Зарина

Шерзод Комил Халил
Зарина
(поэма) 
Ибтидода
Сирдарёнинг ;ўш ;ир;о;идан,
;индикушга чўзилган ерлар;
Жуда-жуда ;адим ма;алдан,
Шо;ларники бўлилган дерлар.
Ўша олис йиллардан буён,
Олдга ;анча замонлар ўтди.
Бир-бирига ;арама-;арши,
Ва тескари томонлар ўтди
Лекин букун улар ;а;ида,
10 Сўйламо;чи эмасман минбъад.
У тарихнинг кир кунларидан,
Сен ў;увчим чекмагин ;урбат.
Мен куйлайман сини; ;а;и;ат
Парчалари – афсоналардан;
Иш; дардида ёмон куйдирган,
Фасо;атли   мастоналардан.
Афсун каби ;аламим кучи,
Кириб борар кўнглинг уйига;
Айт, у кимдир, ;албинг ;амдами,
20  Зор йи;лайсан кимнинг кўйига?!
;айси гўзал ё;ди дилингни,
;айси ма;ваш солди ;ижронга?!
Сен нимага бепарво шоир,
Му;аббатдан ором йў; жонга,
Иш;дан тотли куйлар куйлаймай,
Ўзга мавзуларга бўйлайсан?..
Айт ,сен нега паришонхотир,
Айт, сен ўзи нелар ўйлайсан?!
Хаёлингда у узо; тарих,
30  Кечмишлардан сўйлар ривоят;
Агар бўлса му;аббат ;а;да,
Майли бу дам,  сўйла ;икоят.
Сўйла, ;албинг торини чертиб,
Сўйла, достон  ўтмишдан  майли;
Бу  кунларга етиб келдек  биз,
Чунки, ўша ўтмиш  туфайли.
                I
;ош ;орайган чўккан  сукунат,
Шо;  юртида зим-зиёли тун.
Кулбалардан  саройгача то,
40 Кириб  келган бир тун-ку бутун;
Атроф-борли; унинг измида,
Атроф-борли;  унга тобе,  ;ул;
Суронларни  кўп  Шо;истонни,
Гўё бу тун ютгандек  буткул;               
Жимжитликнинг  улу; ;аърига,
Тантанавор  зулмат  ;уюни;
Заринанинг  жуфти  ;алоли,
50  Шо;лар  шо;и  оламдан ўтган;
Бу  мотамни ;аттол  ра;иблар,
Гўё бу кун атайин  кутган.
Мидиянинг  сур  лашкарлари.
Мамлакатга бостирмиш  шундан;
Заринанинг кўнглида  чўккан,
Зулмат ;аро ;орон;у шундан.
Унинг оппо; орзу-аъмоли,
Унитилган хаёлдай  учмиш;
О, бу ;андай пур;ам изтироб,
60 О, бу  ;андай мотамсар  кечмиш...
О, одамзод,  инсон  ;аёти,
У;убатга  тўлган паллада;
Юлдузлари  фалакда  тўниб,
Орзулари  сўлган  паллада;
Нечун  ;исмат унга терс бўлиб,
Келтиради  ;ам кетидан  ;ам...
Шундай  ўйлар ўйнайди ;уж;он,
Заринанинг кўнглида   бу  дам...
               
                II
Юз бурими шо;лардан ;исмат,
70 Ёки Тангри ;а;рга олмиш;
Шо;истоннинг ўз;ир бошига,
Бунча улу; у;убат солмиш.
Бунча ;исмат, бунча фожеа,
Ор;а-олди чигал савдолар:
Мусибатли  ёмон кунингда,
;анимларинг экан шайдолар.
Шундан улу; малика кўнгли,
;ам ўксиган, ;ам ;а;рбардор.
Энди юртга бундан буё;и,
80 У со;иба, ;ам со;иб саркор.
Шундай экан юрт тинчлигига,
Жавобгардир бундан буён ул;
Хал;, ватаннинг фаровонлиги.
Равна;ига  бирдайин маъсул.
Шундай гўзал, со;иба сиймо,
Эрлар ишин оларкан ўзга;
Тонгга ;адар ўйлади кўпни,
Уй;у сира келмасдан кўзга.
О;артирди  бир узун тунни,
90 О;артирди тонгни шуълалар;
Маликанинг кўнглида лекин,
Тар;амади мунг ашулалар.
Чунки юртга ёв келган эди,
Бало-;азо келганди бирдан;
;ам ёр ;ажри, ;ам юртга ме;р,
;албни тилка ;илганди бирдан.
Шундан гўзал малика тонг-ла,
Лашкарларга айлади буйру;:
“–Мидиянинг юртга бостирган,
100;ўшинига бермасдан ;у;у;;
Уло;тириб ташламо; жоиз,
Мамлакатнинг сар;адларидан;
Юртимизга ;анимга йўл йў;,
Ошмасинлар бас, ;адларидан.
Ошмасинлар довонларимиз,
Оё;-ости бўлмасин ёвга;
Шо;нинг жасур, алп ў;лонлари,
;ал;он бўлинг ;ар ;андай ;овга.”
               
                III
Сирдан ўтган мидияликлар,
110Тў;наш келиб шо; ;ўшинига;
Тик оё;да тўхтади бирдан,
Амал ;илиб жанг русимига.
Икки ё;да тизилган лашкар,
Бир-бирини зимдан кузатди;
Саркардалар буйру; о;анг-ла,
Сафларини тезда тузатди.
Мидиянинг бош саркардаси
Стриангей – чапдаст ба;одир;
Ўйлар эди унинг ;ўшини,
120Шо;лардан кўп нарсага ;одир.
Камонбозлик, найза, ;иличда,
Бас келолмас ;еч ким уларга;
Солса ;ам-ки гарчи-да шо;лар,
Ўзларини ;ар хил ;унарга.
Мидияга бас келиш: йў;, йў;.
Тушмагандир шо;лар чекига;
Та;дир ма;луб бўлмо;лик битмиш,
Шо;истоннинг ;аро илкига.
Мидиянинг вассали бўлар,
130Шо;лар юрти бас бу жангдан  сўнг;
Фа;ат бир шарт зафар ило;и,
Стриангейнинг ;ўлин ;илса ўнг.
Зафар ;учгай  Мидия бар;а;.
Сурон сол, эй, Мидия сурон;
Стриангейнинг наърасин тинглаб,
Лашкарго;ни ;учгудек бўрон;
Сур наърали зафар сурони,
Тутиб кетди аскар ичини;
Мидиянинг ва;шат уй;отган,
140 Кўриб ;ўйсин шо;лар кучини...
 
                IV
Лекин шо;лар бепарво эди,
Мидиянинг наърасига жим;
Подшо;ининг мотами учун,
Туз сепгандек ярасига жим,
;аби; урган мидияликка,
Зўр;а босиб турарди ўзин;
Заринанинг о;зидан кутиб,
;ужум деган биргина сўзни.
Кўринмасди лекин малика,
150Шо;лар шундан жим ;айрон эди.
На;от бошда ;ўмондони йў;,
Аскар дили чўнг вайрон эди.
Аммо шо;нинг саркардалари,
Бир ёш йигит олдида жам-ди;
У йигитнинг ;узуридаги,
Саркардалар гўё ;арам-ди.
Ким у йигит билмасди шо;лар,
Кўрсатмалар берар лашкарга;
Унинг гўё айтгани айтган,
160Бўйсунади ;ар бир саркарда.
Чавкар отнинг жиловин тутиб,
У ўзини тутар кўп эркин;
Бамисоли гўё ;укмдор,
;амма унга ;арар: не деркин.
У буюрди саркардаларга,
;ужум тарихи ;андай бўлишин;
;анотдаги суворийларнинг,
Бир жону бир тандай бўлишин.
Сўрон солар мидияликлар,
170Бур;уларин наъраси тутди.
Бу ёш йигит - шо; саркардаси
Чавкар отда марказга ўтди.
Юзин ёпган ;ора ни;обдан,
Фа;ат кўзи кўринар унинг;
Шо;нинг таниш саркардалари,
Атрофида суринар унинг.
У шо;ларни жанга буюрди,
Стриангей ;ам шундай ;илди бас;
Мидия  ва  Скифиядан,
180Тинчлик кори йў;олди абас.
Икки ё;дан икала лашкар,
Жанг маркази томон ;ўз;олди.
Елдай босди мидияликлар,
Шо;лар ;ўлга камонни олди.
Садо;ларни тўлдирган ў;лар,
Ранги учиб бўшай бошлади;
Икки ё;да тўзган ўликлар,
;онни ерга тўшай бошлади.
;ирмиз ;онга тўшалди майдон,
190Суворийлар ;ужумга ўтди;
Гўё ;ўпди ;иёмат ;оим,
Лашкарларнинг адади битди.
Зич сафларнинг тор орали;и,
Кенгайгандан кенгайиб борди;
Човут солган отлар туё;и,
;изил ;онни тупро;;а ;орди.
;айтаролмай ;олди одамлар,
Кескир ханжар, ;иличлар дамин:
Тўмариснинг давридан буён,
200Кўрмаганди бундай жанг замин.

                V
Стриангей – мо;ир ;иличбоз,
От сурарди ;аним устига;
Шо;ларнинг бош саркардасини,
Олганича кўзин остига.
У сафларни ёриб борарди,
;онга белаб ;илич, найзасин;
Тутдай тўкиб шо; аскарларин,
Бошин узиб ;анча-;анчасин,
У дунёга кузатиш учун,
210Бу дунёдан рихлат етказди.
Мидияга зафар суронин,
;ай;ири;ин салкам етказди.
Лекин шо;лар бундай бўлишга,
Сира-сира йўл ;ўйолмасди.
Агар шундай бўлса о;ибат,
Эрк ;ўши;ин эл туйолмасди.
Шундай шо;лар жанг ;илар эди,
Ўзларини  аямай   асло;
Зеро, дўстлар урушиб бўлмас,
220Мафкурага таянмай  асло.
Бу тамоил – юрт озодлиги,
;ар нарсадан улу; дегани;
Озодлик деб жангда ўлмо;лик,
Шарафли ва ;утлу; дегани.
Шундан шо;нинг ёш саркардаси,
Жангчиларни олдга йўналтди;
Мидиянинг кўп лашкарини,
Оиласига дафн жўнатди ...
Ва ни;оят икки саркарда,
230Бир-бирига тў;наш келди боз;
Еру-кўкни тутди ларзакор,
Икки ё;дан ай;оннос овоз.
Бу олишув жанг сурудини,
Ўзгартувчи белги, тимсол-ди;
Буни сезган икки саркарда,
Бир-бирига ёмон бел солди.
Найзабозлик, ;ал;он ;имоя.
Ва такроран ;ужум дафаътан;
Скифия  ;амда Мидия –
240Икки ё;да – иккита ватан,
Жим кузатар бу олишувни.
Лекин жангнинг шиддат кўлами,
Пасаймасдан ;из;ин борарди;
;иличларнинг ;айтмаган дами,
Бир-бирин бетин яларди.
Ёл силкитиб пиш;ирган отлар,
Урушарди икки мард зотлар.
Шо;нинг жасур бу саркардаси,
250;илич солар эди шиддатли.
Унга шундай зарур эди-ки,
Мидиялик аскарлар ;атли.
Бир пайт унинг ;иличин зарби.
Стриангейнинг совутин тилди.
Мидиянинг саркадасини,
Билагидан пича ;он инди.
Стриангейнинг тажриба, кучи.
;айнатди о, ;атти; зардасин;
;илмо; учун ер билан яксон,
260Ни;об кийган шо; саркардасин.
Стриангей ;амлага ўтди,
Найза санчиб, ;илич сермади;
;имояда шо; саркардаси,
Стрианейга умид бермади.
;азабланган ба;одир ў;лон –
Стриангей найза йўналтди;
Ва ни;оят шо; саркардасин,
Чавкар отдан ерга ;улатди.
Шу дам шо;нинг бошидан учди,
270Зир;ли пўлат – ;уло;чин совут;
Ва унинг тим узун сочлари,
Бандин узиб ёйилди масъуд.
Страингей лол ;отиб унинг,
Ни;обини йиртди юзидан;
Ва ;айратда тўхтади бирдан.
Юлдуз порлар унинг кўзидан.
Ни;об та;;ан шо; саркардаси,
Йигит эмас, бир гўзал ;изди;
Унга ;арши ва;шиёна жанг.
280Стриангейнинг кўнглини бузди.
;андай аянч, ;андай шармисор,
У ;из билан шундай жанг ;илган;
На;от шу ;из, шу гўзал малак,
Стриангейнинг ;олин танг ;илган.
Ким у ўзи, отдан ;улагач,
Бир кўз очиб, ;ушидан кетди.
Стриангейни сову; тер босиб,
Бир ;а;и;ат а;лига етди.
Унга ;арши урушган бу гул,
290Бир малак, бир малика эди.
Шо; шо;ининг бева раъноси
Олий  ;иммат Зарина эди.
                VI
Шо;нинг ма;рур па;лавонлари,
Аскарлари бу жангни кўрди.
Ва Стриангейнинг бошига улар.
;амла ила дилкас от сурди.
Стриангей – ёв;ур ба;одир,
Бу ;айбатдан ор;ага инди.
Заринани асир олмасдан,
300Мардлик билан аста чекинди.
Шо;лар таниб маликаларин,
Атрофини ;уршадилар заб;
Таъсир ;илди саркардаларга,
Стриангей кўрсатган адаб.
Мард жангчилар ўз ра;ибини,
Илк борн енгса ўлдирмас экан;
Асир олмай ;ўйиб юбориб,
Паймонасин тўлдирмас экан.
Стриангей ;ам шо; маликасин,
310;озир шундай кечирган эди.
Лекин унинг ;албида о;у.
Анахита ичирган эди.
Стриангейнинг кўнгли изтироб,
Бир ило;ий муждага чўмди.
Унутилди рафи;аси ;ам,
;албини иш; ту;ёни кўмди.
Тў;риси шу, Стриангей шундан,
;озир ортга чекинган эди.
Мидиянинг ;ужумкорлиги,
320Балки шундан жим, тинган эди.
Лекин шо;лар ;албида урён,
Бир оташ ;ис беркинган эди;
Заринани кўриб уй;онган.
Энди улар жанг ;илар пайваст,
Сўнги томчи ;они ;олгунча;
Ватан учун, эл-юрт учун,
Сўнги ла;за, они ;олгунча.
Ким тўхтатар бирдан чувраниб,
330Уй;онган шо; аскарларини;
Кунпаякун бўлар ;исмати
Мидиянинг  лашкарларини.
Стриангейга не ;ол юз берди,
Суст ва ланжди ;аракатлари;
;олиб бўлмай ;айтса ортига,
Нима дейди мамлакатлари.
Йў;, йў; уни кечирмас асло,
Мидиянинг шо;и пурви;ор.
Тушинолмай ;айрон Стриангей,
340Олдинги ;ис ;ани шиддаткор?..
;ани ту;ён, ;ани ;ай;ири;,
;алабага сур, наъра тортган?..
Жанг тугади бугун яхшиям,
Ана – ;уёш уф;;а ботган...
VII
Шу бўлди-ю Стиангей жангда,
Бош;а ;увват кўрсатолмади;
Шо; юртига ;амла ;илишга,
Унда бош;а мажол ;олмади.
Нима бўлди мидияликлар,
350Саркарданинг ;олидан ;айрон?!
;ужум ;илмай чегарада жим,
Фармон кутиб турарлар бу он.
Аскарларнинг баланд ру;ига
Стриангей кўрсатмас ра;бат;
Мидиянинг ;ароргохида,
Унинг ;албин ё;ар му;аббат.
Шуъурида кечар не ўйлар,
У айтмайди нега ;еч кимга?!
Ру;и тушкун, кўнгли мува;;ат,
360Тайёрдайин гўё ўлимга.
Шундай кезар ;арорго;да жим,
Юракларни ;илганча хира;
О, аввалги саркарда ;ани,
У ўзига ўхшамас сира.
О, Зарина, Стриангей ;албин,
;андай армон, ту;ёнга солдинг?!
Висолингни ;илмасдан раво,
О;ир ;исмат – ;ижронга солдинг.
Нега бундай о, улу; Мазда,
370Стриангейга шум та;дир насиб;
Ёв бўлгандан дўст бўлиб келса,
Бўлмасмидим а;ир муносиб.
О, Ило;им, нега илгари,
Заринани кўрсатмадинг ;еч?!
Шо; шо;ига тегмасдан аввал,
Учраштирмай, учраштирдинг кеч.
Энди нима бўлар Стриангей,
Муаммога не чора энди?..
;ужумми ё, ортга ;айтсинми,
380 Нима ;илсин бечора энди?!
Шундан унинг боши кўп ;отган,
Юрагининг яраси до;ли;;
Чекинса ;ам, ;ужум ;илса ;ам,
Нима ;илсин ;ўллари бо;ли;...
                VIII
Стриангейнинг бу ма;зун ;оли,
Чор-атрофга тутиб овоза;
Кўп саросар айлади ного;,
Мидиянинг и;болин тоза.
Саркарданинг бу мунг атвори,
390Навкарларнинг ;албини тилди;
Парфиянинг шо;и Митридат,
Бу ;олатни мува;;ат билди.
Ахир бундай имкон тарихда,
Келавермас ;ар доим асло,
Фойдаланиш керак шуб;асиз,
Парфияга омад ёр  асно.
Скифия ва Мидияни.
;ар иккисин забт этмо; даркор.
Ва мамлакат чегарасига,
400;ўймо; керак улу;вор пойдор.
Шу ўй, ;оя Митридат кўнглин,
Уч;унига оловлар ё;ди;
 Парфиянинг ёв;ур ;ўшини,
Отларига абзалин та;ди.
Митридатнинг аскарларини,
Катта ;оя бошлади йўлга;
Ўзгача бир куч нашъа солди,
Парфиянинг ;удрати дилга.
Шу боисдан оташ;алб ;ўшин,
410Узун йўлдан тўхтовсиз ўтди;
Ва Стриангей турган ;ароргох,
;ибласига тез ора етди.
Мидиянинг дилхун ;ўшини,
Не бўлганин англамасидан;
Зарба берди Митридат дадил,
Ўртали;у  ёнламасидан.
Нима бўлди? Стриангей ;айрон,
;ўшин ичра талатўп эди;
Мидиянинг сарбози озу,
420 Ё;ийларда ;ўшин кўп эди.
Нима бўлди, кутилмаганда,
Мидияга ;айбат солган ким?!
Оловланди ;айрат, ;азабдан,
Стриангейнинг ;албида тилсим.
У ташланди ёвга мардона,
Биро; бари энди кеч эди;
Туй;ус бос;ин, нима ;илмасин,
Самарасиз энди ;еч эди.
Му;аррар бу ма;лубиятнинг,
430 Чорасига чора йў; эди.
Митридатнинг ма;рур, мува;;ат,
;алабадан кўнгли тў; эди.
Парфиянинг орзуманд ;алби,
;озонди тез муваффа;;ият;
Шармисорлик билан чувалди,
Мидиянинг юзида уят.
Митридатнинг топшири;и-ла,
Ма;лубларга ;ир;ин солдилар;
Стриангей узо; жангдан сўнг,   
440Тириклайин асир олдилар.
;алабадан сармаст Парфия,
Янги жанглар учун куч топди;
Навбат энди Скифияга,
Мидиянинг ;уёши ботди.
Салтанатнинг шону-шавкатин,
Улу; тутган  буюк Митридат.
Навбатдаги ;алабалар-чун,
Шо;лар сари ;аратди ди;;ат.
Заринанинг жангдан ;ориган,
450;ўшинини чарчо; босган дам;
Зарба берди парфияликлар,
Шо;лар томон ани; ва илдам.
Митридатнинг мумтоз идроки,
;олиб келиб ;андайдир бир зум;
Шо; юртини па;лавонларин,
Айладилар ўлимга ма;кум.
Мидиянинг уруши ;али,
Тарк этмаган Шо;истон ўзра
Парфиянинг вайрон бос;ини,
460;урбонларни ;илди зиёда.
Кутмаганди бундайин ;олни,
Заринанинг шердил пок ;алби;
Кимга ;олар энди юрт, замин?!
Кимга ;олар энди эл-хал;и?!
Мидиями, Парфиями у,
Ё;ий келган юртга бас илло;
Шо;лар ;ал;и ;ул бўлгунча йў;,
;онга тўлсин замину-само.
Юрт ;улликда, кишанда экан,
470Заринага татимас ;аёт.
Чунки шо;лар ;алби ;ар доим,
Озодликда кўйлаган баёт.
Шундай ўйда Шо; маликаси,
Ёвлар сари жанга ташланди;
То Зарина ;олдан тойгунча,
Матонатли кураш бошланди.
;анча парфи бошлари аро,
Заринанинг ;иличи учди.
Улу; ма;сад йўлида гўё,
480Унга ўлим асло йў;, ;ечди.
Жанг ;иларди Зарина бетин,
Парфиларнинг ўравасида;
Кузатарди уни олисдан,
Митридат жанг аравасида.
Заринани тирик тутмо;лик,
У томондан буюрилганди;
Маликани  Стриангей каби,
Охир замон олдилар банди.
Парфиянинг зарвара;лари,
490 Шону-шавкат ичра битилди:
“;ис;а дамда икки мамлакат,
Бир зарбада яксон этилди!”
                IX
Парфиянинг шараф фат;лари,
Олам ўзра учди, таралди,
Митридатнинг номи юксалиб,
Улу; подшо; ма;омин олди.
Шундан унинг кибру ;авоси,
Димо;ининг учида  эди.
Шо;лар ;амда Мидияликлар,
500 Унинг ;ўл ост кучида эди.
Ма;рур шундан Митридат кўнгли,
Жа;онгирлик даъвосида у;
;аролини ча;ирди ;атъий,
Кибру жа;днинг  ;авосида у.
Елка ;исиб турган мулозим
Митридатнинг соби; ;уломи;
Унга сарой ;аёти бир бахт.
Унга ;онун шо;нинг  каломи.
Буюрди шо; унга тез ;озир,
510 Заринани  бошлаб келишин;
Шо; хо;ларди Шо; гўзалини,
;алб ;ўрини я;ин билишни,
Заринага нисбатан кучли,
Уй;онганди подшо;га туй;у;
Бир туй;у-ки илк кўрган дамдан,
Азоб берар келтирмай уй;у,
Шундан ;арол зиндон этилган,
Заринани чорлаб келгандан;
Кишандаги ;изни кўрибо;,
520 Изтиробдан бўшашди бирдан.
;андай гўзал, ;андай мо;итоб,
Юрагидан ёнар Митридат;
Лекин унинг бергиси йў; сир,
Подшо;ларга хос шундай одат,
Тарк этмайди ;алби-;ўрини,
Ёндирса ;ам ўтда му;аббат;
Билдирмасдан жим бо;ар подшо;,
Юрагида йў;дайин шаф;ат.
Шо; юртининг маликасига,
530  Бепарво тунд ;арар жимгина;
Устиворлик берур а;лига,
Юрагида билмайди нима.
Атрофдаги аёънлари ;ам,
Подшо; дилин билолмай ;айрон.
Заринани зиндондан нега,
Келтиргани бунда ноаён.
Лекин подшо; тилга кириб тез,
Мидиянинг саркардасини;
Заринага оши; бўлганин,
540 Айтиб берди иш; ;исасини
Зарина ;ам ;айрон бу ;олдан,
У  буни илк билиши эди;
Митридатнинг бундай ;илиши,
Юрагини тилиши эди.
Стриангей ;ам, Митридат ;ам бир,
Заринага душман ;амда ёв;
Шунинг учун бундай сўзлардан,
Унинг ;алби ёнарди лов-лов.
Лекин бунга Митридат сира,
550Парво ;илмай сўзлар ошкора;
“Югуради кимдир ма;бубга,
Насиб бўлар кимга дилдора.
Омад букун Стриангейгамас,
Менга ани; кулади-деди.
Бу шо;ойим  ;арамимизнинг,
Маликаси бўлади деди.
Бундай ;атъий ;арор дафъатин,
Заринани ;азабга солди.
Унинг раъдли раъйини кўриб,
560Парфиёншо; жим бўлиб ;олди.
Аъёнларнинг имоси ила,
Шо;истоннинг маликасини;
Мулозимлар олиб чи;ишди.
Митридатнинг бўлиб дилхуни,
Юрагини эзмасдан баттар,
;айта бошдан зиндон этдилар;
Ва унга хўб ўйлаб кўришни,
Яхши сўз-ла, имкон этдилар.
Заринанинг кўнгил вайрони,
570Бузилгандан бузилди бунда;
Шо; хал;ига соди;лик ;амда
Митридатга нафрат бор унда...
Шу ўртада бош;а зиндонда,
Тинглар уни бир инсон мунгли;
Митридатга ишонганидан,
Эзилади о, унинг кўнгли.
;а, Стриангей эди у инсон;
Заринани озод этишни,
Сўраганди Митридатдан у.
580Бажо этса агар шу ишни,
Митридатга бир умир соди;,
Инсон бўлиш ;асамин ичиб;
Унга бўлган хусумат-гина,
Барисидан ;ўйганди кечиб.
Унинг бундай тезлик таслими,
Митридатга ;изи;иш бериб;
У сўради Стриангейдан заб,
;ошларини ;атъий чимириб:
“Истагингни этаман бажо
590Рост сабабин айт фа;ат бунинг.
Не сабабдан, не андишадан,
Озодлигин истайсан унинг.”
Шунда росгўй Стриангей билмай,
Заринани севишин айтди;
;а;-;а; урган Митридат шунда,
Барча айтган фикридан ;айтди.
Ва айтди у “ Содда Стриангей,
Хизматингга мен зор эмасман.
Ва сенинг бу айтганларингга,
600Балки, асло мен хўб демасман.
Шу зиндонда ўлишинггача,
Заринани шунда севиб ўт.
Ва менинг бу бахтимни кўриб,
Шунда куйиб, шунда алам ют.
Заринани ўз харамимга,
Мен оламан, сен томоша ;ил.
У Фарзандлар кўрганда мендан,
Юрагингдан кетавергил зил.”
Шундай дея у со;иб фармон,
610Стриангейни ;аманглар”- деди.
Бундай эзиш одамни одам,
Бу чинакам вахшийлик эди.
Шундай озор тортар Стриангей,
Заринанинг бир зиёнини,
;ўш зиёнга айлантиргани,
Ололмасдан унинг ёнини,
Бундай ожиз зиндонбандлиги
Стриангейни ;ийнайди о;ир.
Нега бундай та;дир, о нега?!
620 ;андай кунга ;олди у ахир...
;андай кун бу Стрингей ;олган,
Заринанинг ;андай куни бу?!
Токай та;дир, токай бу ;исмат,
Жавоби йў; бу буюк ;ай;у...
                X
;ар ;ай;унинг, ;ар бир шодликнинг,
Жавоби бор та;дир олийда;
Нима бўлса кўргайдир инсон,
Тангри битган и;бол-тоъледа,
Стриангейни занжирбанд этган,
630 Заринани номусга ;ўйган;
Шу шўр ;исмат, шу шум тоълеми?
Митридатда хушбахтлик туйган.
Бахтнинг бундай захархандаси,
Яна бир бор ўйланиш эди.
Митридитга бу одат кўпдан,
Я;ин ;амда кўп таниш эди.
Парфиянинг заб гўзаллари,
;арамида эди подшо;нинг;
Дил тортганда ;алб торин чертиб,
640;ар малакнинг, ;ар гўзал мо;нинг
;арамининг ;айси бурчида
Овунарди подшо; о;шомлар.
Маликанинг бўйини туйиб,
Ўтар эди шундо; зим дамлар.
Лекин Шо;лар маликасини
Кўрганидан буён Митридат.
Канизларни яна ;ол этиб,
Ёл;изликни айлади одат.
Шунинг учун аёнлар охир,
650 Митридатнинг Зарина билан,
Нико;ини уюштиришди.
Узо; ўйлаб барчасин теран.
Бу нико;га рози бўлишди.
Лекин ёнар дилдан Зарина
Раъдли раъйин ;атъият билан,
Кўрсатади фа;ат угина.
Шундан подшо; Митридат кўнгли,
Чора излар Зарина учун
Унинг ;алби нега хохламас
660 Митридатдай подшо;ни нечун.
Шундан подшо; чекади о;лар,
Шундан унинг юраги пур;ам.
Шундан уни ўзга гўзаллар,
Юпотолмас ;арамда бирдам.
Шу боисдан унинг шо; кўнгли,
Дил истагин куч-ла ;ал этди.
Заринани ўз нико;ига,
Олиб ниятга етди.
Ў;ирканлар зардўшт ко;инлар,
670Нико; расм-русмларини;
Жим сукутда Зарина охир,
;абул этди бари-барини.
Афсус шундай та;дирнинг ;укми,
Унга ;арши ким ;ам борарди;
Парфияда Шо; маликаси,
Дил дардини кимга ёрарди.
Кўникади ахийри шундай,
Зарина ;ам та;дир олийга;
Кўрар ахир инсоннинг кўзи,
680Нима бўлса бир кун толега.
Биро; кутмо; та;дирдан шаф;ат,
Инсон учун мува;;ат хатар;
Аммо бир куч бор инсон учун,
Уни инсон ирода атар.
Заринанинг сабру-;иммати,
Мужассамди шу иродада;
Шу сабабдан нико; кунида,
У то;атни ;илиб ифода,
;аммасини жим сукут билан,
690;арши олди вазмин ва собит;
Бир ўй, режа шундай ;илишга,
Ундаганди о, уни масъуд.
Не эди бу, нима ўй режа,
Шо; хал;ини айлаган бо;ий;
Тарихларнинг силсиласида,
Бу ;ол шундай бўлганди во;еъй.
                XI
Парфиёншо; нико;и аро,
Заринанинг кириш боиси;
Сўнги чора эди ;асос-чун,
700Йў; бу асло кўнгил ройиши,
Эмас дилнинг истаги асло;
Бир тадбирни ўйлаб малика,
Йўл тутганди шундай ;алтис йўл,
;аётига солиб та;лика.
Шул боисдан у Митридатга,
Шо; юртидан ўз канизларин;
Ча;иришга рухсат сўраркан,
Очиб аста кўнгил дафтарин.
Бу нико;га рози бўлиш-чун,
710 Канизларим келсинлар,-деди
Менинг чиндан маликалигим
Парфи ;излар билсинлар – деди.
“Менинг ;адру-;имматим эй шо;,
Ўз ўрнига ;ўясан шундай;
Маликадай нико;га киргум,
Арзон нико; керакмас бундай.
Яна шо;лар мамлакатидан,
А;бобларим айтгумдур тўйга;
Мен розиман гар шу шартларга,
720 Рози бўлсанг ботмасдан ўйга.
Нико;ингга майли кираман,
Сен ;олиблик шав;ини туйгин.
Шо; ва парфи ;онлари майли,
Бундан буён бўлсинлар уй;ун”
Маликанинг бу таслим сўзи,
Митридатга маъ;ул келди бас.
Заринага етишмак ;исси,
Юрагини тўл;алаб дилкас.
Унинг ;ўйган бори шартларин,
730 Иккиланмай айлади ;абул.
Заринага етишмо; учун,
Митридатга бундай шарт ма;бул.
Шунинг учун шо; маликасин
Шартларини  ;абул ;илди у.
Заринанинг хос канизлари,
Канизакмас ;из суворийлар.
Тўй кунида о, нега, нечун?!
740Билмадилар буни ё;ийлар.
А;бобларим мо;ир жангчилар,
;ар бирлари ;ир; ;анимга тенг.
Подшо;ингни ;анимларига,
О, Парфия бунча ;албинг кенг.
О, Митридат, о, улу; подшо,
;андай буни сен сезмай ;олдинг.
Элга тўйу-томоша бериб,
О;шом бирпас чарчо;дан толдинг.
Шул сабабли ул гўшангада,
750Миз;идингу уй;угу кетдинг.
Заринага ишониб эвох,
Ўз бошингга сен ўзинг етдинг,
Уй;удаги улу; подшо;га,
Я;ин келиб шо; маликаси;
Юрагига ботирди ханжар,
Парфишо;нинг чи;масдан саси,
Заринага бо;ди-ю о;ир,
Гўшангада жон берди илкис.
Зо;ир бўлди унга нисбатан,
760Заринада нафрат деган ;ис.
У ;ўз;олди шахдам бу о;шом,
Юлдузларга бо;иб ;авойи;
Гўшангада ;он ;иди ан;ди,
Гўзал ;идлар ;очди анвойи.
Маликанинг ортидан ;ал;ди,
Канизаклар ;амда а;боблар.
Уй;удаги сарой а;лига,
Келтиради ўлим, азоблар.
Пистирмада келган шо;ларнинг,
770Ёпирилди катта галаси;
Бундай туй;ус зарбадан учди,
Парфиянинг кўкда ноласи.
Остин-устун ;илди саройни,
Бир о;шомда шо;лар тўдаси;
Тўз;иб кетди Нисо ша;ридан,
Парфиянинг улу; ўрдаси.
Заринанинг буйру;и билан,
Зиндонбандлар этилди озод.
Шо;лар юрти ва Мидиядан,
780Кўтарилди илкис истибдод.
Шо;лар ;айтди юртига шундай,
Парфияни чўнг вайрон айлаб;
Улу; тарих шо;супасида,
Скиф хал;ин хўб ;айрон айлаб.
Юртга ;айтди ма;рур малика,
О, шо; хал;и озод, музаффар.
Чор-атрофга овоза бўлди,
Шо;лар туй;ус ;озонган зафар.

XII
;алабанинг шодиёнаси,
790Тантаналар аро уланди;
Бутун элга ёзди дастурхон,
Маликаси шо;ларнинг танти.
Парфиянинг истибдодидан,
;утилганин байрам ;илар эл.
Озодликнинг шуку;идан маст,
Шодмонликдан ;увнаган ;ар дил.
Бу байрамнинг файзиёбида,
Заринанинг ;ошида жамди;
Шо; хал;ининг бундай бирлиги,
800Тугонолмас бир хушбахт дамди.
Шундай зафар паллаларидан,
;увнар экан бутун шо; эли;
Бу байрамни бузмо;чидай заб,
Кириб келди бир Мидиялик.
Уни ;амма таниди бирдан,
Бу саркарда Стриангей эди.
У зарина ;ошига келиб,
Тиз чўкканча шундай сўз деди:
“О, Зарина кечиргин мени,
810;илмишларим учун ;атл эт;
Орзуларинг ушалсин абад,
Шо; хал;и-ла муродинга ет.
Мен шо;ларга кўтардим ;илич,
Митридатга сўнг бўлдим банди;
;ачонлардир эдим мен гарчанд,
Мидиянинг улу; фарзанди.
Энди кимман, ;аним билганим,
Шо;лар мени ;илдилар озод
Акс ;олда Парфиёнада,
820Ётар эдим балки умрбод,
Биро; о, сен Зарина менга,
Озодлик ва ;аётни бердинг;
Билмас эдим илгарилари,
Шо;нинг шундай саховати кенг,
Мардлигини билмас эдим мен.
Мен ;ошинга келганим бу кун,
Фа;ат узр, рахматга эмас,
Юрагимда бордир бир ту;ён.
Аслин олсам  кулфатларимнинг,
830Бош сабаби аслида шундан.
;анча ;очмай мен ;утулолмам,
Сени илк бор кўрган у кундан.
А;лим учган бошимдан мени,
Рухсорингни утутолмайман;
;айда бўлсанг мен ;ам шу ерда,
Сени ташлаб йў; кетолмайман.
Мидияда хоин аталдим.
О, Зарина турмуш ;урайлик,
840Буюк севги ўтида ;олдим.”
Стриангейнинг дил сўзларини,
Тенглар экан шо; маликаси;
Саркардага шундай сўз деди,
Тошдек ;отиб бутун дийдаси.
“О, шавкатли ба;одир ў;лон,
Шо;лар учун му;им орият.
Билмаймизми о, бунда сени,
Бошлаб келган аввал ;ай ният.
Энди севги ;а;ида сўзлаб,
850Юмшатишми ма;сад дилимиз.
Йў;, уринма, ;ар не тузо;;а,
Энди учмас асло элимиз”.
Заринанинг ;иссиз ва сову;,
Сўзларини тинглаб Стриангей;
Ханжар олиб ;ўйнидан зумда,
Маликага юзланди сабий:
“О,Зарина менинг севгимга,
Ишонмадинг нега, о,нега?!
Сени кўрган кунимдан буён,
860Юрагимда иш; бор беэга.
Лекин сенга оши; бўлибмас,
Мен ёв бўлиб келдим  юртинга;
Нега шундай бўлди о, та;дир,
Ишонмайсан энди сен менга.
Ишончингни ;озониш учун,
Мен тайёрман букун ўлимга,
Чин севгимнинг исботи ;а;;и,
Мана ;анжар менинг ;ўлимда”.
Шундай дея Стриангей ного;,
870Юрагига ботирди ;анжар.
Ва йи;илди ;онга беланиб,
Заринанинг пойида абгор.
Мустар бўлди бу ;олдан ;амма,
Мустар бўлди Зарина ;атти;.
Кун келмасин ;еч ким бошига,
Бундай ;исмат о, ;андай аччи;.
Гарчан севмас уни малика,
Биро; унинг севгиси ростди,
Чин севгининг бу якунидан,
880Заринани изтироб босди.
Унга таъсир ;илди бу ;олат,
Эслаб юрди уни кўп йиллар.
;андай якун етмай муродга,
Шундай синса ного; кўнгиллар.
Аммо ;исмат шундай начора,
Го;о шундай ў;ийди ;укм;
;очолмаймиз унинг ;укмидан,
Бу ;укмга барчамиз ма;кум.
Зарина ;ам балки шу сабаб,
890Ёл;из ўтган Стриангейдан сўнг;
Сирдарёга я;ин ерларда,
Кўп ша;арлар ;урдирган у чўнг,
Кўп карвонлар ;атнаган унда,
Парфиядан шо;, мидияга;
Заринанинг номини ёйиб.
Савдогарлар бутун дунёга.
Рум-юноннинг муаррихлари,
Афсоналар ёзгани шундан.
Хабардорми хабардормасми,
900;еч ким билмас Зарина бундан
Ўша олис йиллар тарихин,
Мен достонга солдим ушбу кун.
Юрагимга хал;им тарихи,
Токи бўлиб ётмасин тугун.

Инти;ода.

Мен шо;ларнинг ;исмати билан,
Кўпдан таниш бўлган муаллиф.
Скифларнинг жасоратидан,
;алби шеърга тўлган муаллиф,
;еродотлар Скиф атаган,
910Хал;ларни мен Шо; деб атадим.
Кимдир сак дер, яна кимдир шак.
Биро; менинг кўпдан одатим.
Туркий хал;лар номини аслан,
Тиклаш учун изланишларим.
Шо; хал;лари деб аташ учун,
Етарлича берар асосим,
Етарлича шараф айтишга,
;а;им бордир менинг эй хал;им.
Сенга битдим бул сўзларимни,
920Унутдинг деб кечмишни балким.
;урурингни ;ўз;амо; учун,
Шеърга солдим шарафларингни;
Билсин дунё сени эй хал;им,
Олди-ор;а тарафларингни.
Эй, юноннинг муаррихлари,
Бунинг учун сизга ташаккур.
Хал;имизни кечмишларини,
;илганиз-чун илму-тафаккур.
Майли бироз эртак, афсона,
930Бўлсин ўша ул ;адим тарих.
Етказганинг учун бизларга,
Ташаккур эй, ;адим муаррих.
Китобингдан ў;иб мен ;ай кун,
Заринанинг афсонасини;
Ўтмиш ва;тлар ;албига чўмдим,
Ул тарихлар дурдонасини,
Ў;иб учди ;ай;от хаёлим,
Сирдарёнинг ;умло;ларига;
Шунинг учун кездим кўп кунлар,
940Ул дарёнинг ;ир;о;ларига.
Со;иллари аро йўл юриб,
 Ўйга толдим Зарина ;а;да.
 Бул достоннинг ;ўши;ларини,
 Ўйламадим йў;, йў; ул ва;тда.
 Стриангейнинг оташ севгиси,
 Митридатнинг ўлим тарихи;
 Заринанинг улу; ;аёти,
 Ўйга солди бари-бариси.
 Шул сабабли бу кечмиш ;а;да,
950Хал;им сенга кўйладим бироз;
 Бу кундаги озодлигингни,
 ;илмо;инг-чун  икрому-эъзоз.
 Аждодларинг курашган ;андай,
 Ватан иш;ин ;андай асраган;
 Элнинг равна; юксалишига,
 ;ар нарсадан юксак ;араган.
 Эй, севгиси арзон гаровлар,
 Бунда ;атто севги ;ам алдо;;
 Миллатини сотаётганлар,          
960Заринадан бу сизга сабо;.

2008 йил май
– 2011 йил июнь
Тошкент – Яккасарой
– Сир;али –Янгийўл -
Сирдарё-Китоб – Искана


Рецензии
Шерзод саломат булинг. Тошкент- Янгийул-(меным Олмазор)-Чиноз-Сырдарё

Геннадий Зыков   11.11.2012 23:53     Заявить о нарушении
Геннадий Зыков!
Узбек тилини яхши биласиз шекилли. Сизга катта ташаккур. Хамкорлик килсак яхши буларди. Мани асарларимни рус тилига угиришга ёрдам бероласизми? Сизга камоли эхтиром билан Шерзод!

Шерзод Комил Халил   17.12.2012 14:22   Заявить о нарушении