Ход Мессии

         Х О Д     М Е С І І   

( в е р с і я )

1.

На пачатку была Думка. І Думка была у Бога.  І Богам была Думка.
Увайшла Богава Думка ў чалавека, і стала думкай чалавечай. А чалавек увасобіўся ў Божую думку, і спарадзіў Вобраз. Сорамна стала народжанаму вобразу: не прыкрыты ён, зусім голы, наскрозь праглядваецца; а ва ўсім жывым ёсць і срамотныя месцы, няёмка яму пад прыцэльнымі позіркамі, ва ўсе вочы зыраць на яго — і пачаў вобраз апранацца ў Слова.
І запісаў евангеліст: “На пачатку было Слова. І слова было у Бога…” — пра думку не сказаў нічога, тым болей не згадаў пра вобраз. Думка схавалася там, адкуль выйшла. Нічога не напісаў пра яе Іаан,  бо нічога не ведаў пра Думку, якая была у Бога, і  існавала ад пачатку яшчэ да  вобраза, што, нібы адзеннем, прыкрыў стыдобу сваю Словам. Думка так і засталася невымоўнай, але ў вобразе, выкліканым ёю да жыцця, быццам сонца, адлюстравалася Ісціна: яркія промні асляпілі вочы цікаўных,  і дзеля людскога разумення, вобраз прыкрыўся словам, ды так і застаўся вобразам, не спазнаным і не зразумелым да канца, бо паўстаў народжаны вобраз на мяжы Часу і Вечнасці. Сам вобраз стаў гэтаю мяжою.  І не змяніўся свет людзей да пэўнага часу. І ўсё ж такі — прасцёрлася над сусветам Тайна, і нешта новае пачало дзеяцца, чаго не было раней, і што пачало быць, дзякуючы таму, што слова стала плоццю. А на гэтую тайну абаперлася  Любоў, узыйшла над зямлёю новым сонцам, каб спраўдзіць Божую думку вытокаў. І прыдзе час і стане так, як павінна было быць. Пра слова, якім ахінуўся вобраз і якое быццам бы было на пачатку, і напісалі на паперы. А пра ўсё астатняе забыліся…

2.
І ў той самы момант, калі Богава думка зрабілася чалавечай, Іцхак прачнуўся. І ніяк не мог зразумець: “Што гэта было? Што адбылося з ім? І чаму так трывожна?” Не мог ён ахапіць розумам такога: думка належала Богу, і стала раптам яго, Іцхакавай думкай. А сам ён увасобіўся ў думку Бога.
Сон раптоўна прапаў. Пакруціўся з боку на бок Іцхак і зразумеў: не заснуць болей. Уздыхнуў глыбока, аглядзеўся. Доўга выціраў з вачэй рэшткі сну,  прыпадняўся на лежаку і яшчэ раз паглядзеў вакол сябе. Так і стаіць перад вачыма Вобраз: “Адкуль ён? Дзеля чаго? Навошта?”
    А ўсё пачалося з думкі… Як агнём пеканула яго зноў:  падскочыў на сваім ложку, як уджалены, і зашлёпаў босымі нагамі па каменнай падлозе. Падыйшоў да вакна, зірнуў у зорнае неба, задумаўся: “Хто пералічыць гэтыя зоркі? Хто зразумее Божы промысел? Хто разгадае тайну?” — маўчыць зорнае неба. Ніхто не дае адказу. Толькі сэрца ўсё гучней і гучней грукаецца ў грудзях, як палонны стукаецца ў рэбравыя краты, быццам хоча вырвацца: на волю, на волю, у зорнае неба… І забегаў, заснаваў, як чаўнок у кроснах, з кутка ў куток па цесным пакоі Іцхак, замітусіўся: “Што рабіць? Што рабіць?!” Цярэбіць сваю бараду і не можа даўмецца. Навошта яму, Іцхаку, прыйшла такая неспакойная і небяспечная думка? Трэснуў колькі разоў кулаком сабе ў лоб: “Можа, выб’ецца гэтая дакука з галавы?” Не атрымліваецца нічога: моцна, відаць, засела? Пашкрабаў патыліцу, і зноў засмыкаўся па цесным пакоі, як пацук, злоўлены ў пастку: “На волю, на волю… Хоць на вуліцу!”
Вечарам пастукаў у дзверы Рабіна. Спачатку размова не клеілася. Ніяк не мог дапетрыць Рабін: чаго, на ноч гледзячы, преперся гэты ненармальны Іцко? “Што ён хоча? Чаго яму трэба? Усё нешта распытвае… Ці не надумаўся, што сам і з’яўляецца Месіям?” Бяседа зладзілася толькі тады, калі Іцхак нечакана ўсміхнуўся гнілымі зубамі, і спытаўся:
— А ці не павінны людзі дапамагаць Богу?
— Прадвечны не патрабуе нічыёй дапамогі. Бо Ён — усемагутны!
— Дык навошта тыды людзі? Навошта мы тут? Усё страчвае сэнс, страчваецца колер і смак, губляецца гук і адчуванне. Соль страчвае сілу… Навошта тады і само жыццё?
— Не ведаю. Для нечага ж і мы патрэбны, — неахвотна адказаў Рабі.
— Калі Бог стварыў чалавека, — пачаў далей разважаць Іцхак, — значыць, меў у гэтым патрэбу? Бог не робіць глупстваў.
— Пэўне, меў, калі стварыў. Бо, калі б не меў патрэбы, то не ствараў бы. Тут ты праўду сказаў. Ён ведаў, што рабіў.
— Значыць Бог мае патрэбу ў дапамозе чалавека? Машыах выйдзе з роду людскога. І народзіцца, паводле прароцтваў, у калене Давідавым. Хіба гэта не так?
— Выходзіць, што так.
Падымалася сонца. У абодвух вочы чырвоныя, нібы ў трусоў. Цэлую ноч прагаварыў Рабін з гэтым неўтаймоўным Іцкам. Шмат слоў было сказана. Уставалі тыя словы паміж імі, як сцяна агню, і спараджалі таямнічае дзейства, якое спыніць ужо было не магчыма. Бо з вогненных слоў паўставаў палымяны неўміручы вобраз, як жывы агонь гарэў перад імі, і ў трапяткім сэрцы народжанага Вобраза, білася Богава думка. І зноў спараджаліся новыя словы,  каб асэнсаваць, ахапіць разуменнем вобраз: дзеля чаго, і навошта? І паліліся словы праз край, і залілі яны ўсю зямлю ад краю і да краю. І пачалося незваротнае. Зямля павінна была аднавіцца, як пасля патопу. Так надумаў пад раніцу Рабін. А ва ўсім вінаваты гэты шалёны Іцхак.
І стала так…

3.
     Блізнюкі нарадзіліся падобнымі, як дзве кроплі вады. Але адна кропля была з Сусветнага акіяну, а другая з глыбокага іудзейскага калодзежа, са студні Якава. Вочы — адзінае, што іх адрознівала, ігралі ролю радзімых знакаў: у першага вочы былі сінія і бяздонныя, як нябёсы; у другога — чорныя, з фіялетавым адлівам, падобныя да спелых маслінаў.
Стомленая родамі маці прыклала да грудзей аднаго. Пачмокаў вільготным раточкам, і заснуў. Асцярожна адклала ўбок, уздыхнула. Аслабелыя рукі падцягнулі да грудзей другога. Гэты запрацаваў вуснамі больш настырна: да болю пакусваў дзёснамі смочкі, ніяк не мог супакоіцца. Нарэшце здаволіўся, прыплюшчыў вачаняты, безжыццёва закінуўшы на бок галоўку і адваліўся, як п’яўга, гатовая лопнуць ад насмоктанай крыві.
“Гэты з чорнымі”, — адзначыла маці пра сябе і спусціла малога на падушку: “Па чым яшчэ можна іх адрозніваць?” Заварочаўся і прачнуўся “сінявокі”. Адразу кінуўся ў плач: загаласіў балесна і  трывожна, неяк неўтаймоўна і гаротліва. Яна падхапіла дзіця, таропка загойдала, закалыхала на руках, уторкнула тварык у гарачыя грудзі. “Што сніцца дзецям у снах? – падумала яна, — чаго яны галосяць? Чаму так гаротна крычаць? Яны ж яшчэ не ведаюць, што такое бяда і гора. Дык чаму тады іхні плач так разрывае душу?”  Чмокнуў некалькі разоў, — малако яшчэ не прыбыло, — і аціх, стаміўшыся заснуў. Роўнае і спакойнае дыханне.
Як ашпараныя, думкі маці, разляталіся ў галаве. Не было супакою і сёння: як змірыцца, і прыняць усё так, як ёсць?
Тады яна гатовая была задушыць абодвух… Але яшчэ заставалася сумненне: а раптам будзе іначай? Не так жорстка і бязлітасна. І не з яе сынамі… Нешта вось-вось здарыцца… І яна не спазнае пакутаў, не зведае іх. Але гэтае “нешта” так і не надыйшло. Дарэмна спадзявалася, марна чакала. Наканаванага не абмінеш.
Зайшлі трое барадатых падарожнікаў. Паклалі перад народжанымі дары: смірна, золата і ладан… Апошняя надзея заторгалася ў канвульсіях, і сканала. Бо прыхадні прамовілі: “Нас прывяла зорка. Яна спынілася тут. Мы прачыталі пра гэта ў мудрых кнігах. Мы ведалі, і павінны сказаць. Адзін з народжаных — Збавіцель Свету; а другі — яго супраціўнік, будзе губіцелем. Мы ведалі: так аднойчы адбудзецца. І вы ведалі. Мы чакалі. І чакалі вы… Але вы не думалі, што і мы ведаем. Таму і прыйшлі засведчыць ад трох народаў. Вочы паказваюць: хто і адкуль прыйшоў. Будзь нашая воля, задушылі б аднаго з народжаных. А другога забралі б у свой народ. Магчыма, тады было б лягчэй. Але не маем права… Мы не нараджаем у свет людзей, і не развешваем у небе зоркі. Не мы падымаем сонца з Усходу. На ўсё воля Божая. Няхай яна і правіць сусветам…”
Шмат чаго яшчэ гаварылі і тлумачылі. А затым пакланіліся сінявокаму і пайшлі. А яна і без тлумачэнняў вызначыла: хто ёсць хто? Ведала ад пачатку, яна — маці, а маці не памыляцца.
У пакой зайшоў Іосіф. Цяпер яна карміла дваіх адначасова. Упершыню за некалькі тыдняў яны не варагавалі паміж сабой, смакталі разам: адзін з правага боку, другі — з левага. Найвялікшая асалода агарнула душу Марыі, мацярынская пяшчота і любоў ахінула абодвух. Усё ж такі яны выйшлі з аднаго ўлоння! Адно сэрца іх жывілі і напаўняла моцай, дык няўжо не знойдуць суладдзя? І вось Іосіф парушыў гэтую гармонію, перарваў трыадзіную сутнасць. Варухнулся непрыязнасць: “Што ён можа разумець? Чужы чалавек чужога племені. Калі б ён быў бацькам, дык можа… Дзякуй яму і за тое, што даў прытулак”. Названы муж нерашуча патаптаўся каля парога, падыйшоў бліжэй. Нахіліўся над ложам і прашаптаў: “У горадзе не спакойна. Кругом шныраць салдаты. Кагосці шукаюць”.
Ведала Марыя каго шукаюць, ведала і навошта? Але што магла сказаць гэтаму старому, які воляй лёсу апынуўся побач.
— На двары людзі з Храма. Хочуць увайсці. Кажуць, справа да цябе.
— Пакліч, — стомлена сказала яна і шчыльней прыціснула дзяцей.
Цяпер іх ужо было аднолькава шкада. Яна зразумела: гэта апошнія хвіліны. Першым парывам было: не аддаць! Схаваць! Не дазволіць! Зубамі ўгрызціся ў чужыя рукі, але спыніць і перашкодзіць. Перакруціць па-свойму.
Цётка Лісавета даўно папярэджвала: “Будзе двойня — лічы, не твая гэта радасць! Храм над імі. Гэта іх уласнасць. Забяруць!” І калі ў час родаў пасля пранізлівага крыку прыйшло кароткачасовае супакаенне, няўзнак адчула: гэта яшчэ не канец! І цела зноў скалатнула сутарга, хваляй прайшлі потугі.  Пачуўся новы крык. Памкнулася было заціснуць гэтае другое ў сваіх далонях і задушыць. Задышуць, каб нарадзілася мёртвым. Каб першы застаўся адзін. І назаўсёды з ёю… Але ж якая маці здолее? Не змагла і яна.
Зайшлі чужыя людзі. Наблізіліся, разгарнулі пялёны: перад яе вачамі ўсё закруцілася і паплыло. Марыя страціла прытомнасць. Ачомалася… Яны ўжо ў дзвярах. Адзін павярнуўся і сказаў: “Вам трэба сыйсці адсюль. Тут не спакойна. Іосіф ведае, куды ехаць. Усё падрыхтавана”.

4.
    
Ірад Вялікі маўчаў. Падбарадок з рыжай барадой паторгваўся, нервовы цік час ад часу смыкаў правую шчаку і прыплюшчваў вока. Цар вагаўся.
Валхвы з Усходу. Учора яны прыходзілі. Распытвалі пра Збавіцеля. Вельмі здзівіліся, што цар нічога не ведае. “Значыць, першасвяшчэннік гаворыць праўду!? Ад яго чакаюць  рашучых дзеянняў. Хто можа патрабаваць ад цара?” Абурэнее і гнеў залілі чырванню твар, але толькі на хвіліну: “Выходзіць, могуць і ад цара…”
Блукаючая зорака, валхвы, прароцтвы, запісаныя тысячагодзі назад… Што можа быць агульнага? І так цудадзейна пераплялося ўсё і адбілася на сучасных падзеях. Не паддаецца асэнсаванню і разуменню. Столькі супадзенняў бывае, хіба толькі, як Гасподзь блізка і дыхае ў патыліцу. Спінаю ён адчувае гарачае дыханне Іеговы. Не адкруціцца яму, цару Ізраіля, не адкупіцца, не адпрэчыцца лёсу. Сапраўды, нешта павінна здарыцца: жудаснае і жорсткае. Усё перакрыжоўваецца на Віфліеме. “Гэтыя” жартаваць не будуць, — падумаў так пра зелотаў, — не заб’ю я, — заб’юць мяне!”
У кутку жалобна запішчала муха; цар павёў вачыма ў бок прадсмяротнага піску, падыйшоў бліжэй, прыгледзеўся: махнаты павук аблапіў зумкае стварэнне і смактаў кроў. Некаторы час муха білася ў канвульсіях, супраціўлялася, торгаючы павуту, нарэшце варухнулася апошні раз, і аціхла. Крывасмок прагна ўпіўся ў мёртвую ахвяру. Падалося ў гэты момант Іраду, што Каіфа якраз і ёсць такі самы ненажэрны павук.
А той цікаваў за царом з-пад навіслых касматых броваў вачыма-бураўчыкамі і чакаў. Чакаў адказу на сваё пытанне.
— Што гэта дасць? І навошта такая ахвяра? — спытаўся цар, не гледзячы ў твар госцю.
  Сціснуў да хрусту ў касцяшках жэзл, рэзка штурхнуў ім у куток, крутнуў некалькі разоў і разбурыў павуцінне: павук прытка сігануў, забіўся ў шчыліну-схованку; муха безжыццева павісла і захісталася на тонкай павуцінцы.
Для яе ўсё скончылася раней: выратаванне запаздала.
Першасвяшчэннік, збіраючы думкі, вытрымаў занадта доўгую паўзу. Загаварыў павольна, нібы чытаючы па світку старажытны тэкст, знакі якога цяжка было разабраць.
— Вучыцелю быў голас… Сінедрыён сабраўся і пастанавіў зрабіць менавіта так, як сказаў я. Ад мяне нічога не залежыць, толькі перадаю волю. Гэта рашэнне сямідзесяці. Табе вядома: рашэнні старэйшын не абмяркоўваюцца.
— Рашэнне ваша, а выконваць мне?! — нахабна перапыніў Ірад: раздражненне паступова завалодвала ім, — вы прымаеце, а мне выконваць? Вазьміце і выканайце самі, калі такія мондрыя.
— На тое ты і пастаўлены царом. Пад тваёй уладай народ.
— Увесь час спасылаецеся на Вучыцеля… Хто яго бачыў? Дзе гарантыя, што так хоча Бог.
Цяпер замаўчаў першасвяшчэннік. Наўмысна вытрымаў занадта  доўгаую паўзу. Ён думаў пра тое, што на месцы Ірада мог быць іншы чалавек, зусім іншы, але ад гэтага нічога не змянілася б: той іншы гэтак жа ўпарціўся б, супраціўляўся б волі сінедрыёна. Так адбываецца заўсёды. Улада вельмі хутка псуе людзей. Царам падаецца, што яны правяць сваю волю, чыняць свавольства. Падаецца толькі таму, што нічога не ведаюць
— А ты падыміся на неба і спытайся аб гэтым у Бога Ізраілева, — услых прамовіў святар: — Ты ведаеш, вялікі цар, Вучыцеля не дазваляецца бачыць нават сямідзесяці. З усяго сінедрыёна толькі адзін мае права на зносіны…
Гэтым адным быў менавіта ён, Першасвяшчэннік Іерусалімскага Храма Каіфа. Цар добра ведаў пра тое, і Каіфа не зрабіў на гэтым акцэнт, не сказаў, як падтыкала: “Толькі мне дазваляецца бачыць Вучыцеля” — пашкадаваў царова самалюбства.
Ірад зноў стаяў спіною: “Выказавае пагарду, — падумаў святар, — які ж ён нікчэмны, цар ізраільскі: не можа справіцца з дробязнымі пачуццямі”.
— Гарантыяй служыць гісторыя народу: святыя пісанні і паданне, — выціскаў з сябе неабходныя словы Каіфа: — Гэтага табе мала? Хочаш яшчэ гарантыі?… Голас! Ты чуеш галасы? Хоць і цар, але твае вушы закрыты. І я нічога не чую, хоць і з’яўляюся першым сярод семідзесяці. А Вучыцель чуе ўсё. Нават тое, што зараз ты пярэчыш яго волі. Не пагаджаешся. І не хочаш разумець. Ён усё чуе, і ўсё бачыць. Таму і збярог нас ад згубы. Сорак вякоў прайшло, а мы жывем… А дзе астатнія языкі? Яны спадзяваліся на сябе ды на царскую ўладу. Іх даўно няма, і сляды ахалодалі. Згінулі як хвалі на моры. А наш народ жыве і квітнее. Так было ад быцькоў. Так будзе заўсёды. Ты выканаеш! Абавязаны. Гэта ў інтарэсах Ізраіля. У інтарэсах тваёй улады. Народ адпадае ад Бога, забывае запаведзі … А Месія ўжо нарадзіўся. Куды прыйдзе Ён праз трыццаць гадоў? Што знойдзе ў сваім народзе? Паўсюль мярзота спустошання. Народ патрэбна выправіць, — Першасвяшчэннік перавёў дых, — зразумей, ёсць тайна Вучыцеля, тайна жрацоў і пасвяшчонных; ёсць тайна сінедрыёна, тайна фарысееў, кніжнікаў і левітаў; ёсць тайна пастуха і земляроба, вінаградара, а ёсць, нарэшце, твая тайна: тайна цара. Усё цалкам і складзе тайну Машыаха, якую ведаціме толькі Вучыцель. Гэта  будзе агульнай тайнай іудзеяў. Народ спазнае тое, што скажам яму мы, што будзе дазволена… Для натоўпу ўсё будзе зразумелым і відавочным. А твая тайна ў гэтай ахвяры. Прынясеш яе на аўтар Божай славы. Зразумей, вялікі цар, так загадаў Вучыцель! Ён ніколі не памыляецца… За гісторыю Ізраіля  ніхто не асмеліўся яго аслухацца…
Цар падняў галаву і зноў паглядзеў у куток пад столяй. Павук паказаў махнатыя лапкі са сховішча, але так і не вылез на божы свет, муха безжыццёва гойдалася на срэбнай павуцінцы. “Не, — разважыў пра сябе Ірад, — Каіфа — не крывасмок; такая ж ахвяра, як і ён: усяго толькі муха, што заляцела ў растаўленую павуком пастку. Вучыцель — вось хто тысячагоддзямі пляце павуціну. Усе яго ахвяры. З-пад яго ўлады немагчыма вырвацца”. І нечакана  спужаўся сваёй дзёрзкасці: “Раптам ён сапраўды  чытае думкі?” — услых жа прагаварыў даволі лагодна і міралюбіва:
— Чаго замаўчаў? Я слухаў.
І зноў пісклявы дыскант Каіфы загучаў пад скляпеннем палаца. Зараз Іраду падалося: голас нагадвае сабой прадсмяротны піск мухі, з якое павук высмоктвае кроў.
— Я адкрываю табе тайну цара. Яна будзе толькі тваёй уласнай. Так лягчэй зрабіць наканаванае. І не пазбегнеш гэтага, нават цаною смерці. Ты абавязаны выправіць народ, наставіць на шлях Божы. Калі нож час ад часу не гастрыць бруском, стане ні на што не прыдатным, хіба што жаб калоць. Як нагастрыць народ? Нагадаць прароцтвы! Ты ведаеш, вялікі цар: Маісей павінен быў вывесці праайцоў з Егіпту. А Фараон заўпарціўся, бо не разумеў, дзеля чаго. Наклікаў на сябе і на ўсіх егіпцян кары. Навошта табе кары егіпецкія? Гнеў Аданая не прынясе нічога добрага. Народ ізраільскі павінен скарыцца тваёй уладзе. Зрабі яго паслухмяным, як статак. Ты — цар, але таксама безабаронны, толькі зброя ў Божых руках. І гэта будзе не твая прыхамаць, а воля Прадвечнага. На табе няма граху! Твой грэх у аслухванні. Таму і прынясі ў ахвяру дзяцей! Няхай здрыгануцца ў жаху! Быдла павінна знаць сваё месца. Ты – цар, а цар абавязаны зацугляць натоўп, накінуць на яго жалезную аброць. Загані людзей у стойла. Няхай баяцца і дрыжаць. І слухаюцца свайго валадара. Знайдзі спосаб. Іначай усё загіне. Калі ў кожным калене, у кожным родзе і кожнай сям’і будуць адданыя ў ахвяру Госпаду — тады запомняць. У Бога знойдзеш удзячнасць. Незагойная памяць будзе балюча пякці, яны не знойдуць спакою. Толькі так адумаюцца. Будуць паддатлівымі царскай уладзе. Сваё баліць мацней — гэта першае.
Месія ўжо нарадзіўся. Мы ведаем яго. Ён у нашых руках. Праз трыццаць гадоў час споўніцца. Кожная яўрэйская жанчына з пакалення ў пакаленне марыла нарадзіць Машыаха! Уяві, якая смута пачнецца між людзей, калі прыйдзе час? Тысячы “месій” аб’явяцца праз трыццаць гадоў і кожны будзе сцвярджаць: яго паслаў сам Гасподзь! Кожны прывабіць сотні паслядоўнікаў. Дзяржава разваліцца пад такім напорам: на кожнай вуліцы прапаведваціме свой прарок, у кожнай вёсцы — месія і збавіцель; у кожным сяленні — цар іудзейскі. Прыйдуць рымляне, агнём і мячом ўсталюць свой жалезны парадак. І цалкам пазбавяць іудзеяў самастойнасці, пасадзяць свайго цара. Прывязуць сваіх багоў, змусяць ім пакляняцца. Ты гэтага хочаш? Так і будзе, калі ты акажашся не здатным ўпраўляцца дзяржаўным кіраваннем. Гэтае, напэўна, больш важнае для цябе? Улада выслізнецца з рук, як рыбіна. А народ — зноў рассеяцца…
Каіфа выйшаў з царскага палаца зацемна. Ірад застаўся адзін. Сам па сабе, адзін у цэлым свеце. Ніхто не дасць парады. Не знайсці спачування і не мець спакою.
Засмучанасць і заклапочанасць грызлі душу. Затым прыўшоў страх. Жудасць, жывёльны жах і нейкія першабытныя інстынкты абудзіліся ў яго істоце. Зрабілася вусцішна: “Так, ён пакуль цар. Але ж які бездапаможны? Але ён зробіць! Здолее… Яшчэ не ведае як, і якім чынам? Так загадаў Вучыцель. І яго не аслухацца.”

5.
   — Імем Машыаха!!! — так будзеш выконваць загад, — крычаў Ірад.
Сліна з яго рота ляцела на Васпасана. Чырвоны і ўзмакрэлы ад поту твар, перакрыўлены гневам, раз’юшаны цар стаіць перад ім, патыхае гарачым дыханнем і крычаць: “Яго імемем!!! Ты зразумеў?!! Не мне гэта патрэбна. Гэта Воля Бога: ахвяра Машыаху!”
Стары салдат лыпае вачыма. Словы цара не даходзяць. Як безгалосы істукан стаіць Васпасан перад сваім валадаром, і маўчыць. І не можа, не хоча зразумець, што гэта праўда. Цар загадвае забіць усіх дзяцей горада: “Ці не звар’яцеў ён?”
— Ты зразумеў, што трэба рабіць?
Васпасан паціскае плячыма, недарэчы ўсміхаецца: не ведае, як сябе паводзіць, якім чынам рэагаваць: “Навошта ўсіх?” — зноў вінаватая усмешка наплывае на яго твар.
— Што ты лыбішся?! — гэта сур’ёзная справа, — усіх! Усіх да апошняга!!! Ад аднаго году да трох. Усіх пасекчы мячамі. Усім заплаціць грошы.
— Але ж у мяне ў Віфліеме ўнук!
Каторы раз спрабуе давесці Васпасан Іраду: не можа ён забіць унука, якога так любіць… Але цар нават слухаць не хоча, слова сказаць не дае: “Ці сапраўды ашалеў і з глузду з’ехаў, ці проста аглух ад злосці?”
— Як мне падняць руку на тое, што люблю? Дазволь, схаваю свайго Шмуліка? Куды-небудзь вывезу? — асцярожна прапаноўвае Васпасан: — Усё ж такі я — не просты чалавек… Военачальнік царскага войска. Столькі служыў, жыцця свайго не шкадаваў.
— Усіх да аднаго! Нікога не трэба хаваць і вывозіць! Усіх пасекчы мячамі. І твайго ўнука таксама, — цяпер Ірад гаварыў спакойна: — Гэта маё апошняе слова. Такі мой загад: так трэба! Павінна быць выканана.
Пропасць непаразумення лягла паміж імі. У двары раптоўна забрахалі сабакі. Пачуўся тупат конскіх капытоў. Пэўна, прыскакаў пасыльны.
— Каму трэба? Навошта гэта? Каму патрэбна смерць дзетак?! — парушыў маўчанне Васпан. — Каму замінае мой Шмулік, мой унучак? – здзіўлена лапоча ён, — як жа магу Шмуліка, майго маленькага Шмуліка?
— І твайго Шмулю, — усіх каго застанеце ў Віфліеме — усіх пасекчы, парэзаць, як бараноў. І не твая сабачая справа разбірацца: што і дзеля чаго? Такі загад твайго цара. Выконвай!!! Усіх пад нож! Гэта трэба Аданаю. Так патрабуе Машыах. Трыццаць срэбнікаў кожнай сям’і, за кожнае дзіця — трыццаць срэбраннікаў. Мы купляем ахвяру. Ахвяру Богу Ізраілеву. Мы плацім, дзяржава аплочвае. Дзеля народа. Я плачу дзеля таго, каб дапамагчы Машыаху. Што тут можа быць не зразумелым? Усіх да аднаго!!! Я сказаў. Болей паўтараць не буду. Ідзі і выконвай!
Ірад пыхаў злобаю: як вытлумачыць гэтаму недавумку, грубаму цвердалобаму салдафону, што справа павінна быць зроблена? Ён жа ніколі не пярэчыў? Заўсёды, як і належыць, выконваў загады, не разважаючы. І тут нечаканая думка апякла яго. Спачатку цар адкінуў гэтую думку, быццам атрутную гадзюку, але яна падпаўзала бліжэй, абкруціла яго коўзкім целам, і пстрыкнула джалам у твар, — Ірад пачаў задыхацца: — Прыклад, — прашапталі абяскроўленыя вусны, — патрэбен прыклад…
Страпянуўся, падазваў слугу і загадаў: “Пакліч Сару. Няхай зараз жа прыйдзе. І прынясе малога”.
Слуга кінуўся выконваць даручэнне. Цар падыйшоў да Васпасана, учапіўся рукамі ў яго плечы і некалькі разоў страсянуў: “Кажаш не просты чалавек! А цар, па-твойму, — просты? — заглядвае калючымі вачамі ў твар салдату, — твой цар просты чалавек? Я патаюся, просты, ці не?! Адказвай!” — дапытваецца Ірад, за кожным пытаннем смыкаючы таго за плечы.
Васпасан маўчыць.
У дзвярным праёме паказалася царская дачка: раскормленая, дзябёлая кабета, з ускудлачанымі валасамі. Пэўна, паднялі з пасцелі. На руках вяртлявы гадавалы хлопчык: дрыгае нагамі, упіраецца ручкамі. Хоча высвабадзіцца ад шчыльных абдымкаў маці. Убачыўшы дзеда, нешта пралапатаў, і працягнуў у яго бок рукі. Але цар не глядзіць на дачку, не звяртае ўвагі на ўнука — утаропіўся шклянымі вачыма ў Васпасана.
— Глядзі і запамінай! Гэта сын маёй дачкі. Ён нарадзіўся не ў Віфліеме. Тут яго радзіма — Іерусалім. Ён не простае дзіця, жыве ў царскіх палацах. Але раблю, каб ты зразумеў і выканаў. Гэта мой унук! І я не пашкадую яго.
Ён засунуў руку ў прарэху халата і дастаў грошы. Адлічыў і кінуў пад ногі дачкі.
— Сара! Вось табе плата. За ахвяру. Так патрабуе Гасподзь. Тут роўна трыццаць. Дай сюды малога.
Нічога не разумеючы, дачка паднесла сына і на выцягнутых руках перадала бацьку. А сама юрка цопнулася наўколенцы, пачала заграбаць рукамі пад сябе, збірачы на падлозе рассыпанае срэбра.
Тое, што адбылося ўнаступную хвіліну, было падобна на выбліск маланкі.
Высверкнуў выхаплены з похваў меч. Пырснула кроў. Шлёпнулася на падлогу безгаловае цельца. Рухнула, як падкошаная, дачка. Ад нечаканасці нават у старога салдата ледзь не замуціўся розум. А Ірад, як чорт на патэльні, скакаў перад Васпасанам і трусіў перад яго тварам адсечанай галоўкай хлопчыка: “Вось!! Вось!!! — тыркае яму ў твар акрываўленую галаву, учапіўшыся пальцамі за чорныя кудзеркі валасоў, — вось! Цяпер ты зразумеў?! Такая будзе ахвяра! Гэта не я! Ты забіў яго! Твая тупасць!”
Вочы дзіцяняці шырока расплюшчаны. Кроў з галавы разлятаецца чырвонымі пырскамі, кропіць падлогу, адзенне і лоб Васпасана, ён размазвае яе рукамі па твары. І раптам бухаецца перад царом на калені.
— Не карай! Усё зразумеў. Усё зраблю, як трэба. Усё выканаю, што ты загадаў. Усё!!!
Цар тыркае дзіцячай галоўкай у твар салдата, затым шпурляе яе к целу безпрытомнай дачкі, з агідай адпіхвае падашвою сандаля скручаную на падлозе фігуру. Васпасан падае, падхопліваецца, згінаецца ў паклоне  і вопрамет кідаецца за дзверы.
— Прыбраць тут усё!
Загадвае Ірад слугам. І тыя похапкам, дагодліва і мітусліва хапаюцца за работу.

6.
    Цемра, хоць выкалі вочы. У ноч з пятніцы на суботу яны здзейснілі гэта. Абкружылі горад шчыльным жывым кальцом, выставілі варту на дарогах і сцежках. Васпасан у суправаджэнні тузіна сотнікаў зайшоў на двор свайго сына. Чалавек сем падначаленых прайшлі разам з ім у дом, астанія засталіся чакаць на вуліцы. Салдаты яшчэ нічога не ведалі. І раптам з дому вырваўся страшэнны і роспачны крык. Усчаўся лямант. Васпасанавы людзі, што засталіся на двары, гатовы былі кінуцца на выручку свайму начальніку.
Але праз хвіліну ён сам паказаўся на парозе. Твар белы, як палатно: у руцэ трымае акрываўленую галоўку свайго Шмуліка, свайго ўнука. Са словамі “як бачылі, так і рабіце” перадаў ношу намесніку. Сеў на прыступку ганка і роспачна абхабіў галаву рукамі. Твары сотнікаў спахмурнелі. Некалькі хвілін ніхто не зварухнуўся з месца. Гэтыя хвіліны падаліся Васпасану вечнасцю. Уражаныя тым, што ўбачылі, салдаты быццам акамянелі. Ва ўсіх адабрала мову. Затым, падобна ангелам смерці, моўчкі рушылі ў ноч. Яны бяздумна і рашуча ўзяліся за справу.
Такой жахлівай ночы не ведаў ніводзін горад свету.
Плач, енк, крык… Кроў, звон мячоў і срэбра. Жудасць і жах… Цёмная ноч. І ніхто, ні адзін з жыхароў не абараніў сваіх дзяцей, ні адна маці не заступілася за сваю кроў, ніхто не кінуўся на маўклівых ангелаў смерці з мячамі. Увесь горад быў аглушаны вычварным і незразумелым дзействам. Розум адмаўляўся разумець.
Вучыцель загадаў прынесці ў ахвяру ўсіх дзяцей горада Віфліема, узростам ад аднаго да трох гадоў. Неабходна было выбіць цэлае пакаленне… І ён, Ірад Вялікі, зрабіў гэта, хоць і мала што разумеў у падобных справах. Яму растумачылі: Мессія павінен быць пазбаўлены дзяцінства, так патрабуе яго выхаванне. Праз трыццаць гадоў, калі ён аб’явіць сябе царом іудзейскім, то сам выявіць перад людзьмі небывалую жорсткасць. Спачатку зробіць са свайго народу, паслухмяную армію, а затым зняволіць, прыгнечыць і загоніць у рабства астатняе чалавецтва. Так абяцалі прароцтвы. Патрэбна ўзгадаваць звышчалавека. І дзеля гэтых планаў цар Ізраіля заплаціў сваю маленькую лепту.
У вызначаны час, кожная яўрэйская сям’я наноў развярэдзіць незагойны боль, уваскрасіць былыя мары і спадзяванні, усвядоміць ахвяру і зразумее: якую цану яны ўжо заплацілі за будучыню. І ні адзін тады не аступіцца. Пойдзе за сваім правадыром, хоць на край свету, да самай смерці пойдзе. Народ зробіцца апірышчам Месіі, будзе паддатлівым як воск. Менавіта гэта і патрэбна Іягове. Ён ведае дзеля чаго? Ён адзіны ведае канчатковую мэту. Паслухмяным народам лягчэй кіраваць. Так Ірада настаўляў Каіфа, а дакладней,  вуснамі  Каіфы загадваў таямнічы Вучыцель.


                7.
     Іх заўсёды было двое: старэйшы і малодшы. Але для іншых яны ўяўлялі сабою адно цэлае, імя якому — Вучыцель. Перед гэтым імем трапяталі іудзейскія патрыярхі, і першасвяшчэннікі, нават прарокі баяліся ўзгадваць яго. Іменем Вучыцеля ставіліся і нізвяргаліся цары. Вучыцель ведаў усё — яго ж, дакладней іх, не ведаў ніхто.
Сюды, у святая святых, на гару Сінай, адзін раз у год па трэццім дні іудзейскай Пасхі прыходзіў толькі першы свяшчэннік. Нага цароў іудзейскіх не ступала на старажытныя камяні пячоры. Прыслуговалі неадукаваныя і без’языкія еўнухі. Іх спецыяльна рыхтавалі для такой службы ў Ерусалімскім храме. Ежу прыносілі таксама адтуль. Недахопу ніколі не было — ахвярнікі нават у неўрадлівыя гады былі поўнымі. Пра  гэта  клапацілася племя левітаў, прывілігіраванае калена народу ізраільскага з часоў Маісея, свяшчэннічаскае племя, пазбаўленае многіх павіннасцяў, у тым ліку, і ўсеагульнага перапісу насельніцтва.
Вучыцель даваў народу тое, што не ўзрастала на палях і не выспявала ў садах, — ежу для душы: легенды і паданні, свяшчэнныя пісанні і міфы, грамадзянскія законы, нават запаведзі Маісея — усё гэта было пладом працы Вучыцеля, які ведаў усё так, як адбывалася насамрэч. Многія нават не падазравалі пра існаванне нейкага “Вучыцеля” (народу гаварылі, што на гарэ Сінай жыве Бог, і людзі верылі: так і ёсць, так павінна быць). Ведалі выбраныя святары, здагадваліся асобныя кніжнікі, толькі першасвяшчэннік мог бачыць іх аднойчы, дакладней, аднаго з дваіх, на трэцці дзень іудзейскай пасхі. І калі пасля чарговага свята апраснокаў, замест згорбленага дзядка насустрач святару выходзіў яшчэ досыць ладны, моцны мужчына — той у свяшчэннай жудасці падаў тварам на зямлю, не асмельваючыся падняць галавы. Было відавочным: з часу апошняй Пасхі Вучыцель памаладзеў. Такі цуд нярэдка наводзіў на думку: “Можа, ён і напраўду вечны? Можа, ён і сапраўды Бог?” Не кожны ведаў, што адзін  раз у чвэрць стагоддзя на гары заставаўся хто-небудзь з абраных, на каго прыпадаў выбар. Не кожны мог утрымацца дваццаць пяць гадоў у галоўным храме.
Убранства пячоры было не багатым: уражвала вялікая колькасць кніг і світкаў, незразумелых прыладаў, інструментаў. Вучыцель ведаў і сакрэт “манны нябеснай”, якой сорак гадоў Маісей карміў абраны народ, ведаў адкуль гэтая манна з’яўлялася на Сінайскім паўвостраве, і адкуль прывозілася; ведаў загадку меднага змея, якога зрабілі для Маісея і якога той потым паставіў у пустыні, каб лекаваць народ і трымаць пад уладай… Ведаў і шмат іншых сакрэтаў і таямніц чалавечай гісторыі, таму што сам і ствараў гэтыя цуды.
Доўгі час агульнымі справамі апекаваліся егіпецкія жрацы. Тады жрацы Іудзеі падпарадкоўваліся двум іншым, якія жылі ў пірамідах.  Гадоў дзвесце таму, іудзейскія разыйшліся з галоўным храмам і сталі самастойнымі. Але і цяпер карысталіся ўсё тымі ж егіпецкімі папірусамі, халдэйскімі світкамі, глінянымі дошчачкамі іншых народаў, на якіх былі выціснуты старажытныя сакральныя тэксты і якія Маісей вынес з Егіпту. Світкі, папірусы, медныя і залатыя пласціны, зкрэсленыя знакамі і крыптаграмамі — усё гэта, нібы ў кнігасховішчы, акуратна было раскладзена на каменных паліцах, якія ў некалькі ярусаў ахоплівалі сцены пячоры. Але галоўныя веды перадаваліся з вуснаў у вусны, з вачэй у вочы, праз непасрэдны вопыт, і былі закрытымі для астатніх.
Іудзейскі “Вучыцель” цяпер не меў над сабой улады. Самастойна чыніў расправу і суд над надродамі, самаўладна распараджаўся мінулым, сучасным і будучым людзей. Не сакрэт, што ў кожным сталым народзе ёсць свой Вялікі Жрэц, тайны ці яўны Анёл-Ахоўнік, Вучыцель і Настаўнік. І галоўны клопат Вучыцеля народу ізраільскага быў у змаганні з гэтымі Жрацамі: нельга скарыць народ, не атрымаўшы перад тым перамогі над яго Жрацом, не паклаўшы пад апірышча ног сваіх іхніх багоў і святыні. А ў яго планах было… Хто ж можа ведаць, што было ў гэтых планах.
Акрамя кніг і світкаў увагу займаў высечаны з суцэльнага граніту стол, ён стаяў пасярэдзіне, некалькі каменных чурбаноў для сядзення, пакрытых зверху скурамі дзікіх жывёл, месціліся побач; два лежакі каля адной сцяны, (еўнухі звычайна спалі ў адмысловай схованцы перад ўваходам ў пячору), некалькі залатых пасудзін для ежы — вось і ўсё ўбранства. Але гэтае ўбранства немагчыма было купіць і за ўсе скарбы свету, яно давала жрацам непамерную уладу, якую можна было параўнаць, хіба што, з уладай Прадвечнага.

8.
Нарэшце Каіфа выйшаў са скініі. Рэдкія багамольцы спынілі размовы, сціхлі і з цікавасцю чакалі, што скажа першасвяшчэннік.
— Паслужыце Богу Ізраіля, і народу ізраільскаму паслужыце, які абраны на святую справу — звярнуўся Каіфа да трох пакліканых. — Пра родных і блізкіх можаце не клапаціцца. У іх будзе ўсё, што неабходна для жыцця. Гэта турбота Храма. Вось чалавек, — ён выцягнуў руку і паказаў у бок.   
Абапершыся спіною аб калону, стаяў мужчына сярэдніх гадоў, па адзеню можна было вызначыць, што ён не мясцовы і, магчыма, увогуле не іудзей…
— Ідзіце туды, куды павядзе вас. Рабіце тое, што загадае. Аддаяцеся цалкам пад яго уладу. Болей вы сабе не належыце. Паслужыце Богу.

9.
Праз чатыры дні падарожжа трое пакліканых разам з правадніком падыйшлі да высокай гары. У густым кустоўі ля самай падэшвы аказаўся замаскіраваны ўваход. Праваднік падняў прадаўгаваты камень і тры разы стукнуў па гранітным выступе. Праз колькі часу нечакана адкрыўся адмысловы ўваход. Праваднік прыгнуўся і нырнуў у пячору. Пакліканыя павагаліся хвіліну і рушылі следам. Усярэдзіне сустрэла цемра, вочы паступова прывыклі да паўзмроку. Заўважыўшы знак рукою, які падаў праваднік, госці прыселі на базальтавыя выступы, пакрытыя зверху вырабленымі скурамі нейкіх жывёл. Селі, моўчкі пераглянуліся. Кожны задумаўся пра сваё, але думкі круціліся, як на прывязі, вакол адной і той жа загадкі: “Чаму іх паклікалі ў святая святых? Чаму выбралі менавіта іх? І дзеля чаго выбралі?”
Праваднік знік за выступам. Нечакана ўсярэдзіне гары зашумела вада, быццам адкрылі запруду і з вышыні шухнуў вадаспад, здаецца, здрыганулася каменная глыба да самай падэшвы. Адна са сценаў пячоры пасунулася ў бок, утварыўшы шчыліну, праз якую ўварвалася яркае святло. Амаль адначасова Лот, Мордахай і Ілья прыкрылі вочы далонямі выцягнутых рук. Яркае святло асляпіла. У нетрах зямлі зноў заскрыгацелі небачныя механізмы, кавалак сцяны паехаў назад. Усё сціхла. Пячору ахутаў прывычны для вачэй прыцемак. На тым месцы, адкуль толькі што вырываўся сноп сляпучага святла, нехта стаяў.
Паступова ўсім адкрылася, гэта быў чалавек сярэдняга росту і сярэдняга целаскладу, з правільнымі рысамі твару. “Гадоў семідзесяці!” — вызначыў пра сябе Лот. І барада, і доўгія вусы, і валасы — белыя ад сівізны. Постаць закручаная белай тунікай, талія на поясе перахопленая чырвоным паскам з залатой пражкай. І Лот, і Мардахай і Ілья адразу зразумелі: перад імі стаіць менавіта Вучыцель народу ізраільскага… Той самы таямнічы “Вучыцель”, пра якога хадзіла столькі показак, і пра якога ўзгадвалі тэлькі шэптам.
— Назавіце сябе! — прамовіў чалавек.
Маўчанне доўжылася імгненне. Трое сарваліся з месцаў, бухнуліся перад ім на калені. Першым прагаварыў Ілья.
— Сын Іаоны з Наразрэту, калена Іудзіна. Маё імя Ілья.
— Мордахай, сын Якава з Іерусалім, калена Данава, — пачулася следам.
— Лот. Сын Іосіфа. Віфліем. Калена Давідава.
— Устаньце, — загадаў Вучыцель.
Паслухмяна падняліся, абтрэслі ад пяску калені. Так і засталіся стаяць  разгубленыя пасярод пячоры, не ведаючы што рабіць далей і як сябе паводзіць. Незвычайная сітуацыя, незвычайная абстаноўка, незвычайны чалавек.
“Сядзьце!” — пачулі яны і пакорна апусціліся на свае месцы. — А цяпер уважліва слухайце, — памаўчаў некаторы час, пэўна, разважаючы з чаго пачаць і, нарэшце, загаварыў: — Вы былі здзіўлены, што вас паклікалі сюды? Безумоўна. Такі гонар выпадае толькі абраным. Справа, якую вы зробіце і пра якую пойдзе гаворка надзвычай сур’ёзная. Яна значна сур’ёзней, чым кіраванне дзяржавай.
— Сем тыдняў гэтая пячора стане вышым домам. За гэты час тайнае вучэнне праайцоў адкрыецца з новага боку. І вы зразумееце цалкам, што патрэбна будзе рабіць. І якім чынам, і дзеля чаго? Бо справа, якую зробіце, вымагае не аднаго дня, — дзесяткі гадоў. Калі быць дакладным, агульны план ахоплівае некалькі тысячагоддзяў. І дзеля гэтае справы вы кінеце, як паленцы ў агонь, свае жыцці.
Сказаў і замаўчаў. Цішыня згусцілася і завісла паміж людзей, выявіла незвычайную ўрачыстасць моманту. Недзе ўсярэдзіне гары цурчэў ручаёк вады. Знадворку даляталі крыкі птушак. Пытанне Вучыцеля застала знянацку: “Вы, пэўна, чулі: хутка прыйдзе Месія?”
Пакліканыя дружна заківалі галовамі.
— Скажу болей. Месія ужо нарадзіўся. Вы думаеце, ён падобны Богу? Памыляецеся. Машыах — звычайнае дзіцятка: кволае, слабое і безабароннае. Іншым шляхам Бог не можа спусціцца на зямлю і дапамагчы людзям. Ён распалавініў сябе і ўвасобіўся ў двух братах блізнюках. І для таго гэты было зроблена, каб нам лягчэй... Каб лягчэй было, — што менавіта лягчэй, Вучыцель так і не сказаў, не палічыў патрэбным адкрываць тайну, ці проста не стаў кідаць перлы перад свіннямі. Пераскочыў на іншае: — Вы чулі пра вялікую разню ў Віфліеме? Яе ўчыніў Ірад тры гады таму. Тое звязана з будучымі падзеямі. Гэта засечка на памяці народа. У Назарэце цяпер жывуць два хлопчыкі, два браты, імя аднаго Іешуа, а другога — Імануіл. Ёсць яшчэ трэцці хлопчык, завецца Іаан. Яны пад наглядам Храма. Усім па тры гады. Усе нарадзіліся пад зоркай. Гэта вашы будучыя выхаванцы. Вы ўсе трое і пакліканы сюды дзеля таго, каб падрыхтаваць шлях. Зробіце усё так, як належыць. Станеце праваднікамі Машыах ў народзе, яго выхавацелямі.

10.
Узыходзіла сонца і зноў заходзіла. Пыдамалася і апускалася. Уставала раніцай і хавалася пад вечар. Хутка і незаметна ляцеў дзень за днём. У занятках, малітвах і роздуме прайшлі вызначаныя сем тыдняў. Пакліканыя разбіралі старыя пісанні, нечаму вучыліся, учытаваліся ў старажытныя тэксты. Але больш за ўсё слухалі, што гаварыў ім Вучыцель. Ён перадаваў вопыт. Выходзіў да іх па два разы на дню: з усходам сонца на досвітку і вечарам, калі сонца садзілася на крону разлапістага дрэва. З’яўляўся нечакана, як прывід, і адразу пачынаў гаварыць, уцягваючы ў размову і роздум: “Без сумненняў, што вы народ абраны. Вы ведаеяце гэта. Абраны Госпадам Богам. Але што галоўнае для чалавека?”
— Споўніць закон Маісееў! — адказаў за ўсіх Мардахай, — выканаць дзесяць запаведзяў. — Хіба такое пад сілу чалавеку? Споўніць закон? — здзіўляўся Вучыцель, — а вы што скажаце? — і пільна глядзеў на астатніх. — Галоўнае, — разважліва прамовіў Лот, — выканаць Божую волю. Для таго каб выканаць, трэба спачатку  спазнаць, што ёсць Божая воля.
— Цудоўныя адказы. А ты што скажаш, Ілья?
— Я думаю, самае галоўнае для чалавека, быць вуснамі Бога, прамаўляць божыя дзеясловы. Настаўляць людзей на сапраўдны шлях.
— Паданне і пісанне, — падхопліваў Вучыцель, — пісанне для натоўпу, а паданне для абраных, — тулмачыў ён далей: — Але розныя паданні, і розныя пісанні. Рознымі бываюць і натоўпы. Паданне заўсёды для абраных. Толькі дзякуючы паданню маем разлічэнне. Але ж і абраныя таксама розныя. Усё залежыць ад іерархіі. Кожны абіраецца для пэўнай мэты. Цар іудзейскі абраны на сваё царства, і з пункту гледжання сваіх падданых, ён ведае ўсё, бо з’яўляецца наймудрэйшым, таму, маўляў, і пастаўлены царом. Але нават для Першасвяшчэнніка не сакрэт: цар ведае тое, што дазваляе сінедрыён. Для Першасвяшчэнніка цар — натоўп.  Паданне цара — гэта пісанне левітаў. А паданне святароў — маё пісанне. Маё ж паданне непасрэдна ад Іеговы.
— Лот, — звярнуўся Вучыцель, паказаваючы стары пергамент, — падыйдзі сюды. Што гэта?  — “Світак”. — Разгарні і прачытай.
Лот разгарнуў пергамент і стаў чытаць… Тэст быў на іўрыце. Знаёмы фрагмент Пяцікніжжа. Скончыў чытанне і запытальна паглядзеў на Вучыцеля.
— Тое што ты прачытаў, ёсць пісанне. Ты прачытаў, бо цябе навучылі ў свой час грамаце. Цябе вучылі паводле падання. Далі здольнасць разлічаць і тлумачыць пісанне. А вось, — падаў другі світак, — прачытай гэты ўрывак.
Лот узяў працягнуты пергамент, разгарнуў яго, пакруціў у руках, і не змог разабраць ніводнага слова: мова пісання была не зразумелай.
— Чаму ты не чытаеш? — усміхнуўся Вучыцель.
— Не разбіраю, што тут напісана. Не ведаю такіх літар.
— Гэта той жа самы тэкст, але напісаны па-грэчаску. Вось такім жа чынам пісанне адрозніваецца ад падання. Паданне заўсёды перадае тое ж самае, што і пісане, толькі іншаю моваю.
Шмат чаму яшчэ навучыў іх Вучыцель. Хутка праляцелі  вызначаныя сем тыдняў. І яны разыйшліся ў розныя бакі рабіць справу, дзеля якой і былі абраны.

11.
Быццам бы ўсё было толькі ўчора… Але мінула каля чвэрці стагоддзя. Цяпер яны вярталіся на радзіму. Іудзея прыняла вандроўнікаў насцярожана і падазрона. Іешуа не помніў ужо, якая яна была раней, яго радзіма? Але тое добра памятаў яго настаўнік.
Стомлены Лот спыніўся. Перавёў дых і цяжка ўздыхнуў: “Стой! Хопіць”, — вымавіў ён, абапёрся аберуч на сукаваты кіў, угняздзіўшы зверху сашчэпленых  рук сівую кудлатую бараду.
— Далей пойдзеш сам. Я не дайду… Не хопіць сілы.
— Вучыцель, — падняў Іешуа чыстыя вочы, — я магу панесці цябе на руках, ці на спіне… Ты лёгкі.
— Іешуа, не называй мяне болей так. Я табе гаварыў… Няма больш у цябе вучыцеля. Адзін у цябе Настаўнік цяпер, Айцец твой, каторы ў нябёсах. — Лот выраўняў дыханне, паспрабаваў усміхнуцца, але ўсмешка падался Іешуа пакутна-роспачнай, адбіткам безвыходнага адчаю. — Я не дайду не па прычыне фізічнай немачы. Не пускаюць думкі, не магу ісці. Напэўна, не маю права?
— Як жа так? — здзівіўся Іешуа, — столькі гадоў былі разам, столькі земляў прайшлі, і адступіцца перад самым пачаткам?
— Не пярэч! Пойдзеш адзін! — загадаў Лот. — Тут блізка. Вунь, пярэйдзеш гару, і знойдзеш яго ў даліне пад старой смакоўніцай. Так трэба. Бо калі я не паслухаюся голаса і пайду за табою, толькі нашкоджу. Я ведаю: мне трэба вяртацца…
Іешуа не разумеў, пра што гаворыць яго настаўнік.
— Ты адразу пазнаеш яго. Памылкі не будзе. Ты сам адчуеш гэта. Пагавары з ім, узваж яго душу, ацані яе, — і прыслухайся да свайго сэрца. Яно падкажа, што рабіць. Заўсёды слухай сэрца, яно верны павадыр. І што нашэпча табе, так і рабі. Я нічога не магу параіць. Згубіў права даваць парады. Бо я на сваім месцы, а ты — на сваім. І ён, каго ты сустрэнеш пад смакоўніцай, таксама на сваім. Помні гэта: кожны на тым месцы, дзе яго паставіў Гасподзь. Мая місія скончылася, пачынаецца твая. Я навучыў цябе ўсяму, што ведаў сам. Яшчэ болей навучыўся ад цябе. Цяпер можна і паміраць. Ты пераўзыйшоў свайго старога настаўніка. Няма большай радасці адчуваць: я зрабіў усё, на што хапіла сілы, здольнасці і разумення. І ты зрабі ўсё, на што здатны. Для чаго народжаны.
Ты меў і іншых настаўнікаў акрамя старога Лота. І ад іх ты навучыўся. І жыццё вучыла цябе. Ты не прапускаў ніводнага жыццёвага ўрока. Жыццё вывучыла, падрыхтавала цябе. І ва ўсіх нас, нават у твайго двайніка, што сядзіць зараз пад смакоўніцай і чакае цябе, пачатку свайго чакае, (якім бы ён не быў, і што б не гаварыў,  для яго ты —пачатак, як і ён станецца вытокам для цябе) — над усімі намі, каго сустрэлі пад гэтым сонцам, каго помнім і пра каго забыліся, над нашымі настаўнікамі і бацькамі нашымі, і над іх бацькамі, над усім людствам зямным ёсць… ёсць найвышэйшы Вучыцель, бацька наш, Айцец Нябесны. Яго, толькі Яго і слухай. Ён ёсць, быў і будзе. І застанецца навечна. Усё астатняе — мроя і сон. І незалежна ад таго, як перакрыжуюцца і схлыснуцца вашыя два шляхі, Ён застанецца навечна. Слухай Яго. Вашыя шляхі стануць  адным шляхам. А Ён ёсць, быў, і Ён будзе.  І не мае вялікага значэння, як выявіцца агульны шлях. Але патрэбна выпрабаваць і яго, нават калі ён станецца крывавай памылкай. Трэба дайсці да апошняй мяжы, да кропкі. І як бы не было потым, як бы не здарылася, ведай, Іешуа, вы пройдзеце рознымі шляхамі адну дарогу. Ён і ты. Ён і ты ёсць Адно. І разам з вашым дваістым Шляхам, і ёсць Шлях Адзінага.
Я не ведаю дакладна, як перакруцяцца вашы пуцявіны, ніхто ўжо нічога не ведае. Гэта не дадзена чалавеку: ведаць дакладна. Чалавек жыве спадзяваннем і прадчуваннем, верай у лепшае. На ўсё Воля Гасподняя. Але я ўпэўнены, што нават прашчуры не забудуць агульнае ваша імя: Хрыстос. Ніхто не забудзе гэтага імені.
Ён твой антыпод. Палярнасць тваёй душы, супрацьлегласць твайго Духу. Ты гуляў па свеце вольным, як вецер, ішоў туды, куды клікала сэрца, а ён гадаваўся ў жорсткіх рамках закону. Калі ён ноч, ты — дзень; ты — сонца, ён —месяц; калі ты дабро, то ён зло… Калі ж ён, падземны, Сонцам акажацца — то ты поўняю заззяеш у яго промнях. Цябе адвергнуць іудзеі, але прымуць язычнікі. І панясуць на знамёнах сваіх. Язычнікі абавязкова прымуць цябе: ты многаму ў іх навучыўся. Але ўсё можа стацца, а можа і не… І зноў жа, наадварот вывернуцца. Вы як два крылы. Не паляціць птушка з адным… А калі і наважыцца якая ўзляцець у неба, то будзе кружыць вакол аднаго месца, быццам шукаючы другое крыло.
Стары Лот замаўчаў. Вузлаватыя пальцы церабілі пазногцямі сучок посаха, адкалупваючы ад кія крышынкі дробнага парахна, якое церушылася на зямлю. Яго вочы былі апушчаны долу. Іешуа заўважыў, як у промнях заходзячага сонца, выбліснулі вільгаццю на шчаках дзве баразёнкі слёз: прарэзалі віхлястымі раўчукамі запылены ў дарозе твар.
— Ты плачаш? Чаму? — спытаўся ён у свайго вучыцеля.
Ён цяпер выракаўся такой ролі, нават забараніў называць яго вучыцелем. І ўсё ж такі, не ўтрымаўся, даў апошні наказ на дарогу: “Чаму ты плачаш?” — спытаўся “вучань”:
— Хіба ты не павінен радавацца, што годна пранёс ношу, ускладзеную на твае плечы? Выканаў свой доўг з гонарам, цалкам споўніў сваё прызначэнне… Хіба не радасна адчуваць сябе пачаткам вялікай справы? Яшчэ ніхто ні пра што не здагадваецца, а ты, як военачальнік, аглядваеш войскі і даеш таямнічы знак для вялікай бітвы? Ці ты, Лот, (першы раз ён назваў яго проста па імені, без звычайных пашанотных эпітэтаў) штосьці ўсё ж такі не дагаворваеш?
Не адразу прагучаў адказ. На нейкае імгненне Іешуа раптам убачыліся, усяго на імгненне кінулася ў знакі, што баразёнкі ад слёз на твары настаўніка выбліснулі крывавым водбліскам. Зрабілася вусцішна. Сонца садзілася.
“Я плачу”, — прагаварыў скрушна Лот, выпусціў з рук посах, прыпёршы яго да грудзей і правёў далонямі па твары зверху ўніз,  выціраючы слёзы.
— Плачу ад няведання… І ад бяссілля змяніць што-небудзь. Але што важаць мае слёзы? Гэта толькі плата, дробны выкуп за памылкі. Ты застаешся адзін. Плачу па табе. Гэта познія слёзы раскаяння вучыцеля: не ўсё даў, што меўся даць, свайму вучню. І менавіта тое, што недадаў і чаму, магчыма, не давучыў — так хутка можа спатрэбіцца. І будзе бракаваць самую дробязь. І ніхто, ніхто ў цэлым свеце не зможа табе дапамагчы. Ці ўсё зрабіў я, каб аберагчы, засцерагчы цябе ад маючых адбыцца выпрабаванняў і пакут? Гэта і турбуе мяне. Не магчыма ўсё прадугледзець. Вельмі шмат пачало здарацца невытлумачальнага: выпадковасць за выпадковасцю, супадзенне за супадзеннем! На маю думку, такое не павінна было здарацца. Значыць, вырашыў я, Божая воля энергічна пачала дамешвацца да волі чалавечай. Напэўна, я чагосці не разумеў? І цяпер вырашыў адступіцца. Таму і застаюся тут. Не іду далей з табою, каб не перашкодзіць праявіцца ў тваім сэрцы Божаму Духу. Няхай выявіцца на ўсю моц. Таму і плачу, што ні мне, ні табе не пакінулі болей выбару. Няма іншага шляху. Плачу, таму што сапраўды не ведаю цяпер, які шлях чакае наперадзе. Калі не ведаю, то і сумняваюся цяпер: ці правільна рыхтаваў і вучыў цябе? Ва ўсім зараз сумняваюся. Нават у тым, што ёсць дабро, а што ёсць зло? Заблытаўся я… Як і ўсе астатнія. Ты сам будзеш абіраць гэты шлях. Сам станеш дарогай. Ідзі, ідзі… Ён чакае.
— Дзякуй табе, Лот! За ўсё дзякуй! За усё, што зрабіў для мяне і чаму навучыў.
Іешуа апусціўся перад ім на калені і нізка схіліў галаву ў знак пашаны. Стары блаславіў. Прыпадняў за плечы і апошні раз заглянуў у яго вочы. “Сінія, — падумаў суцяшальна пра сябе, — значыць, Сына Неба. А ў таго вочы рудыя…”. Усміхнуўся, і лёгка так адпіхнуў ад сябе, маўляў, ідзі… “Толькі б Неба не адступілася ад цябе, — і прамовіў на развітанне ўслых: — Ідзі з Богам!”

12.
Доўга стаяў Лот. Глядзеў Іешуа ў след. Абапёрся аберуч на дарожны посах, бласлаўляў вачыма яго будучы шлях. Паклаў паверх сашчэпленых рук сівую бараду і праводзіў свайго пеставанца ў невядомае.
Успомнілася… Успоміўся адзін з урокаў на берагах сівога Ганга.
— Хто твой бацька, Іешуа? — спытаўся тады ён.
— Мой бацька далёка, — адказаў маленькі хлопчык, так яго навучылі: — Бацька мой зоры пасеяў на небе, павесіў зямлю карміцельку над чорнай безданню, і закруціў яе, быццам ваўчок, і пусціў па кругу вакол сонца…
— А хто маці твая, Іешуа? — Маці мая, Зямля-Карміцелька. Яна і ёсць мая Мацерка. Я сын яе, яна любіць мяне, бо і я  люблю яе, болей чым душу сваю. І жывот свой не пашкадую дзеля гэтай Любові.
— Хто ж брат твой, Іешуа?
— Мой брат — чалавек, народжаны жанчынай. Такі ж, як і я. Але брат мой — гэта не я, бо ворагі чалавеку дамашнія яго. Бо я – добры пастыр. Кожны чалавек мне брат, ды не па крыві, а па Духу. Той брат мне, хто робіць справу Паслаўшага мяне.
Ці зразумее сёння, сталы мужчына, ідучы сярод людзей, што значаць гэтыя словы, і ці дапаможа яму навука зямных народаў?

13.
Здалёк Іешуа заўважыў струменьчык дыму. Ён падымаўся ўверх ад старой смакоўніцы. Сонца хавалася за гарой. Касыя промні нейкі час яшчэ лашчылі чырвоным святлом выпуклае ўзвышша, затым патухлі і яны. На ўзвышшы апускаўся тумановы прыцемак, а ў даліне ўжо распаўзаўся густаваты змрок. Там, адкуль віўся дымок, выблісквалі языкі агню. З кожным крокам полымя рабілася ярчэйшым, быццам раздувалася ветрам.
Абапёршыся спіною да старога дрэва і схіліўшы галаву на грудзі, сядзеў чалавек. Паварушваў у вогнішчы палкаю і раглядваў языкі агню. Агонь быў раскладзены як раз паміж каранёў смакоўніцы, у вырытай спецыяльна для такой мэты ямінцы. Карані абвугліліся і сям там обхоплівался полымем. “Загіне!” — непрязна падумалася Іешуа, калі падыйшоў зусім блізка. Такая абыякавасць да жывога разанула па сэрцы неабачлівасцю, неабдуманасцю і нейкай непрывычнай жорсткасцю таго, хто сядзеў пад дрэвам.
Незнаёмец не заўважаў пакуль, што Іешуа стаіць  і назірае за ім. Ці рабіў выгляд, што не заўважае? Апрануты быў у такі ж самы чырвоны хітон: на нагах сандалі, валасы абхоплены белай стужкай. Побач збоку ляжыць худая торба, зшытая з грубай парусіны, паверх яе — кій. Нічога лішняга. Звычайная экіпіроўка пастуха, ці вандроўніка.
— Добрай ночы! — прывітаўся Іешуа.
Згорблены сілуэт не здрыгануўся, не крануўся з месца, не падняў галавы. “Можа, задрамаў?” — падумаў Іешуа.
— Вы не мяне чакаеце?
Прамовіў гучней, але яго словы так і павіслі ў паветры. Ніводным рухам незнаёмец не паказаў, што словы пачуты.
Іешуа стала няёмка. Не ад таго, што яго двойчы праігнаравалі, ці нават абразілі маўчаннем, стала ніякавата ад нядобрых прадчуваняў. “Штосці зараз павінна здарыцца!” Прадчуванні не падманулі.
Нарэшце незнаёмец азваўся: “Гэта ты мяне чакаеш. Бо я ўжо прыйшоў, — не падымаючы галавы, адказаў ён. — Усе мяне чакаюць. І ты чакаеш, бо толькі пачынаеш хаду”.
І словы незнаёмца падаліся Іешуа такімі роднымі, быццам гучалі яны і ў яго сэрцы.  Ён слухаў, і яму тым часам здавалася, што сам і гаворыць. У парасторы гучаў яго голас! Але зыходзіў ад чужака! Так падобны гэты голас быў на яго ўласны, паходзіў тэмбрам, інтанацыяй, афарбоўкай самога вымаўлення паходзіў менавіта на яго, Іешуа голас. Дзіўным было чуць свой голас у чужых вуснах. Перагукаліся таксама і думкі.
— Але я нікуды не іду. Я стаю перад табою.
— Ты не стаіш. Стаю я, а ты ідзеш... І чакаеш. Чаканне — таксама рух. Бо ты ўсё яшчэ не прыйшоў. А значыць, — ідзеш… А я прыйшоў, і моцна стаў нагамі на сваю зямлю, яна апірышча маё: галава хаваецца ў аблоках, а ногі — на зямлі. Але яны не ведаюць, і не разумеюць. Не могуць зразумець. Бо я ёсць — Месія!
Ён сказаў гэтыя сакравенныя словы, якія былі такімі салодкімі для Іешуа, і якія ён іншы раз баяўся прамовіць нават самому сабе. А гэты чужак сказаў іх, упэўненна і нахабна выпаліў, настырна, і ў той жа час прагаварыў як бы мімаходзь, прывычна і лёгка, баццам прамаўляў кожны дзень. — Як імя тваё? — спытаўся Іешуа, і пачуў у адказ: “Імануіл, што значыць — з намі Бог”,
— Хто ты?
“Хто я?” — перапытаў субяседнік, што сядзеў абапёршыся спіною аб парэпаную кару смакоўніцы і гаварыў голасам Іешуа, яго ж думкі агучваў, спытаўся, і сам жа адказаў на сваё пытанне: “Той, хто прыйшоў раней і хто застанецца пасля цябе. Той хто быў, ёсць і будзе. Той жа, хто і ты”.
Толькі пасля гэтых слоў ён павольна падняў галаву:
— Брат твой! – дадаў і паглядзеў  проста ў вочы.
Маланка прабегла па целу Іешуа. У незнаёмца, што гаварыў яго голасам і глядзеў зараз у вочы, быў і ягоны твар. Люстраны адбітак яго асабістага твару! Толькі вочы былі чужымі, калючымі і халоднымі. Незнаёмец называўся братам. І хаця Іешуа за гады вандровак, пошукаў і  сталення навучыўся нічому не здзіўляцца, успрымаць усё спакойна, у духоўнай раўнавазе, у першае імгненне ён сцепануўся, быў шакіраваны ўражаннем: “Вось яно што!” — прыйшла нечаканая разгадка ўсім папярэднім намёкам і недасказанасцям. Цяпер, нарэшце, усё сходзілася і расстаўлялася па сваіх месцах. Усё стала  зразумелым.
— Ты мой брат. Мы два ў адным, — працягваў Імануіл, — з двух канцоў будзем рабіць адну справу. Я тваё правае, мацнейшае крыло, а ты маё левае.
— Штосьці я не чуў, што і сярод птушак ёсць ляўшуны, — пажартаваў Іешуа, пакрыху прыходзячы ў сябе: — Дык гаворыш, што ты — Мессія? І можаш гэта засведчыць?
— Так. Я сам сведчу пра сябе. Бо я знаю, адкуль выйшаў, куды прыйшоў і куды іду. А ты ведаеш толькі тое, адкуль прыйшоў. А куды ісці далей — табе невядома. Я — Шлях, і я ісціна для цябе. А ты стаіш перада мною і чакаеш, што скажу я.
     Іешуа моўчкі прайшоў і сеў насупраць Імануіла на камень. Лагодная ўсмешка не сходзіла з яго вуснаў. Ён з цікавасцю ўглядаўся ў твар брата, быццам глядзеўся ў самога сябе.
— Сядзіш і чакаеш, — паправіўся Імануіл, падладжваючся пад зменлівасць сітуацыі, каб больш дакладна выказаць думку, — і толькі ад таго, што я скажу табе, будзе залежыць твой далейшы шлях. І лёс нашай агульнай справы. Я твой брат. І ты — брат мой! Адна маці нарадзіла нас. Але зусім розныя выхавалі. Я ведаў заўсёды, што ёсць ты. А ты толькі ў смутных прадчуваннях здагадваўся пра маё існаванне. Мая маці — Іудзея, твая — уся астатняя зямля. Цябе ўскарміла мудрасць чужой зямлі, а я ўзрастаў на скалістай стойкасці Ізраіля. Я нідзе не быў і нічога не бачыў, акрамя вось гэтых скупых ланшафтаў, а ты абхадзіў, аб’ездзіў і аглядзеў усе дзівосы свету. Але я знаў ад пачатку сваё прадвызначэнне, а ты абавязаны быў адкрыць абранасць ў сабе сам. Мяне з дзяцінства так выхоўвалі, а ты даведаўся пра сваю місію дакладна толькі пяць хвілін таму.
— Ты памыляешся, — перабіў яго Іешуа, хаця і навучыўся выслухваць субяседніка да канца, але назідальна-павучальны тон адкрыў яго вусны, — я таксама ведаў сваю абранасць з дзяцінства. Ведаў у сэрцы сваім.
— Кожны, каго нарадзіла жанчына, для чаго-небудзь абраны. Хто на што здатны. Але ты растрачваў свае сілы ў сумнненях, у дарэмных пошуках непатрэбных ісцін толькі для таго, каб спатыкнуўшыся аб памылку, адкінуць чарговы варянт развіцця падзей, і шукаць іншы. А мой шлях усё жыццё быў азораны дакладна вывернай мэтай. Я не блудзіў у безсэнсоўных пошуках. Рыхтаваў сябе для канкрэтнай справы, назапашваў сілы. Бо я — Сын Чалавечы, а ты — Божы Сын! Хто з нас акажацца мацнейшым, будзем ведаць толькі мы з табою. Але ты без мяне — нішто. Я прышоў раней… І прапускаю цябе наперад. Бо пасля таго, як ты сыйдзеш, менавіта мне прыйдзецца дарабляць за цябе тое, чаго ты не зможаш зрабіць. Табе не дадзена ад пачатку. Дадзена мне, а ты сам знайшоў. Але без цябе і мне не споўніць тое, што задумана.
— Задумана, ці наканавана?
— Ніякай розніцы, — ухіліўся Імануіл ад прамога адказу: — Мы абое робім адну і тую ж справу, якая ўгодна нашаму Госпаду. Мы — адно цэлае, і ў часе згубіцца адно імя, бо толькі обое, разам мы — Хрыстос! А паасобку — простыя іудзеі: ты — Іешуа, а я – Імануіл, што значыць, “з намі Бог”, таму што Ён стаіць паміж нас.
— Дык задумана, ці наканавана? — паўтарыў Іешуа сваё пытанне, — бо калі задумна, то прыйшло ад людзей, і гэта не Божая воля — чалавечая. А калі наканавана, то спаўняецца воля Таго, хто паслаў.
— Аніякай розніцы. Без Бога няма чалавека. А без людзей Бог непатрэбны. Ты разумееш мяне, брат мой? Ты бачыш, што нас чакае? Ты вытрымаеш усё, чаму наканавана адбыцца? Няхай будзе так, як ты хочаш: наканавана. Але ці хопіць у цябе моцы і веры? Цярплівасці і Любові. Не, я не кажу пра Любоў. Ці хопіць стойкасці Духу, трываласці?
— І так і не, — скрушна прамовіў гэтыя словы Іешуа. — Я бадзяўся па свеце, спасцігаў мудрасць народаў… Намагаўся прадрацца да вышняга свету, і што-кольвеч зразумеў у сваіх памкненнях. Мая радзіма змянілася. Непазнавальна змянілася. Сэрца ізраільцяніна зусім іншае, чым сэрца жывых людзей. Яно цвёрдае, як крэмень. Імануіл, ты назваўся братам. Магчама, так яно і ёсць. Іначай не вытлумачыць такое падабенства. Але не па плоці і крыві, па Духу Божаму — хто твой бацька?
— У нас адзін Айцец.
— Я ў гэтым не ўпэўнены. Напісана ў кнігах, “зёлкі жывой не абломіць”. А ты называеш сябе Збавіцелем, і раскладаеш вогнішча ў жывых каранях смакоўніцы. Вось гэтае мне і не зразумела. Можа так стацца, што твой бацька — д’ябал, які быў ад пачатку ілжацом.
Чорная ноч апусцілася на даліну. На небе пачалі загарацца зоркі. А яны сядзелі і не маглі нагаварыцца, два падобныя, як дзве кроплі вады, два браты, але такія далёкія і розныя.
— А хіба ж ты не ведаў, Іешуа, што дрэва, якое не прыносіць добрага плоду, зсякаюць і кідаюць у агонь?
— Ты мне адкрываеш вочы? Хто даў табе права рабіць так? Хто даў права судзіць плады, калі не ты саджаў дрэва. Адкуль ведаць табе, добры плод ці благі, калі не ўлічваць канчатковай патрэбы.
— Я сам бяру сваё права. Па праву першародства. А ты і ў гэтым сумняваешся. Безумоўна, я табе адкрываю вочы, а не ты мне. Маўчы і слухай. Прыйдзе час і загаворыш. Тады я замаўчу, каб адкрыць вусны пасля тваёй смерці.
Я плоць ад плоці ізраільскі, а ты набраўся сусветных блох … І лічыш, што гэта розум. Чужымі рукамі жар заграбаць добра, чужымі ісцінамі ў пекла дарогу масціць. Чужымі багамі ды на чужом гарбе ў рай не ўедзеш. Маўчы і слухай. І запамінай. Прыйдзе час — і скажаш. Мае словы скажаш. Бо табе гэта спатрэбіцца, а для мяне лішняе. Я прышоў, а ты ўсё яшчэ ідзеш. І будзеш ісці вечнасць. Бо ты неба, а я — зямля. Тваё царства не ад гэта свету, а маё валадарства тут, на гэтай зямлі — плоць, пот і кроў… Вось, панюхай, чым пахне палёнае мяса.
З гэтымі словамі Імануіл раптам усунуў руку ў вогнішча, зачарпнуў жменяй гарачае вуголле і падаўся ўсім корпусам уперад… Іешуа адхіснуўся, маланкай мільганула думака: зараз жбурне чырвонае вуголле ў вочы! Але Іманауіл трымаў выцягнутую ўперад руку перад яго тварам, быццам паказваў: “Глядзі і запамінай!” Ніводзін мускул не здрыгануўся на твары. Скура на некаторых пальцах усхапілася пухірамі і лопнула. Патыхнула смаленым, зашыпела вуголле…
Іешуа не вытрымаў такога выпрабавання і, ударыўшы па працягнутай руцэ, выбіў жар з далані.
— Што ты робіш! — узрушыўся ён і затым ціха дадаў, — брат…
— Прызнаў, усё ж такі, — Імануіл уздыхнуў. — Ты сказаў “брат”? Табе забалеў мой боль. Так і людзі будуць прымаць і прызнаваць… Толькі тады, калі забаліць чужы боль. Толькі так, а не іначай. Няма іншага шляху пад сонцам. Чалавек прыходзіць у гэты свет і першае, што адчувае — боль. Жанчына, нараджаючы дзіця, спачатку крычыць ад болю, толькі потым яе сэрца перапаўняецца пяшчотай і любоўю да народжанага. Потым, калі боль мінае, прыходзіць Любоў. А да гэтага яна гатова была задушыць сваё дзіця, бо спазнала праз яго пакуты. Свет можна скарыць і адалець толькі болем.
— Не толькі болем, — запярэчыў Іешуа, — свет падуладны Любові.
— Але спачатку боль. Боль заўсёды ёсць, а любові можа і не быць…
— Давай палячу, — прыпадняўся з каменя Іешуа, — я навучыўся ў Індыі здымаць апёк. Дай руку.
Імануіл усміхнуўся. Першы раз за час іх сустрэчы усміхнуўся, і Іешуа адзначыў: братава ўсмешка не такая, як у яго. Ён усміхаецца іначай, па-іншаму, як бы аднымі вуснамі. Іешуа вельмі добра навучыўся чытаць усмешкі, і такую ўсмешку мог бы вызначыць, па меньшай меры, няшчырай, або нават злою.
— У лячэнні няма патрэбы, — ён працягнуў да святла сціснутую ў кулак руку і раскрыў далонь: рука была здароваю, агонь не пакінуў на ёй ніякіх слядоў. — Урач, вылячы спачатку самога сябе.
І ў гэты момант Іешуа адчуў востры боль у сваёй правай руцэ: боль стральнуў па  руцэ знізу ўверх, ад пальцаў да пляча, а заты адкаціўся ўніз і зноў заныў у далоні. Іешуа расцінуў далонь і жахнуўся: у некалькіх месцах усхапіліся свежыя пухіры, гатовыя вось-вось лопнуць.
— Якою сілаю ты зрабіў гэта?
— Сіла зыходзіць з адной крыніцы. Яна адна і тая ж на дабро і на зло, — сказаў Імануіл, — і не я гэта рабіў. Ты сам сабе. Як я сам сабе не зрабіў, не дазволіў агню з’есці плоць, хоць ён і дакрануўся да вуголля. Так і ты сам дапусціў апякчыся без агню. Прычына ў рознасці нашых думак. Адзін мае над гэтым уладу, а другі пакуль што не. Ты залішне ўражлівы. Думку, адчуванне і пачуццё трымаюць на моцнай прывязі, на жалезным ланцугу волі, як раз’юшанага драпежніка. Інакш яны завалодваюць істотай і цела будзе верхаводзіць над духам. Навошта было столькі гадоў спасцігаць мудрасць, каб не навучыцца нават гэтаму?
— Я вучыўся і спазнаваў Любоў.
— Хто каму пакарыўся, той таму і слуга.
— Лічы, што я скарыўся Любові. Бо толькі яна валадарыць светам. Я — раб любові, і толькі адной ёй служу.
— Раб не болей гаспадара свайго. Значыць, любоў большая за цябе?
— Так. Пакуль большая. Яна не мае межаў. Але прыйдзе час і я стану яе валадаром і яна будзе служыць мне. — А што такое Любоў? — з непадробнай цікавасцю Імануіл паглядзеў на брата.
— Усё, што навокал — любоў. Усё, што ты бачыш і што не бачыш. Усё, што на зямлі, у вадзе, і ў небе. Усё, што бачым навокал, і што не бачна воку. Усё жывое, ёсць Любоў. Жыццё — гэта і ёсць любоў, гэта яе выяўленне. Калі сказаць адным словам, то Любоў –  Тайна. “І тайна тая вялікая ёсць”.
— А хіба можна скарыць тайну?
— Можна.
— Тайна тое, што не вядома. Як можна спазнаць нешта, чаго мы не ведаем? Можа, яго зусім няма, а ты збіраешся завалодаць ім? І завалодваеш пустатою.
— Можна і спазнаць. Ты не ведаеш будучыні. І што з гэтага? Ты не ведаеш, што будзе заўтра. Кожны новы дзень — загадка. Але ты жывеш, і кожная раніца выкрадае ў будучыні, у нявядомым табе, новы дзень. І гэты дзень заўтра абавязкова наступае, хоць сёння схованы ў невядомым. Так праходзіць жыццё, пераўтвараючы будучае ў мінулае, якое ты пражываеш і спазнаеш. І тайнае, невядомае для цябе сёння, заўтра становіцца спазнаным. Набліжаючыся да таямнічага мы спазнаем яго. Калі пражыць жыццё ў любові, спазнаеш яе і становішся валадаром.
Імануіл падкідваў дровы ў агонь і маўчаў. Вогнішча выкідвала чырвоныя іскры, яны адрываліся ад полымя і, узляцяўшы ў зорнае неба, хутка згаралі.
— А чаму выбралі нас? — адвёў погляд Іешуа ад згараючых у начным небе іскрынак.
— Такое пытанне не мае адказу. Яно пусты гук… Ну, выбралі б каго іншага, і ты спытаўся б: “А чаму выбралі іх?”. Што змянілася б? Нічога. Бо заўсёды некага выбіраюць. Ёсць абавязковая работа, яна павінна быць зроблена. Хто яе выканае — не мае істотнага значэння. Галоўнае, што яна павінна быць зроблена.  І будзе зроблена.
— А чаму двое? Ці не надзейней было б, скажам, абраць трох, ці нават семярых? Здараецца і такое ж…

14.
Сто тысяч гадоў, ці болей ідзе сляпое развіццё чалавецтва. І ўсяго толькі дзве тысячы гадоў таму была пяройдзена мяжа, пасля якой нехта зыйшоў у цень, у бок ад асноўнай магістралі развіцця і пачаў сачыць, назіраць за развіццём збоку, карэкціраваць, папраўляць, а то і правакаваць памылкі гісторыі. Правакаваць памылкі, намагаючыся падштурхнуць развіццё ў патрэбны “ценявым” бок. Галгофа падзяліла чалавецтва. Да яе кожны народ быў абасоблены і развіваўся самастойна. Пасля Галгофы чалавецтва паступова стала адзіным, нават калі яно выспавядае Будду ці Магамета: сучасная цывілізацыя носіць радзімую плямку Хрыста.
Яны праседзелі каля вогнішча цэлую ноч. Прагаварылі да ранку.
— Адкажы мне тады, — пытаўся Іешуа ў Імануіла, — адкажы на пытанне, ты гаварыў, што ўзгадаваны законам Маісеевым, плоць ад плоці — Ізраільскі. — Іешуа падняў галаву і ўважліва паглядзеў у твар брата: водблескі начнога агню адбіліся на дне яго вачэй: — Чаму Маісей вадзіў свой народ па пустыні сорак гадоў?
Спытаўся і замаўчаў. Парушаючы цішыню вясновай ночы, ускрыкнула нейкая птушка. “Не мясцовая, — вызначыў Іешуа, — пералётная”. Іх шмат прылятае сюды ў даліну ўсяго на некалькі дзён. Яны ляцяць з берагоў Ніла, адкуль Маісей вывеў і народ ізраільскі, два-тры дні адпачнуць тут, набяруцца сіл і выпраўляюцца на Поўнач. Там іх радзіма, там яны звіваюць свае гнезды і выводзяць птушанят. Так паўтараецца з году ў год, і з веку  ў век. А дзе ж твая радзіма, чалавек? Птушкі маюць гнёзды, лісы маюць норы, а Сын Чалавечы…
Імнуіл маўчаў. Варушыў у вогнішчы сукаватай палкай, падграбаў з краёў у сярэдзіну паленцы, якія згарэлі не цалкам. і нічога не адказваў. Доўга маўчаў. Іешуа, падумаў, што брат забыўся на пытанне і яго думкі заняты іншым, але памыліўся.
— А то ты не ведаеш, чаму спатрэбілася сорак гадоў? — пытаннем адказаў Імануіл.
— Я ведаю так, як ведаю я. Але мне хацелася пачуць меркаванне сына народу ізраільскага. — Добра. Тады слухай. Сорак гадоў спатрэбілася, каб вырасла новае пакаленне. Каб народ зрабіўся вольным. Каб усе, у каго рабства егіпецкае было ў плоці і крыві, каб яны пакінулі жывых і адправілся да Якава.
— І толькі? І болей нічога? — удакладніў Іешуа.
— А што яшчэ? У зямлю запаветную павінны былі ўвайсці свабодныя людзі. Вось і спатрэбілася сорак гадоў блукання, кам памерлі рабы. За сорак гадоў нарадзіліся вольныя людзі. А ты хіба іначай глядзіш на тыя падзеі?
— Іначай… — Іешуа таксама адказаў не адразу, вытрымаў даволі доўгую паўзу, каб прыдаць словам большую вагу: — Іначай… Вось нам зараз па трыццаць гадоў. Колькі сябе помню, я вандраваў па свеце. Жыў між розных людзей, зведаў усякія плямёны, іх звычкі і культуру. І што магу сказаць: усе людзі сеюць і жнуць, усюды збіраюць плады, якія дае зямля, гадуюць жывёл, займаюцца паляваннем і рыбалоўствам. Усюды працуюць і жывуць са сваіх рук. Нават там, дзе зямля на накалькі месяцаў не падпускае да сябе чалавека: пакрываецца белым халодным дываном, а вада робіцца цвёрдай, як горны крышталь. Усюды чалавек жыве з працы. Пад Богам усе роўныя. Няма ні эліна, ні іудзея… Усе дзеці яго. За трыццаць гадоў я навучыўся многім рамёствам, шмат чаго ўмею рабіць. Ні дня не праходзіла без працы. Той, хто працуе, таго корміць Маці-Зямля, аб тым клопат Айца Нябеснага. Ці ў рабстве чалавек, ці сам трымае парабкаў, жабрак ён, ці валодае незлічонымі скарбамі, адну світку носіць, ці мае багатае убранства; незлічоныя статкі пасвіць, сады даглядае, зямлю арае, ці іншаю маёмасцю валодае — усе мы аднолькавыя. Ты кажаш, сорак гадоў спатрэбілася, каб вытравіць рабства? І хіба зараз у тваім народзе не існуе рабтсва? Ёсць народы, якія ўвогуле не ведаюць, што такое рабства — жывуць, як адна вялікая сям’я… Не, я думаю іначай. Наадварот, каб увагнаць у новае, не прыкметнае рабства, зрабіць нявольнікамі ідэі абранасці.
Заўваж, сорак гадоў ніхто не працуе.  Сорак гадоў!!! І кожны дзень народ мае спажыву. Сорак гадоў — болей чым мы жывем на свеце. Не працуе ніхто! Але іх добра кормяць. Кормяць задарма. Каго кормяць толькі за тое, што яны ёсць? Хто не працуе, але кожны дзень атрымлівае ежу? Адказваю: салдаты і воіны. Армія. Войска заўсёды на ўтрыманні народу. Спатрэбіцца войска, ці не, еле яго забяспечваюць і ежай, і адзеннем, і зброяй. Хто не хоча карміць сваю армію, корміць чужую. Гэта старая ісціна. Чалавек адпраўляецца на службу, стаўшы дарослым, ці калі пачынаецца вайна. А ў маісеевым “войску” — усе, ад малога дзіцяці, да старога дзеда — усе былі салдатамі. Выйшлі з Егіпту людзі, такія ж, як і іншыя. Але праз сорак гадоў блукання з пустыні паказваюцца ўжо не людзі, не новы народ, а нешта іншае… Сорак гадоў іх кармілі не толькі нябеснай маннай і не толькі смажаннымі перапёлкамі… Кармілі кожны дзень яшчэ і словамі. “Вы абраныя Богам! Бог дасць вам у спадчыну зямлю абетаваную… Вы народ абраны, і іншыя народы будуць служыць вам, і панясуць вас на плячах сваіх…” — такімі словамі і кармілі. Так, з пустыні выйшаў новы народ, якога нідзе няма на зямлі, народ, які не ведаў, як жывуць іншыя, не ведаў, што чалавек жыве з працы рук сваіх, народ, які і слыхам не чуў, што ёсць іншае жыццё, як і тое, што ёсць дабро і ёсць зло. Маісей спадзяваўся вытруціць першародны грэх чалавека.  Я не ведаю, на што спадзяваўся Маісей. Магчыма, намерваўся вярнуць на зямлю рай. Але атрымалася ў яго нешта зусім іншае. Напэўна, ён сам жахнуўся таго, што нарабіў. Скрыжалі разбіў, меднага змея ўзняў у пустыні…
Імануіл, адкажы каму спатрэбілася армія ў ліку цэлага народа? Таму, хто забяспечваў гэтае войска правіянтам. А дзеля чаго? Ты ведаеш? Не. Вось і я не ведаю. Якая яна, абранасць іудзеяў!? Яны абраны, але самі не ведаюць на што і дзеля чаго? Абіраюць для пэўнай мэты. Калі трэба ўзараць поле, выбіраюць для гэтай мэты вала; трэба ехаць на кірмаш — бяруць асла, ці каня; а калі збіраюцца вязці тавары ў далёкія краіны і гандляваць імі — для гэта мэты спраўляюць цэлы караван вярблюдаў. Мэта прадвызначае абранасць. Скажы, Імануіл, для чаго абіраюць цэлы народ? Задумайся над гэтым: спачатку з усіх народаў выбіраюць нейкі адзін, водзяць яго сорак гадоў па пустыні, затым з дванаццаці каленаў ізраілевых абіраюць калена Левія, а пасля з усяго народу выбіраюць для адной мэты толькі нас з табою. Ты ведаеш канчатковую мэту? Не. Табе сказалі, ты – Мессія! Збаўца і выратавальнік свету… Ты павінен быў прыйсці, бо цябе чакалі, і ты прыйшоў… Цябе нібыта паслаў сам Бог. Але табе гэта сказалі людзі, праайцоў якіх у свой час таксама нехта выбраў. Ці не для таго выбраў, каб зрабіць з іх нелюдзяў? Дзеля чаго? Думай, Імануіл, думай…
Ніхто не абразае крайнюю плоць, акрамя народу ізраільскага. Калі б абразанне было патрэбным і карысным для чалавека, чалавек нараджаўся б абрэзаным. Айцец Нябесны абразаў бы яго ва ўлонні маці. Ці Айцец Нябесны дурнейшы за зямнога? За сорак гадоў у народа абрэзалі душу. Вол не ведае, чаго яго ўпрагаюць у ярмо, быку не вядома з якой мэтай удзяваюць у ноздры жалезнае кальцо, і каню невядома, чаго накідаюць аброць і цуглямі да крыві разрываюць сківіцы. Тое ведае гаспадар вала, быка  і каня… Бо гаспадар ведае канчатковую мэту. Хто твой гаспадар, Імануіл? Хто твой Бацька? Ацец Нябесны не робіць непатрэбшчыны.
Імануіл маўчаў. Здаецца, парою нянавісць выблісквала халодным агнём у яго вачах: упершыню ў жыцці ён не ведаў што адказаць.
— Але ж мы абраны народ! — заскрыгацелі ў яго голасе металічныя ноты.
— Паўтараю, — лагодна адказаў Іешуа, — кім абраны? І дзеля якой мэты? І хто абраў? Добра было б, калі б народ быў абраны Богам… Але ж у Бога ёсць супраціўнік, яго двайнік, адзін з архіанёлаў, які падняў бунт супраць Айца свайго, і траціну ангелаў зманіў за сабою. І падзенне яго было вялікае… Так, абраныя, але для якой мэты? Безумоўна, абраныя: ружы лепш узрастаюць з гною. — Іешуа усміхнуўся свайму брату, шчыра і адкрыта, ён зусім не меў жадання спрачацца, тым болей крыўдзіць ці абражаць: ён і сам цяпер здзівіўся, што Імануіл не разумее простых рэчаў, якія ляжаць навідавоку. Усміхнуўся і дадаў: — Хочаш, скажу, што будзе далей? Будзе так, як павінна быць. Як заўсёды бывае. Ніхто не ўваходзіць у дом моцнага чалавека, каб абрабаваць яго маёмасць, перад тым не звязаўшы яго. Так і сёння будзе. Але будзе зусім не так, як думаюць тыя, хто абраў народ ізраільскі, хто вызначыў для сваіх мэт нас з табою. Ёсць яшчэ іншая абранасць. І я дакрануўся да той, высокай абранасці.
Яны не прымуць мяне, адвергнуць… На тое разлічвалі ад самага пачатку, каб зняважыць праўду зямлі, каб потым падмяніць яё хлуснёй. Не, спачатку яны будуць крычаць “Асана!”, і натоўп пад’южывацьмуць. Будуць крычаць, пакуль не зразумеюць, што Царства маё не ад гэтага свету. І тыя, хто нібыта абіраў, на гэта і разлічвалі ад пачатку: даць народам зямным мройную мару, безжыццёвы прывід, які адарве іх ад зямлі на загубу сваю. Падманам аслабіць плямёны зямныя, каб скарыць іх пад сваю пяту. Каб споўніць прароцтвы.
— А што ў гэтым дрэннага, што прароцтвы споўняцца? На тое яны і прароцтвы, — запярэчыў Імануіл, — не простыя людзі гаварылі, а тыя, каго вадзіў Бог.
— Прароцтвы ў любым выпадку спраўдзяцца. Споўніцца ўсе да апошняй літары. Але, зноў жа, спраўдзяцца зусім не так, як спадзяюцца яны, — Іешуа глыбока ўздыхнуў, — а ці не пабівалі іудзеі каменнем кожнага са сваіх прарокаў? А цяпер так пашанотна аддаюць павагу? — ён зноў змоўкнуў. Глядзеў на зоркі і маўчаў. А потым, як даўно вядомае яму, як вычытанае некалі ў зорным небе, сказаў проста і без сумнненяў, як ужо здзеснены факт, — яны заб’юць мяне. А потым скажуць: “Прыйшоў твой час, Імануіл! Яго місія скончылася. Цяпер ты працягвай справу Машыаха. Але перад тым, як ступіць на сваю дарогу, ты  спытайся ў тых, хто будзе прыспешваць цябе і патрабаваць рашучых і жорсткіх дзеянняў, спытайся ў іх: “Дзе яго цела? Я бачыў, што вы забілі яго, але цела яго, дзе яно? Пакажыце мне цела!” Вось тады і спатрэбіцца ўся твая цвёрдасць, якой ты навучыўся. У любога памерлага, ці забітага цела ёсць. “Калі вы кажаце, што яго болей няма, то пакажыце мне яго цела! І тады паверу вам, і буду рабіць тое, што загадваеце”,  — скажы ім гэтыя словы, няхай пакажуць маё цела. І яны не знойдуць яго. А тады гавары так: “Значыць, ён ёсць, а вас — няма! Вы толькі прывід і мроя. Хвалі на вадзе, дзьмухну – і няма вас. Вы дзеці бацькоў сваіх, што пустымі ценямі прашлі па жыцці”. Так скажы ім, Імануіл! Бо я буду побач. Я дапамагу табе вытрываць. Я тады стану Валадаром Любові, таму што яна скарыцца пад маю ўладу. Запомні гэта, брат мой, цела — вось маё сведчанне: адкуль я прышоў, і куды пайшоў. Цела! Знойдзеш яго, памацаеш рукамі — пачынай свой Шлях. Не будзе цела — ты многае тады зразумееш, калі ты ёсць. Калі не знойдзеш цела, калі паветра будзеш хапаць рукамі — у цябе таксама мой шлях. Але тады нічога не бойся. Бо чаго баяцца чалавеку, калі Айцец, каторы ў нябёсах, моцна любіць яго. Бо моцная, як смерць Любоў. Вось і ўсё, што я хацеў сказаць табе, брат мой!

15.
Ад Каіфы зноў пацягнулі Іешуа да прэторыі. Была раніца, і яны не ўвайшлі ў прэторыю, каб не знячысціцца, ды каб можна было есці пасху. Стаялі узбуджаным натоўпам і чакалі, што зробіць пракуратар Іудзеі. Выйшаў Понцій Пілат да іх і спытаўся: “У чым вінаваціце чалавека гэтага?”
— Ён злачынца! Судзі яго! Мы не выдалі б табе яго, калі б не было граху на ім, — чуліся выкрыкі з натоўпу.
Рымскі намеснік адразу вызначыў прычыну хвалявання натоўпу, і таму спакойна адказаў на гэтыя крыкі: “Дык вазьміце яго і судзіце па вашаму закону”.
— Хутка пасха. І нам ня гожа нікога забіваць, — адказала шматгалосая гурма.
Усміхнуўся Пілат, паціснуў плячыма і зайшоў у прэторыю. Яшчэ раз паглядзеў на Іешуа, — худы, ў крывавых падцёках і сіняках, — відовішча, вартае спачування і жалю. Жартам адбіў паклон перад ім гаворачы: “Ты Цар Іудзейскі?”
— Ці ад сябе гаворыш ты такое, ці іншыя сказалі табе так пра мяне?
— Я рымлянін. Не мая справа разбірацца ў мясцовых законах. Адкуль мне ведаць, хто ў вас становіцца царом. Цябе выдалі на суд архірэі і твой народ. Што ж такога зрабіў ты, што ўгнявіў іх?
— Царства маё не ад гэтага свету. Калі б з гэтага свету было маё царства, то слугі мае абаранялі б мяне. І я не стаяў бы перад табою, як злачынца. Але маё царства ня згэтуль.
— Дык ты цар?
— Ты гаворыш, што я цар. Я на тое і нарадзіўся, на тое і прыйшоў у свет, каб сведчыць аб Ісціне. Кожны, хто ад ісціны, слухае голасу майго.
— Што ёсць ісціна? — спытаўся Пілат і паглядзеў у вочы Іешуа.
Той доўга маўчаў. Пракуратар ужо не чакаў пачуць адказу, але раптам іудзей загаварыў: “Ісціна – гэта меч двугостры. Ісціна, як змяя з двайным джалам, ухопіш яе за брыдотны хвост, каўзанецца рука, выпругнецца, выслізнецца гадзюка і пырсне атрутаю проста ў вочы. Джгане ў твар – і смерць! Калі ўжо хапаць гэтую гадаўку, дык толькі за галаву, ніжэй, за шыю, каб з усёй моцы заціснуць яе праклятую, каб адно здрыганулася, забілася ў сутаргах і высалапіла рассечанае джала. Няхай сцякае, капае смертаносны яд на зямлю, —  няхай угнойвае глебу, цяпер ён ужо не шкадлівы. Можа, што вырасце добрае пасля ад яго са зляканай чужой душы. Ніжэй ног Госпада, з чэрапа Адама, які ляжацьме пад крыжам — уваскрэснем. Калі не распнем зноў. Богава кроў цурчыць кожны нанава. І мацнейшая за ўвесь дэманічны яд хлуслівай праўды чала — чалавечая, вечная ісціна. Хто ёсць ісціна — так трэба было спытацца. Я — ісціна і шлях. Навучыцеся ад мяне.
— Я нічога не зразумеў у тым, што ты нагаварыў.
— Што ёсць ісціна, спытаўся ты? У цябе баліць зуб – гэта і ёсць твая ісціна на цяперашні момант. І болей цябе нічога не цікавіць.
У Пілата сапраўды цэлую ноч балеў зуб.  Яму надакучыла гэтая жыдоўская катрынка. Не глянуўшы болей на падсуднага, ён зноў выйшаў да натоўпу:
— Я не знаходжу ніякай віны на гэтым чалавеку. Ёсць у вашым народзе звычай: у дзень Пасхі адпускаць аднаго з асуджаных на смерць. Хочаце адпушчу вашага Цара?
— Не трэба! Распні яго. Няма ў нас цара, акрамя Кесара! Распні!! – закрычалі з натоўпу: — Адпусці нам Вараву. Вараву!! Ва-ра-ву!!!

16.
Учора яго знялі з крыжа. Выставілі варту. Апоўначы семдзесят сабраліся ў храме. Імануіл сядзеў сярод іх на самым ганаровым месцы. Напружыўся кожнай клетачкай сваёй істоты, зрыхваўся для кідка, як малады барс. Пачынаўся яго шлях. Вось толькі дачакаецца раніцы, убачыць сонца і развітаецца з братам… За гэты час ён сапраўды палюбіў Яго, Іешуа. Ён так апантана верыў у сваю ідэю, дакладней у ідэі, якіх нахапаўся, вандруючы па чыжых землях, што калі гаварыў, выціскаў слязу з цвёрдых сэрцаў іудзеяў.
Але, пакуль навокал была цемра. Імануіл проста сядзеў і слухаў. Слухаў, што гаварылі старэйшыны. Слухаў і ўспамінаў нядаўняе.

17.
Гэта было за некалькі тыдняў да Пасхі. Мноства людзей, старых і малых, жанчын і мужчын, хворых і здаровых, цікаўных і заклапочаных,  многія прыйшлі ў даліну паблізу Іерыхона, дзе быў Іешуа са сваімі вучнямі. Яны абселі яго брата плотным чалавечым кальцом. Каго толькі не знойдзеш сярод чалавечага мора, шчаслівых і не шчаслівых, радасных і сумных, беднякоў і багатых, здаровых і хворых… Не было толькі абыякавых. Імануіл сеў воддаль, каб яго не заўважылі і не пазналі, яму было добра чуваць, што гаварыў брат.
— Калі ты ўсё ведаеш, адкажы нам, чаму мы павінны пакутаваць ад столькіх хваробаў, — спыталіся ў яго.
“Чаму мы пазбаўлены здароўя, якое маюць іншыя?” — шумеў народ, і з натоўпу панесліся выкрыкі: “Вучыцель, ацалі нас!” — “Збаў!” — “Пашкадуй нас”.
— Умілаваныя, — загаварыў Іешуа, — вы шчаслівыя, калі шукаеце Ісціну. Я дапамагу вам на гэтым шляху, і дам хлеб мудрасці. Шчаслівыя вы, калі хочаце вырвацца з-пад улады Сатаны, бо я прывяду вас у Царства ангелаў Маці вашай, куда не можа пранікнуць улада Сатаны.
— А дзе ж нашая Маці? І хто Ангелы яе? Дзе знаходзіцца Царства, якое ты абяцаеш?
— Вашая Маці знаходзіцца ў вас саміх. А вы знаходзіцеся ў ёй. Яна спарадзіла нас і дала жыццё. Ад яе атрымалі вы цела сваё, і прыдзе дзень і абавязаны будзеце вярнуць яго… І закон Вашай Маці-Зямлі валадарыць над усім, і кіруе вашымі целамі гэтак жа, як і усімі, хто жыве на Зямлі. Кроў, што цячэ ў жылах вашых, бярэ пачатак ад Маткі вашай, ад зямлі. Яе кроў падае з аблокаў, б’е крыніцамі з нетараў зямных, журчыць горнымі ручаямі, шалясціць лістотай дрэў, падымаецца, як пыл, над збажыною, дрэмле ў глыбокіх далінах, спякотаю паліць у пустынях… Напраўду кажу вам, Чалавек — гэта сын Маці-Карміцелькі Зямлі. Ад яе атрымлівае сваё цела, падобна таму, як расце народжанае немаўля, кормячыся малаком з грудзей сваёй матулі. Напраўду кажу вам, вы — адно целае з вашай Маці-Зямлёю: яна знаходзіцца ў вас, а вы — у ёй. Ад яе вы нарадзіліся і жывяце, дзякуючы ёй, і ў яе вы вернецеся аднойчы. Таму наследуйце яе Закон… Не шукайце Закону ў Пісаннях зямных. Бо Закон — гэта Жыццё. А пісанні чалавечыя мёртвыя ёсць. Напраўду кажу вам, Маісей не атрымаў свае Законы ад Бога напісанымі. А праз Жывое Слова. Закон — Слова Жыцця, сказаннае Жывым Богам, перададзенае жывым прарокам для жывых людзей. Ва ўсім сутнасным запісаны гэты закон. Вы знойдзеце яго ў траве, у дрэвах, у рацэ, у гарах, у птушках нябесных і рыбах марскіх, у азёрах і морах… Асабліва шукайце яго ў сабе саміх. Напраўду кажу вам, усё сутнаснае, у якім ёсць жыццё, бліжэй да Бога, чым Пісанне пазбаўленае жыцця… — Шмат чаго яшчэ гаварыў тады Іешуа, і дзівіўся Імануіл словам яго, і многія з іх не мог зразумець. І здалося ў нейкі момант Імануілу, што Іешуа пазнаў яго ў натоўпе, бо словы, пачутыя далей, былі звернуты менавіта да яго: — І сапраўдныя браты вашы — тыя, хто выконвае Волю Айца Нябеснага і Маці Зямлі. А не браты па крыві. Напраўду кажу вам: Вашы сапраўдныя браты па Волі Айца Нябеснага і Зямлі Матухны палюбяць вас стакроць болей, чым браты па крыві. Бо з часоў Каіна і Авеля, з тае поры, як браты па крыві парушылі Волю Бога, няба больш брацтва па крыві. І брат адносіцца да братоў і сясцёр сваіх як да чужых людзей. Таму і кажу вам я: любіце сапраўдных братоў сваіх, вызначаных вам Воляю Госпада вашага у тысячу разоў больей, чым братоў сваіх па крыві.
Бо ваш Айцец Нябесны ёсць Любоў.
Бо ваша Маці-Карміцелька Зямля ёсць Любоў.
Бо Сын Чалавечы ёсць Любоў.
І дзякуючы Любові, Айцец Нябесны, Маці-Зямля і Сын Чалавечы — паяднаны адзінствам. Бо Дух Сына Чалавечага паходзіць ад Духу Айца Нябеснага і Цела Маці-Зямлі. Таму будзьце дасканалымі, як Дух Айца Нябеснага і Цела Зямлі-Карміцелькі. Любіце Айца вашага Нябеснага, як Ён любіць ваш Дух. Любіце гэтак жа і Маці-Карміцельку — Зямлю, як яна любіць вашае цела… Бо Любоў вечная і мацнейшая за смерць.
Тое, што не магчыма для людзей, магчыма для Бога і з Богам. Калі вы верыце ў ангелаў Маці-Зямлі і паважаеце іх Законы, вера ваша падтрымае вас, і вы ніколі не ўбачыце хваробы. Майце таксама Веру і Любоў Айца Нябеснага. Бо хто мае веру ў Яго, ніколі не будзе падманутым і не ўбачыць нават смерці сваёй.
Любоў церпялівая, любоў пяшчотай напоўнена, любоў не мае зайздрасці, яна не робіць зла, і не радуецца несправядлівасці, а знаходзіць радасць толькі ў праўдзе, у ісціне і справядлівасці. Любіце адзін аднаго, бо Гасподзь ёсць Любоў. Няхай будзе мір паміж вас. Няхай святло свеціць…

  18.

І зусім іншае цяпер чуў Імануіл на савеце старэйшын.
— Мы прывабім іх царствам за мяжою жыцця, а зямныя царствы возьмем ад зямлі. Народы зробяцца слабымі. Не знойдуць апірышча ў душы сваёй. Таму што хісткімі будуць іх крокі па зямлі. Калі думкі лунаюць за аблокамі, чалавек не трывала стаіць на зямлі. Летуценнікі. Зробім з іх летуценнікаў і лёгка скарым пад сваю уладу, — гаварыў адзін сярод сямідзесяці.

                19.

Семдзясят чалавек прасядзелі ўсю ноч. Яшчэ з вечара выправілі пасыльнага на гару Сінай за Вучыцелем народу ізраільскага. Першы раз павінен з’явіцца ён перад Сінедрыёнам, толькі таму, што Імануіл раптам заўпарціўся. Якія аргументы толькі не прыводзілі, колькі слоў зляцела з гарачых языкоў, але дарэмна… Імануіл заставаўся цвёрдым і не пахісным.
— Калі Яго няма, то навошта я застаўся на гэтай зямлі? Усё страчвае сэнс. Усё — бессэнсоўна.
— Сэнс застаўся тым жа самым, — стомлена і абыякава пярэчыў Каіфа, увесь час паглядваючы на дзверы, у якіх вось-вось павінен з’явіцца яго вучыцель: — У чым ты бачыш канец? Хіба не таго ж самага мы дамагаліся?
— Не! Не!! — крычаў Імануіл, перапоўнены моцай, нібыта гэта не ён спрачаўся цэлую ноч адзін з усім Сінедрыёнам. — Знікла цела. Яго няма. У вас няма цела і вы не ведаеце, дзе яно. Пакажыце цела! Варта стаяла ўсю ноч і нічога не заўважыла. Яго вучні — баязліўцы, не прыходзілі. Дык дзе ж яно? Цела няма, значыць, ён Ёсць. Тут побач, вы проста не бачыце. Вы нічога не бачыце, акрамя ўлады золата. Але ёсць ячшэ і Айцец у нябёсах, якім увесь час трызніў мой брат. Ён ёсць, а вас — няма. Вы толькі мроя, прывід, міраж… Вас  і не было ніколі. Вы — як грабы, зверху размаляваныя, а ўнутры — мерцвячына. А я ёсць, і брат мой ёсць, мы ёсць і будзем. І ёсць яшчэ зямля. Ёсць іншыя людзі, жывыя… І сонца ёсць. Я не дапамагаю трупам. Ідзіце туды адкуль прыйшлі.
Імануіл падняўся і скіраваўся да дзвярэй. Якраз на парозе і сутыкнуўся з ім, “вучыцелем народу ізраільскага”. Ён ніколі не бачыў яго раней, але адразу ж прызнаў. Вочы — у вочы. Стаяць адзін супраць другога, глядзяць адзін на аднаго і маўчаць, і ніхто не саступае дарогу: Імануіл — і чалавек без імені. Усе, што сядзелі ў сінедрыёне, стаілі дыханне. Маўклівы паядынак доўжыўся хвіліны тры. Нарэшце Імануіл палез за пазуху, некалькі ахоўнікаў напружыліся, гатовыя кінуцца на яго, але дастаў не нож, — сціснутую ў кулак руку:
— Вось табе за брата. Плата за Машыаха, — і жбурнуў яму ў твар жменю дробных манет.
Срэбра расыпалася па падлозе, зазвінела. Прыхадзень адхіснуўся ад дзвярэй, і раптам, схапіўшыся рукою за сэрца, асеў на падлогу.
Не аглядваючыся, Імануіл пераступіў праз яго і выйшаў з сінагогі на вуліцу. Ніхто не кінуўся следам.
Пачало віднець. Быццам аднавокі цыклоп, вызірнула з-за высокай гары чырвонае ранішняе сонца…
Займаўся новы дзень.

                Падписвайтесь на мой Ютуб канал и слухайце песню Битва Лбоваи https://www.youtube.com/watch?v=qeY-twePwo0