***Насрулла Байбулатов: Йылларым ва йырларым Яшда бир де билинмей Агъып турду йылларым. Бугюн буса яшлагъа Багъышлайман йырларым. Яшлыкъ арек чыкъгъангъа Турмайман кантым айтып. Йырларымда яшлыкъгъа Гененемен мен къайтып. Шюкюр болсун, гёремен Яшларымны торайып. Олардан къарай магъа Яшлыкъ гене орайып. Яйнайман яшлар булан Кюр кююмде айланып. Бютюн яшавум къалгъан Яш урлукъгъа байланып. Яшлагъа багъышланып Язылса да йырларым, Яшлыкъгъа тезден берли Савболлашгъан йылларым. Тек яшларсыз мен къалып, Болмагъанман дувана. Яшайман яшлардан да, Яшлыкъдан да къувана. Гьар йырда чеберликни Беремен сырын чечип. Сизин рази этмесем, Яшлар, къоярсыз гечип… Къумукъ ёммакълар Билип къал сен, къумукълар Кёп ёммакълар яратгъан. Шолардан наслулагъа Оьз сынавун къаратгъан: Гьайванланы гьакъында, Сигьрулу, яшав-туруш. Болмай къалмай ёммакъда Ябушув булан уруш. Шоланы гьар къайсы да – Тюгенмес гьакъыл урлукъ. Бугюнлерде де халкъгъа Этип тура зор къуллукъ. Оьзлерде пери къызлар Шиша къалалар къура. Янгызгъа кёмек этме Гьар заман гьазир тура. Шо гьакъда яхшы биле Яшавну гёрген къартлар. Ёммакъларда айтыла Аждагьа, девлер, нартлар. Бир хан минеген айгъыр Гёзенде хурма ашай. Къоян десенг, амалсыз, Жанлардан къоркъуп яшай. Сукъланмагъа да къыйын Тюгю алтын Тюлкюге. Бёрюню акъмакъ башы Къалгъан гьаман кюлкюге. Энемден къутулмагъа Тынч ёлун таба Кюлбай. Къумукъ халкъ ёммакъланы Тили пасигь, эпсиз бай... Гьар гюн де охуп, язып, Чыгъып битди ябагъым. Сюежек эдим болса, Мени алтын чабагъым. Айтгъанымны этдирип, Ону сынажакъ эдим. «Бешлер»алып гьар гюн де Дарсда къанажакъ эдим. Аварасын тийдирмей Къыргъа къалсам да гетип, Гьазир къояр эди о Тапшурувланы этип. Тилевюм огъар айтмай, Къоймажакъ эдим артгъа. Тек къоркъуп ошамагъа Ёммакъдагъы мен къартгъа. Гёзюм сатмажакъ эдим Дюнья, денгиз малына. Таъсир этмеге болсам, Къыйматланы гьалына. Топ оюн Майданчада ойнайлар Яшлар батып терине. Топгъа тебе астаракъ Бермеге бир-бирине. Олар гьали бёлюнген Эки гюпге пайланып. Гол гийирме де къарай Бажарывлу айланып: Топгъа ес болмакъ учун Бирев къолун тийдирмей. Санлары авуртгъанын Йыгъылса да билдирмей. Гёр, бир яш топну алып, Алдатып чыкъды алгъа. Къапулагъа етишмей Токътама сюймей ялгъа! Гьужум этме алгъасай Бары да яшны къувуп. Къалар эди гол гирсе, Огъар хадиргюн тувуп. Къапучу буса бек сакъ, Ариге чыгъып таймай. Къаст эте сакъламагъа Голну гирмеге къоймай. Хошлана гьаман сайын Топну йыракъ атгъангъа. Оюнда болмай къалмай Утдургъан да утгъан да. Тек олар барысы да Топ оюндан кеп алып, Уьйге къайталар бирче Къурдаш кююнде къалып. Тангда Ярыкъ тюшген ерлеге Ай яшынып танг сагьат. Сав юрт уянагъангъа Болагъан йиик шагьат. Кёк бираз гёк урулгъан Гёлекге ошай онггъан. Гече яй янгур чайып, Юртну чангы да тонггъан. Ел эшип, тереклерде Япыракълар къартыллай. Яшыл отдагъы чыкълар Алай арив йыртыллай. Гёзлерим оьзлюгюнден Танг ярыкъгъа телмире. Бу гьайран гёзелликден Юрек шекер гемире. (Бетлеге гёре охумакъ учун) Касбуланы гьакъында Муаллим сорав бере: – Ишлер кёп юрютмеге Юрек алгъангъа гёре. Уллу болгъанда къайсын Сиз танглажакъсыз?– дей ол. Дарсда олтургъан яшлар Жавапгъа гётере къол. Тынгласанг тергев берип, Къулакъ асып гьар яшгъа Сырын этелер ачыкъ Бири-биринден башгъа. Касбуну сайлай къайсын Ойлашып оьзлер терен Гезик булан билдире Олар биринчи керен. Инг алда айта сёзюн Иштагьлы кюйде Нана: – Болажакъман муаллим, Класда экинчи ана. Бережекмен яшлагъа Билим терен, тарбия. Якълай ону пикрусун Пайзат булан Рупия: – Гележекде быры яш Гьюнерли болар йимик. Къаст этербиз охувгъа Тюшюнюп къалар йимик. Биз муаллимлик ишни Къыйынын мекен англап, Уьлгю аларбыз сизден Сыйлы касбуну танглап. – Уллуда доктор болуп, Гиччипавланы гьайын Этежекмен,– дей Зулай, – Олар авругъан сайын. Ишге мен гиришгенде, Сынавум артдырарман. Акъ халат гийсем атым Яхшыгъа айтдырарман. Белсенермен сабийлер Къувнап оьссюн деп ерде. Савлукъгъа тенг гелеген Артыкъ байлыкъ ёкъ бирде. Сонг Роза айта аста Гёзюн-къашын ойнатып: – Дюньяны яйнатарман Гюл тереклер орнатып. Анамдан мен уьйренип, Гёлек де назбериш де Тигежекмен омузлап, Ялкъмас йимик бир ишде. Халкъ арада дерзиге Этилмей къалмай абур. Билемен, ине тутгъан Тарыкъ айланма сабур. Тигивюме сукъланып, Айтылгъанчагъа атым Тюшежегин англайман Артдырма гьаракатым. – Гьаракат чы кимге де, Тарыкълы гьаман аз-маз,– Деп, сонг Жамсият сёйлей Гьазир болмагъа ашбаз: –Берип къойсагъыз магъа Гьайван этни, къуш этни Башгъа юртлардан гелер, Ахтарып бизин гентни. Болажакъ къазан толуп, Шорпа, пилав, илашгъа. Согъан, бурч, яшылчалар, Къошажакъман мен ашгъа. Кёрюкде бишип экмек, Яшлагъа исси къалач. Эртен, тюшде ва ахшам Бирев де къалмажакъ ач. Чуду этме къолларман Халтаны, балкъабакъны. Ким де сюе билемен Къызартылгъан чабакъны. Янгыз уллулар тюгюл, Болардай рази яшлар, Гьазир этермен шолай Юз тюрлю татли ашлар. – Ашбазны сен касбусун Кёп сюегенге кюрсен, – Дей, огъар гьайван доктор Болма умутлу Гьюсен: – Савлугъуна багъажакъ Яшланы бизин Зулай. Мен буса къаражакъман Авруса сыйыр, кюлай. Жанланы гьар къайсы да Къалажакъ мени танып. Аврумажакълар олар Иссилигинден янып. Къолу-буту майшалып, Ёкъ ерден къалса сынып, Мен шоланы байласам, Агь этмежеклер тынып. Къурсагъы бек авруса, Санын болмай ойнатып, Ичирежекмен къоймай Дарман отлар къайнатып. Кёп аврувлагъа дарман Тузлукъ, нагь ва урлукъ май. Гьайванланы да сангъа Салмай къойма ярамай. –Топуракъгъа,– дей Азим,– Этме сюемен къуллукъ. Эпсиз кепиме геле Табиатдагъы чувлукъ. Оьсдюрежекмен будай Савлай юртну тойдуруп. Гьайван этни, къуш этни Таман чакъы болдуруп. Пастан, харбуз да болур, Гесмеге тилим-тилим. Татлиси ярар йимик Ашагъан заман тилим. –Къастлыман,– дей Атав да,– Балжибинлер сакълама. Гёзюмню бебейидей Табиатны якълама. Атамдан уьлгю алып, Емиш бав салажакъман. Алма, гьармут, гьайвадан Мол тюшюм алажакъман. Тереклени къыйгъан сонг Тюбюн къазып, сув салып, Белсенип ишлесем де, Къалмажакъман мен талып.
Орнатарман, озокъда, Борласын да юзюмню. Дагъы башгъа касбуда Гёрмеймен мен оьзюмню. – Къуражакъман,– дей Паша, – Кёп къабат бийик уьйлер. Къыйын тиймежек ташны Чыргъа салагъан кюйлер. Къалкъысына да сыныкъ Тутажакъман мен оьзюм. Ярты къоюп ишимни Ялгъан айтмасман сёзюм. – Шолай болгъан сонг мен де Ташыжакъман таш, къайыр,– Дей, гьалиге бир сёз де Айтмай тынагъан Тагьир,– Уьйлер къурагъанлагъа Болар менден шо кёмек: Уллу машинге юклеп, Шоланы ювукъ тёкмек. – Сизден ким болажагъын Заман этежек малим, – Дей, яшлагъа тынглагъан Дарс береген муаллим,– Къайсы касбу да яхшы, Къайсы касбу да тарыкъ. Касбугъа амин къалгъан Тапма бола бетъярыкъ.
Къурдашларым булан мен Бугюн циркге баргъанман. Ажайып болуп оьзюм Авзум ачып къалгъанман: Пегьливанлар* юрюйлер Теларкъандан* зор бийик. Тегиш ёлдан сюрюнмей Абат алагъан йимик. Бири-бирин гётере Миндирип инбашына. Сан да гёрмей айлана Къаплар гийип башына. Бир башгъасын мен айтсам, Топланы атып ойнай. Антгъа сама бирисин Къолдан тюшмеге къоймай. Гёзбавчу*сигьру*къоллап, Бармакъ тийдирип къашгъа, Кампет бере савгъатгъа Алда олтургъан яшгъа. Чырдан да оьтюп чыгъа Ел йимик оьзю борап. Арсланкъапланны йыгъа Тикленип огъар къарап. Доммайлар* да къарышып, Бирче шарлар толтура. Шахуллап атылгъанча Уьстюнде де олтура. Къып-къызыл тюсге бояп, Эринлерин, энглерин. Ерден сюйрейлер узун Гёлегини енглерин. Оьзлер ялкъма билмейлер Сандыракъ-самаркъавдан. Бир йылай, бир де кюлей Олар чыкъгъанча «кавдан». Кюлай гьюнер гёрсете Масъалаланы чечип. Биз биринчи класда Битмеген гьали де гечип. Тюз жавап бере гьаплап Уьйретеген есине. Санавланы ойлашып Алагъандай эсине. Яхшы англай ол гьали Давламаса къолайын. Шо саялы Бишевге Узата онг колайын. Заманын бош йибермей Экиси де ябушуп. Тапшурувланы кюте Жан къурдашлар табушуп: Оюнчакъ чычкъанланы Авзуна тутуп ташый. Бир-бирини аркъасын Хапмай, астаракъ хашый. Аюв балалар бийий Эки аякъдан туруп.
Баш ийип икрам эте Жабаргъа тизин уруп. Циркде шолай пагьмулу Къыр жанланы къайсы да. Гьалал болсун олагъа Биз яшланы харсы да.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– *Пегьливанлар – теларкъандан юрюп гьюнер гёрсетеген циркни артистлери (канатоходцы). *Теларкъан – телден яда темирден этилген аркъан (трос). *Гёзбавчу – сигьручу (иллюзионист) *Сигьру – гьайран иш, гьаракат (волшебство, колдовство). *Доммайлар – мунда: клоунлар. Даим геч гелип Къасум, Дарсгъа алгъасап етмей. Танапусда бек ойнай, Этеген иши битмей. Зенг къагъылгъан сонг да ол Айлана чабып, талып. Майлы къалачын ашай Мактапгъа гелген алып. Бир де къошулма къарай Яшлагъа топ ойнайгъан. Сагъызын айландырып, Бир токътавсуз чайнайгъан. Гечигип геле дарсгъа Лепекесин де тарап, Класгъа гелгенде билмей Гирме тарыгъын сорап. Муаллими къайнашып, Олтура ол еринде. Тек кютмей тапшурулгъан Гьисапланы бирин де. Бирев юмарлап атса Оьзюне кагъыз гесек. Къайтарып, ялгъан тюгюл, Экини ата десек. Яллыкъ не экенин билмей, Артгъа багъып бурула. Тынглайгъанлар табулса, Сёзге гьаман къурула: – Къыйын нече де магъа Тузакъгъа тюшген йимик. Дарсда рагьат олтурма, Айтсам, шанжалым бийик. Муаллимни битмейген Сёзюнден авруй башым. Тынглайым огъар нечик, Тербетмей гёзюм-къашым. Атымны ол айтмаса, Рази болажакъ эдим. Уьйге йиберип къойса, Юхлап къалажакъ эдим. Тек чыдама герекмен Дарс битгинче бирдагъы. Чакъгъа иштагьым геле, Эпсиз арив къырдагъы,– Деп кюстюнеген Къасум Кант эте шолай хыйлы. Англамай билим алмакъ Нечик байлыкъдыр сыйлы.
Ассаламу алейкум, Яш охувчум! Бер чи гьали, къысып къолунг алайым. Чебер сёзге гече-гюн мен белсенип, Янгыз сагъа къуллукъ этип талайым. Гьар заманда юрегиге ёл табып, Язгъанларым, къой, алдынга салайым. Йыллар мени башым ап-акъ этсе де, Сени булан яш чагъымда къалайым… Жагь, къызым, сен шаирни Атын алгъансан сыйлы. Магъа насип явгъанын Исбат этесен хыйлы. Насипни алмай тилеп… Абурлу-сыйлы болгъун Таж гийип, тёрлер елеп… Проворная доченька, ты поэтессы Имя взяла – почёт-1, То, что мне предписано счастье Ты подтверждаешь не раз. Счастье получают не по просьбе, Будь счастливой в почёте всегда. Корону наденешь или без нее в местах почёта Главное, не теряй себя никогда. ––––––––––––––––––––––––––––––––– -1 Моя младшая дочь названа в честь Джаминат Керимовой, стихотворение в оригинале написано акростихом
© Copyright: Расул Макашарипов, 2018.
Другие статьи в литературном дневнике:
|
