягъ, кьавалар!
Сусан лацу пеле авай дуьгуьра
Ирид рангад цуьквер авай багъ ят1а?
Ирид рангад гъетер цава куьк1уьра,
Муьгьуьббатдин ялав рик1е сагъ ят1а.
Ягъ, кьавалар!
Ирид рангадин эквер куьк1уьнда
Жемятар, квез артух хьурай мел-мехъер,
Вили цава циф алачиз рагъ хьурай.
Куьн уьмуьрлух хушбахтлу хьуй и чилел,
Куь яшайиш, гуьгьуьларни чагъ хьурай.
Ягъ, кьавалар!
(Макьам дегиш жеда, иниз гъиле тарат1 аваз Малкамут, кьилерал мехъерин паяр авай синияр алаз Кускафт1арни Алпаб, к1улал сандух алаз Къаракъулах къведа).

ЛАЦУВАТ
Квез межлисдал ни эвернай, ягъияр!?
Гьи чин алаз экъеч1на куьн майдандиз?
Ният яни къе экуь йугъ ч1улавдай?
Фад квахь инай, экъеч1, уьзуькъараяр!

ЯРГЪИРУШ
Чукурдани чна мехъер мугьманар?
Къуй атурай, санал шадвал авурай!

МЕЖЛИС
Разивал це, амукьрай чи межлисда,
Шадаррай чун, къалуррай гьак1 гьунарар!
Къуй, амукьрай!

МАЛКАМУТ
  Чун хабарсуз атана!
Амма чазни хуш я айиз тебрикар
Яргъирушаз, чаз экуьвал къалурай.
Къутармишнай ада ширин чанар чи,
Рекьидалди чун таватдиз буржлу я.

АЛПАБ
Гадарнава чна куьгьне пешеяр,
Къуллугъзава гила халкьдиз махара.

КУСКАФТ1АР
Чун галачиз гьик1 жедай кьван махар куь?
Къуй, чи пайни мубаракрик акатрай.

КЪАРАКЪУЛАХ
Лезги халкьдиз им савкьват я чи патай
Махаривди ац1ай сандух-ядигар!
Къуй, несилри хуьрай эсил амай кьван!
(Сандух Хважамжамдив вугуда. Кускафт1арни Алпаб кьуьлуьк экеч1да. Къаракъулахди кьиллипацар айиз, къабачивилерда. Малкамутди мани ягъда)

МАЛКАМУТ
Тарап-тарап, тап-тарап,
Туьнт макьам ягъ, ягъа кап!
Ша, майдандиз экъеч1 куьн,
Вири кьуьлуьк экеч1 куьн!
Хважамжамдин мехъер я,
Яргъируш вуч иер я!
Тарап-тарап! Тап-тарап,
Туьнт макьам ягъ, ягъа кап!
(Кьуьлер куьтягьайбур деминин къерехда капар ягъиз акъвазда).

ЖИНЖИГАР
Иладривай т1алабзава межлисди:
Къалуррай-кван  к1вачерик квай зирингвал!
Нет1ер к1вахьдай са кьуьл авун экъеч1на.
Хкадардай  макьам ягъа, уст1арар!
(Гъиле чавушдин ланш аваз Нураз кьуьлуьк теклифда)
Кьуьлуьк экеч1, капар ягъа вирида!

НУР
(Хурал гъил эцигна Чарчар кьуьлуьк ша лугьуда)
Ша!
(Нурани Чарчар кьуьлер айида)

ЧАРЧАР
Гила бесрай! Аман кумач к1вачерик.

НУР
Бес-бес! фурсмир вуна амай вахтара!

ШАГЬДАГЪ
Гила гаф гун Хважамжамдин бубадиз,
Вичин рик1е авай гафар лугьурай!
(Такъав  цана Нурав карч вугуда)

НУР
Зун бахтуни акъуднава гьуьндуьрдиз,
Зи шадвилихъ сергьят авач аквадай.
Герек ч1авуз, хкаж хьана пурариз,
Чил хуьз фидай хва хьайит1а – ам бахт я.
Заз ихьтин бахт кьисметнава гъуцари.
Къенин мехъер зи мурадрин бегьер я.
Амма файда жедачир зи тербетдихъ,
Зи дустар, куьн галачирт1а далудихъ.
Зи веледдиз нуьсрет гана куьнени,
Бубавилин сажда я квез рик1ивай!
(Хъвада, межлисдиз сажда айида, сегьнедиз ракъинин ал нурар аватда, Хважамжамдик гьерекат акатда).

ХВАЖАМЖАМ
Эхтияр це, диде-буба, мугьманар,
Вахт хьанва чаз Ра уьлкведиз илифдай,
Фад! – лугьузва чаз чархачи нурари.
Фена к1анда чун Ракъиниз куьмек гуз,
Тамамариз чи хивевай везифа.
Гьалалвал це, диде-буба, миресар,
Яргьирушни зун хъфида цаварал...
Мукьвал-мукьвал чун чилелни илифда
Даим муьгъ яз чилин-цавун арада.
(Виридаз сагърай лагьана Хважамжамни Яргъируш хъфида. Жемят цавуз килигда, абурун гуьгъуьниз гъилер юзурда. Са геренда мич1и жеда, вири квахьда. Экв ягъайла сегьнеда Нурни Чарчар амукьда).

НУР
Цавун аршдиз лув гузва чи веледри,
Килиг, диде, абуру гъилер юзуриз
Берекатдин экв къурзава чилерал...

ЧАРЧАР
Чи уьмуьрар ц1урурай чи веледра…
(Гъилер юзуриз-юзуриз кьведни сегьнедилай хъфида).

ПЕРДЕ АВАДАРДА


АЙВАНСЕГЬНЕ
(Сад лагьай пердедин сад лагьай шикил тикрар хъижеда: цава –
Рагъ. Шагьдагъни Касэдеб кьвед кьве къванцел ацукьнава).

ШАГЬДАГЪ
Ингье, им ваз ахъайна за гьадиса…
Куьтягьзавач, давам жезва девирра.
Хважамжамни Яргъируш са кьисмет яз
Гуьзелвилиз къурбанд хьана эбеди.

КАСЭДЕБ
Эхир мадни абурун несиб гьик1 хьанай?
Муьгьуьббатдин багъди бегьер ганайни?
Гуьзелвили артмишнайни гуьзелвал,
Хайи чилиз абуру дава ганайни?

ШАГЬДАГЪ
Эхь! Касэдеб, бегьерлу тир муьгьуьббат,
Килиг садра Хважамжамдин невейриз!
Залда авай тамашачияр къалурда
Лезги чилел артмиш жезва махлукьар,
Эсил-несил къачур жумарт Ракъинлай.
Къизгъин рик1ер авай несил Ракъинин!
Къагьриманар – экуь  дамах ватандин!

ЭХИР
Октябрь-ноябрь, 1984