1
Фад алатна, хьайи кар тир, им яргъал,
Вични, агъзур йисан идалай вилик.
Афшан хуьре, Бухарадиз, лап мукьвал,
Хьана аял, вирибурун, алай рикI
Диде-буба – хуьзвай ксар, мал-къара,
И кIвалахдал, жезвайбур тир яшамиш.
Гьич хиялдиз къведачир хьи, мукьвара,
Чпиз кьисмет ийидайди и багъиш.
Чпи чIугур кьван азабрин, яз къимет,
Кесиб кIваляй ихьтин са хва акъатун;
Им тушни кьван, шад ийидай, са кьисмет?
Хцел, Духтур лугьудай, тIвар акьалтун.
Садбуру, им тIебиатдин кIвалах я,
Низ хьайитIан, жагъин тийир, несиб хьун.
Халкь паталди, лап адетдин дамах я.
Кваз такьуна, кIвал-югъ, хизан кесиб хьун.
Вичихъ авай акьуллувал, гьам амал,
Ам виридаз кIан яз, алай гъилерал.
Виридакай хкягъна хьиз, кесиб кIвал,
Бахтунин къуш, ацукьна и кIвалерал.
Руьгь - девлетлу, Духтур - тIварни, магьир хьун,
ТIебиатни диде хьана, ариф яз.
Гьам тебиб хьун, гьамни - магьшур шаир хьун.
Гьам сагъардай, устадни хьун, мариф яз.
Ада сагъар авунбурун, начагъвал,
Квадарзавай, хъсан къилих гьалари.
Дарман ийиз, хъчаркай, хуьз сагъвал,
Дарманар жез, чирна, векьер-кьалари.
Адан гьар югъ, хийирлу тир, кIвалах тир.
Садазни ваъ, - лугьун тийир, са кас яз.
Ам, лагьайтIа, Афшан хуьруьн дамах тир,
Азарлуйриз, куьмек гуниз ам, хас яз.
Адан уьмуьр, гьам ахвар, гьам кIвалах яз,
КьетIенбур тир, кьатIунарни ийизвай.
Куьмекар гун, кьун тавуна, къерех яз,
Вичихъ галаз, кIвалахдайбур жагъизвай.
Гьелелигда, кьисмет амай ахвара,
Вилик кумай, азиятдин кIвалахар;
Яргъал рекьи, эверзава, мукьвара,
Авун патал, ам гьакъикъат уяхар.
2
Гзаф яргъай, къариб хабар атана,
Бухарадин эмирдин руш, начагъ яз.
Маликадин, авай чара атIана,
Жерягьривай, сагъар тежез, уьзягъ яз.
Сефилни яз, ажугълуни, хъелни кваз,
Гьич садазни гузвачалдай, ада яб.
Чукурзавай, атайбурни, кваз такьаз
ДакIардавай, кIелни тийиз, гвай ктаб.
ЦIарачни кьван, руш акур чIавуз, икIа?
Буба-эмир – Бухарадин жен еке.
Сагъардай кас, гъун патал - руш Малика,
Буйругъар гуз, са-сад авай, тваз рекье.
Духтур, кIвализ мукьва хьунвай, эмирдин,
Течир тIалди, кузваз акур азарлу.
Минараяр, мискIинрин дегь девирдин,
Галтад жезвай, кукIваривди, тир зарлу.
Са кас, варцел алай табиб, вилив хуьз:
«Зун везирдин хва Мирзо я, - лагьана.
Эмирдин руш, алахъ заз гуз, рекьив гъиз.
И тIалабун ая, заз ваъ талагьана. -
Зун Мирзо я –лугьуз, адав гъил гана!
Дарман гана, муьтIуьгъ ая, чан табиб.
Вуч кIандатIа, ая, ам рекьив гъана,
Заз уьмуьрдин юлдаш ая, чан табиб!» -
И ван хьайи, Духтур, гьакI мягьел хьана.
Чидач иниз эвернатIа, вуч патал?
Вишералди ам хуьрера къекъвена,
ИкI акур туш, гъиз кIанзавай, руш патал.
Адаз, вич и сефер гьайиф атана,
Дуьнья тирди, чир хьана са фана яз.
Чап тамашна, жаваб гунуг кьатIана,
Мирзо, жегьил тир, гьевессуз, чIана яз:
«Азарлудаз тамашин зун, эвелдай…», -
Хкаж хьана, ам гурарай мермердин.
Дараматар, а кьадардин гуьзелдай,
Кьакьан тавдин, дестекар - хуш тегьердин.
ЧIагурнавай, ракIарихъ гъил галукьна,
Кве ятIани, цIарцIар гузвай, къеняй нур…
Векъидаказ, вири кьулухъ авуна:
«Азарлуни зун кьилди яз, кьилихъ тур…».
3
Инсан туькIуьр авунватIа, кьарадкай,
Элкъуьрзава, кьарадиз вуч паталди?
Духтура и фагьумайла, кардикай,
Хьана мягьтел кар, адаз вич паталди.
Тавханадин, къванерни кваз, куькIуьниз,
Акур чIавуз, амукь хьана гъарикIа.
Гьар са цлай, къариба тир экуьниз,
Пердедикай акуна экв – Малика.
Надир цуьк хьиз, багьани тир къиметдиз,
Гар хьтин руш, акъат хьана виликай.
Духтур мягьтел хьана, вичин кьисметдиз,
Ам са герен, хкатна вич вичикай.
Маликади, атайдавай жузуна:
«Вун вуж я лагь? Жерягь яни? Жаваб це?»
Духтурдиз, вич цIу кайиди хьиз акуна.
Ам лал хьана, гаф амачиз, ван - меце.
Руш, лагьайтIа, а кьадардин, назик тир,
Руьгь гьатнавай, аламатдин ракьара.
Хуьн паталди, халкь авунвай, са цуьк тир,
Кас авачир, дерди гьалдай, мукьвара.
Духтурдини: «Багъиш ая, вуна заз,
Зун –духур я, цIийи жуьре сагъардай.
Ваз гъуьл кIан я, туьхуьн тавун патал наз,
Гьар са юкъуз, вал кIанивал гьакьардай. -
Къаб хайи хьиз, ават хьана, гъилевай,
Хъвер къугъвана, пIузаррилай, ван ийир.
«Ваъ, Малика, дустунай яхъ, кIвалевай,
Вун гъуьлуьз фин сарасуз я! Айибмир –
КIани касдиз…» - Хъвер кьатI хьана, куьруь хьиз,
Акъвазна яд, гимиш хьтин булахдай….
«Дугъриданни, вун жерягь туш, вири хьиз,
Бухарада тахьай сад, икI кIвалахдай…»
Шагьзададин вилера мад, гьа икIа,
Гъам амайтIан, экв гьатна, и арада.
Буйругъ саягъ, рахаз хьана Малика:
Табиб яз, вун амукьда тавханада!» -
Сефил яз чин, руьгьдин секинвилелди,
ТIалдикай, са гафни лугьун тавуна…
Эхь, - лагьана, ада разивилелди,
Ктабхана, кIан тир, адаз акуна.
4
Маликадин буйругъ тухуз алакьна,
Кьакьан цава, къушди лув гур саягъда.
Духтур, вичин мурадрихъни агакьна.
Океанда, китдин сирнав, саягъда.
Ктабхана, ктабар лап куьгьне тир,
КIватIалнавай илимарни шиирар.
Хазина тир, камал багьа, дегьне тир,
Ихтиярда гьатна адан - магьирар.
Гзаф йифер, пучна ада уьмуьрдин,
Кьил акъудиз, серфна ада илимриз.
Ам иеси тир, залан тир фикирдин,
Вуч гудатIа, течиз вичи илимдиз.
Камаллу тир, гьар ктабдин цIарарай,
Лугьудайвал, дегь девирра акъудай,
КIелайла, кьил акъат тавур арайра,
«Вучиз?» ва «гьикI»?-суаларни кваз гудай.
«Яшамиш жез, куьз рекьиз, эхирдай?» -
ИкI лагьана, экъечI тежез, азабдай.
Аллагьдиз ван жез кичIела, фикирдай,
Гунагьрилай, гъилни къачун тIалабдай.
Кьилди кIвале, авай чIавуз, мичIи тир,
ТIалаб ийиз, ацукьдай ам дакIарда:
«Декьин патал, са вуч ятIан, гъвечIи тир,
Сир чира заз, вуч аватIа, и карда.»
Зегьмет чIугваз, чирвал къачуз, ягъиз ял,
РикIел атай Духтурди и вадеда;
Хайи макан, Афшан хквез, вичин кIвал,
Хъфиз кIан тир, са кьил чIугваз дидедал.
Машгьурвилиз хуш тиртIани, амма ам,
Духтурвал ваъ, вичин рекьихъ къекъвезвай.
Гьахъвал жагъур авун патал, къачуз кам,
Вичин ктаб туькIуьрунихъ гелкъвезвай.
Чирвилерин океанрай жагъурна,
Гьич авачир, багъа къашар асиррин,
Дафтарда тваз, сад масадахъ галкIурна,
Инсанриз гуз, кIанзавай, дегь девиррин.
Бубайризни шукур гъизвай, Духтур яз,
И арада, къаравуш руш атанва:
Вичин ханум, Маликади, лазим яз,
Вичин патал, герек яз, ша лагьанва.
5
Гьабиб тадиз, рушан патав фейила,
Ктабханад кьацIарив руш агатна.
Духтураз са гьуьрметиз кIан хьайила,
Са ктаб гун, рушан рикIел акьалтна.
И ктабрин арадай сад къачуна,
ЭгечIна ам, чарар са-сад ахъагъиз.
И цIарарай, са вуч ятIан акуна,
Хуш тир гафар кIелна, ада ара физ:
«Табиб, вуна Коран фена, рикIелай,
Муьгьуьббатни авай затI я лагьана!..»
Гими хьтин, лабар вегьей, гьуьлелай,
Духтур кисна, са вуч яIан кьатIана.
Ам, раб хьана, асух авур, такуна,
Дишегьлидин сивяй ван хьун, кьисмет яз.
Бухарадин тIал, экв хьтин акуна,
КIанибурун арадавай, гьуьрмет яз.
ВикIегьдаказ рахаз хьана Малика,
«Мислиматаз кутугнавач муьгьуьббат.
Вуч затI ятIа, чирун, гьелбет, гьа икIа.
Иви, пиян авун, тушни мусибат?» -
Тавханада, чIехи хьанваз, шагьзада,
Тахсир яни, гуьрчегди яз, чIехи хьун?
Муьгьуьббатдин тIал гьатнавай арада,
Виш йисарин, къанунризни акси хьун?
Духтура вуч лугьуй адаз? Жегьил яз,
Куьмек авун, герек тирди, ва гьикIин…
«Кьве затI ава, - жаваб гана, сефил яз, -
Течир тIалар: муьгьуьббатдин, кьиникьин.» -
Ктабханад, кьулухъай, ван акъатна,
На лугьуда, цIайлапанар ягъай хьиз.
Сад, ктабрин харадикай хкатна,
Мирзо вилик акъат, тIвал кягъяй хьиз.
Абур кьведак, регъуьвални акатна,
Чеб и саягъ акун хьана, къулайсуз.
Ктабдай кIел авур кьве гаф акъатна,
Гьабиб чIалахъ туширтIни чарасуз.
Эмирдин руш, Мирзо кисна, килигиз,
Шадвилин хъвер, хъиткьин ийиз вилерай.
«Мусалай я? И саягъ, куьн вилик физ?!»
ЭкъечIна ам, кьве жегьилдин хъилерай.
6
Зайифарда, гьар са инсан, къастуни,
Мирзодин тIал, тушир, гьелбет, бахт патал.
Дуьз муьгьуьббат тушир адан, стIуни,
Адан ялун тир - эмирдин тахт патал.
Йиф акъудна… «Яргъа къекъвез, вилик кваз,
Гъил авурла, яргъал акваз, мукьваллаз!
И гуьзел тир эмирдин руш Малика,
Икьван йикъар акъудзава, нихъ галаз?
Чидач, гьинай атанватIа, и ягьсуз,
Табиб хьана - рикIиз хуш кас, рушан дуст.
ЧIуру тир сир гвайдаз, кIани кас, - лугьуз,
Тахт кьун патал, алахънавай, тежез суст.
Ваъ, икI жедач, са вуч ятIан…» Экуьнахъ,
Мирзо тадиз къведа Духтурдин патав.
«Вири крар чIурда, акур рикIинихъ,
Зун везирдин хва я, гьакIан туш, кинтав!..
Заз чида, ам, жанаби я, гьуьрметлу,
Ам тахтуниз мукьва я, туш зарафат,
Кар чIур хьана, пулдихъ къачун къиметлу, -
Ам Духтурдин патав къвез, ква гьерекат!»
Дустуниз хьиз, душмандай кьун тавуна,
Мирзо къведа, хъвер кваз, тебибдин кьилив:
«Чаз хуш я вун… Чун ваз буржлу, яз кьуна, -
Ваз пишкеш гуз кIанзава, заз шадвилив.
И кисе ваз. Амма пишкеш къизилар,
Бес я, вуна ина хийир гайи кьван.
Ахлад инай, яргъа авач мензилар,
Кьадардилай артухни я, хьайи кьван…» -
Ктабривай яргъа хьун? И - къизилар!
Виш йисарин камал – халис девлет яз.
«Маликадлай аслу я зи гуьгьуьлар,
Амукьунни ва я хъфин, адет яз.»
Мирзодиз гьикI авай, крар туькIвей хьиз,
Амаларни хуш акуна Духтурдин.
Амма багъиш, туна кьулухъ, вегьей хьиз,
Ктаб кIелиз эгечIна ам, илимдин.
Пехил касди, тадач писвал тавуна,
Йифиз Мирзо гьахьна ктабханадиз.
Ктабхана кун патал, къаст авуна.
ЦIай чукIурна, ктабрин гьар арадиз.
7
Гьич садазни чизвачир, и цIай гьинай
АтанатIа, тавханадиз, инсафсуз.
Кьве патахъ мез яргъи ийиз, цIай инай,
Алахънавай, минаретарни кваз, куз.
Духтур тадиз, ахварикай хкатна,
ЦIай хкадриз, ахъа ийиз, рикIинар.
Гьайиф, геж я. ктабхана - цIа гьатна,
Гена, гьатна, вичин гъилин кхьинар.
Аквазвани, декьикьада, руьхъ хьана,
Дуьньядавай, илимар тир, эхирдин.
…Экуьн кьиляй ктабхана, гьикI хьана,
Духтурал шак фена, эхир эмирдин.
Табибаз чир хьана: вичел шак фида,
Къурху хьана, тахсиркарни вич хьунухь.
Эмирдиз – хъел, Духтураз и кар чида,
Рахаз тежез, вичин зегьмет, гьич хьунухь:
«Чаз гьикI авай, вун сагьиб хьиз, чирвилин,
Аллагьваран, алчах, чIуру амалрин!
Жаваб це кван, заз ви рагьимсузвилин?
Вучиз кана, ктабхана камалрин?!» -
ИкI, Духтурал, шак фейила, тахсирсуз,
Хажалатди агажна ам, туькьуьл тир.
«Аллагь шагьид, виридалай чарасуз,
Бухарадин ктабханад, гуьгьуьл тир!
Къвезмай крар, ава пелел кхьена,
Гьар са касдин, гьиссзава, за, жуванни.
Кьисмет, кьабул авун бурж я, кис хьана.
Тахсиркардиз жагъида суд-дуванни!...»
Шалугъчи чир тахьана, амукьда жал,
Хажалатар кьисмет хьана, азабриз…
Ктабриз цIай ягъай – лакIаб къведа жал?
Уьмуьр багъиш авур касдин, ктабриз!
Ктабарни амач, вич цIун кьулава!
ГьакI гьавайда, адаз Духтур лагьанвач.
Пишкешарни тIварар кIан туш, алава,
Анжах, тIварцIел леке атун кIанзавач.
Акъвазнава, Духтур вилер атIумна,
Кисна, кьилни акъат тийиз, и кардай.
Пис къарардин ван япарихъ галукьна:
«Табиб акъуд, чукура и Бухарадай!»
8
Тавханада, гьелелигда къал амай,
АкьалтIнавач, жуьреба-жуьр ванерни.
Мирзодизни, ша лагьанвай, кIвал авай,
Маликади авунвай кьван, эверни.
Секиндаказ акунайтIан, цIун ялав,
На лугьуда, адан чина экв авай.
Тавханада, сенфен карди ранг чIулав,
Адан чинал, тIагъма гьалай хьиз авай.
«ГьикI я, Мирзо, мурад патал, ви кьацIай…
Вал шак тефин патал, тадиз квахьна вун.
Ктабханад хазинадиз, ягъиз цIай,
И чIуру къуз, вун аниз куьз гьахьна вун.?»
Мирзодихъ ам, рахазвачир хъилелди,
Маликадиз, таниш тушир пис рахун.
«Зи руьгь кузва, цIу хьиз, шаклувилелди,
Ченеба яз, хьана аниз, зун гьахьун…
Чан Малика – вун зи рагъ я, къизилгуьл,
Ам – ибадатханадавай шем я са.
А кесиб тир, духтурдин, квел я вун гуьл…
Ви рикIиз ам, вучиз ятIа, лагь масан?!»
«Мирзо, - лугьуз, - руша, тушиз сабурлу, -
Аллагьди заз ганва вири девлетар.
Гьукумни - захъ, адалатлу, хатурлу.
Камаллу жез, чIугвай кIан тир, зегьметар.
Зун инсан я, мичIивиле авай куг,
Ксанвай руьгь, авуд тийиз, нашиди!
Ам чирвилин пачагь, вун я, гьакIан руг,
Ванни къвезвай, ябни гузвай, бишиди!
А касдив гва, гвачир диде бубадив,
Чирвал. Гила къведалди, зун буьркьуь тир.
Ваз кIан я ам, къурху ийиз тубадив,
А чирвилер, ктабрай тир, чIехи тир…» -
Мирзо кьена. Лугьудай гаф, чин тийиз,
Чинни адан къекъифнавай, цIай хьтин:
«Им вуч гуж я? За фикирдиз гъин тийиз,
Дишегьлини жеда михьи, пай хьтин!»
Руша адаз, лагьана икI: «Бес хьурай,
Жуван кьисмет жагъурда, са вахтуна.
Итим ятIа, Мирзо, эхир сес хьурай,
Бухарадай вунни квахь, геж тавуна!»
9
Духтур мажбур хьана, куьч жез эмирдай,
Вафалу яз, амукьиз кIанз кьисметдиз.
Яргъал рекьиз фин кьисметна эхирдай,
Акваз, такваз, акъатна ам Жейхундиз.
Ам вафалу туширтIа, чирвилериз,
Хажалатри, кьурурдай тир, инсан яз…
Эхир кьиляй, кIан тир дидедин вилериз,
Тамаш хъувун, азизвиляй, масан яз.
Кьисметди гьи патахъ табиб тухуда,
Карван гьинихъ дуьшуьш жеда, физ адал?
Машгьурвал ваъ, бахт лагь, гьинай жагъурда?
Ингье, рекьин эхир кьил я – Хамадан.
И атун, хьанвайчир са декьикьа,
Ванер гьатна, къене карван-сарайдин:
-Машгьур табиб, еке устад, гьакъикъат,
Акъатнава! - лугьуз, кIеви гьарайдин.
Хуш тир ксар, тек кьвед авай, халкьариз,
Гьуьрмет ийиз, хатур ийиз, артух яз.
Сад тир – шаир, чан бахшнавай чIалариз,
Садни – духтур, къуллугъзавай, ачух яз.
Чирвал ганвай табибаз, Сад Аллагьди,
Кьисмет тежер, низ хьайитIан, икана.
Садазни ваъ талгьай инсан и гагьди,
Азарлуйриз, куьмекарни гуз хьана.
Ватандивай къакъатнава лагьана,
Адав гумач, я виликан хажалат.
Духтурвили, хажалатиз тагана,
Кьисмет тирвал, тухуз хьана агьвалат.
Ватандивай, пеш хилелай, атIай сад,
Къурбатдани, са гафар тир, акуниз,
Хажалатрин макан, рагъ экъечIдай пад,
Афшандив сад, тир хажалат чIугуниз.
Инсанар къвез, са кьилихъай, гьар юкъуз,
Сагъарзавай, акьалтI тийиз, эхир кьил.
Кьабул ийиз, гьич садазни ваъ талгьуз,
Устадди бахш ийизвай, вичин кьве гъил.
Сагърай кьванбур, кхьиз хьана дафтарда,
Гьич садавай, къачун тийиз, гьахъ тирвал.
Халиф мягьтал хьана, адан и кардал,
Эверункай, яраб жеда, бедбахтвал?
10
Халифди ам кьабулна шадвилелди,
Патан духтур, паяр гуз, пачагьди хьиз.
Халифатда гъед яз, экуьвилелди.
Вирибуруз, куьмек гуз, къучагъди хьиз.
Вири къачуз жезвай, гьакъи зегьметдин,
Тек са кIвалах, тIалабзавай адавай.
Бухарадин тIвар кьун тавун, туьгьметдин,
Эмирдин руш авай, гуьрчег, сад авай.
Духтурдивай, кIвал алуд жеч рикIелай,
Девлетар кваз, такьаз жагъин тийидай.
Амма адахъ мурад авай тир кIелай,
Сир чириз кIанз, ерли рекьин тийидай.
А кьадардин кьил акъудна илимрай,
Чирвал къачуз, эвелдилай гилалди.
Рагъ экъечIдай пата, садран гьич тахьай,
Сад лугьудай камаллу кас хьана, куьрелди.
Сир чир хьана, чеб чпивди, мукьва яз,
Хъсан кьатIун, руьгьни адан, михьи тир.
Беден сад я, вирибурун юкьваз,
Таран хьтин, пешерни кваз, чIехи тир.
Бедендани, гьиссдин гъалар, азарар,
Себебар тир, вири начагъвилерин.
Азарарни муьгьуьббат са кьадарар,
Абур сад я, чи азарлувилерин.
Тек са мурад авай, амма кичIе яз,
И хиялар себеб яз, хьун гунагькар.
Беден, къеняй акун мурад, пеше яз,
Ахъайна, гъил галукьарун, тийиз тIар.
Адаз и кар, ахвар текъвез, кьатIайла,
Къурхузавай, квахьиз, кумай къуватни.
Дуьа ийиз, Аллагь рикIел, атайла,
Гунагьриз, вич тавун патал аватни.
И дуьньядин герб тир, вацраз килигиз,
Фикирзавай, адан зурбавиликай.
Къуватсузвал, чи инсанрин, гекъигиз,
Къурху тир, тIем акакь тежервиликай.
Лугьузвай хьи: «Гьахъ Суд-Дувандин вилик
Зунни ажал – муьтIуьгъбур я, къуватдал,
Къуллугъчиди, шавал кутаз кIанз рикIик:
Бухарадай, атай мугьман кьабулдан?»
11
РикIи, са вуч ятIан адаз лагьай хьиз,
Духтур фена, ракIар ахъа авурла;
Хиялрин кьил, мад кьилелди хтай хьиз,
Гардан хура гьатай, Мирзо акурла.
МетIер чилиз ягъайди хьиз, алкIана,
Багъиш авун, тIалабзавай, саягъ хьиз.
Духтур мягьтел, акур кардал яз хьана,
Чухвад ценциз, темен гузвай, алчах хьиз.
Хьайи крар, алуд авун, рикIелай,
Алатайбур, квез я, тикрар хъувуна.
Мирзо адаз, хайи кIвал хьиз, вилерай,
Акурла, ам къужахламиш авуна.
Мирзод, адаз вичин дердер ахъайна,
Маликади акъудайвал, рум гана,
Вичин девлет, акатайдаз, гуз, пайна,
БалкIан хуьзвай касдихъ галаз, гум хьана.
Фагьумайла, акакьдай кар заз амач,
Яшамиш жез, къуват амач, вилик хьиз.
Ватанэгьли, валай багьа кас амач,
Мумкинвал це, авара, ви гъилик хуьз.
…Духтуран чин ачух хьана, экуь яз,
«Аллагь патал, рагьимлувал амай кьван.
Зегьмет чIугу, рагьим патал, муькIуь яз,
Хийир къачу, жуваз ахпа, кIамай кьван.
«Къе сурара, кучудзавай мейит на,
Гьахъ гана хьиз, гваз хъша, зи патавди …»
Мирзодиз вич, гьакI кьейиди хьиз хьана,
Акуна хьи, табиб мутIлакь туширди.
«КIанзава заз, тежрибаяр авуна,
Гъалиб тирвал, къачуз залум ажалдал.
За лагьайвал, гваз хтайтIа, ам вуна,
Сир хуьн лазим я, вил алаз, мажалдал.» -
Духтуран, пак мурад кьилиз акъудна,
Вичиз течир сирер экуь авуна,
Мейитдин хам, кIарабривай къакъудна,
Экв жедалди, мейит кучук хъувуна.
Четин тир югъ…Тебиба, кар дуьзмишиз,
Гъамлу тир ам …Гьелелиг чан алайди.
Чизвач адаз, Мирзодиз вич асмишиз,
Куьмекдиз мад, са кас галаз атайди.
12
Гьа икI, Мирзо амукьда и патара,
Духтур себеб, адан тIвар-ван акъатна.
Са пешени чин тийидай фугъара,
Кьабулайла, адак шадвал акатна.
Чирвал къачуз, атанвайди, хьиз хьана,
Духтура, ам вичив мукьва агудна.
Пехил тирди, чир хьайиди хьиз хьана,
Мирзо, вичив гекъигунвай, къакъудна.
«И, Афшандай атай аллагьваранди
И, ахмакьар авай, дуьнья зурзурна!»
Мирзо, ахвар акваз, гьар сад, заланди,
ТуькIуьн тавур, кьисметди ам юзурна.
Вичи вичин, кукIварзавай кьил ада,
Акьулдалди, сакIан кьатIи жезвачир.
Ам Аллагьди, гайид тиртIа, гъил кьадай,
АлахъайтIан, фикир кIватIиз жезвачир.
Духтура, са сефер адаз, эверна,
Дустунвай хьиз, куьмек гункай, рахана.
Кьилин мурад, кIан тахьана, кIеверна,
Ингье, кьилиз акъатайди, лагьана.
«Заз чир хьана, инсан – ам вуч, затI ятIа,
Адай за кьил, гуж ганатIан, акъудна.
Ганвай уьмуьр, куьруь тир са кьатI, ятIа,
Инсандивай ажал яргъаз къакъудна!
КьацIаралла яхцIур жуьре шуьшеяр,
Инсан кьенмаз, ада меслят авуна, -
Геж тавуна, гьар шуьшедай, зерреяр
Сиве цана, кIанда, какахь тавуна.
Эхиримжи стIал хъвана, кьейиди
Гьелелигда, ахтармишиз тахьана;
И дарманрал, зун гунагькар хьайиди,
Виш йисарин, адет завай чIур хьана.» -
Экв хкадрай саягъ, хьана кIвал мичIи,
Мирзо квахьна, вич-вичивай, бегьемдиз,
Им духтур ян, я тахьайтIа, суьгьуьрчи,
Адахъ галаз, зунни фида жегьнемдиз.
Духтура икI лагьана: «Ваз гана сир,
И дуьньяда дегишвал тун паталди.
Мирзо, вуна, кьейи касдиз эликсир,
Аллагьди, гун, кьейитIа, зун паталди.» -
13
Хамадандин халкьдин кенеф квахьнавай,
ЧIуру ванци, шехьиз, чара атIанвай.
Лифрен кIвачик, гьинай ятIан, атанвай,
Багъридагъдин хуьрел завал атанвай.
А лиф гьинал ацукьайтIан, халкь, гьанай
Катзавай, гуз кичIе хьана зиянар.
Са кьилихъай рекьиз, чара атIанвай,
Куьлуь, ири, вири санлай хизанар.
Атайвалди Духтур хуьруьз, эгечIна,
Зиянлу тир, зардин кьаз, вилик пад.
Халкь кьиникьиз, ам акси яз экъечIна,
Ажал зегьер, чукIун тавун патал фад.
Чил мийитрив... жегьеннем хьиз аквазвай,
И тIегъуьн кьаз, дарман гьинай жагъида?
Хамаданни, Халифатни аквазвай,
Сад амай кьван, вири санлай рекьида.
Буйругъ гана, Гьакиди: «Чан алайбур,
Пекер туна, экъечI авун кIвалерай.
Чил эгъуьнна, къазмайриз куьч хьайибур,
Акъуд жеда, и азардин гъилерай!
Багъридагъдин хуьрни куда, цIа туна,
Руьхъвер, кIанда дерин чиле кIевирна.
Кьейибур – гьич, амайбуру, фу тIуьна
КIанда, сифте, и завалдин эхирна.»
Духтурдиз и азар гьинай атана:
Ам гъайиди, вилеризни аквазвач.
Лифрен кIвачихъ галаз, чара атIана,
Иниз ам гьикI, аватнатIа, рахазвач.
Гьинай ятIан, и яманвал атана,
Маса къайда авач? Гьар вуч ятIани,
Вилеризни акван тийир, кьатIана,
Адан вилик пад кьаз тахьун, гуж ятIа?
Хамадандай, галат хьана, хтана,
Ада вичи вичихъни гъам чIугвазвай.
Яргъа авай, ватан рикIел атана,
Вич Афшандиз хтайди хьиз аквазвай.
Духтураз гьикI хьана, вичин бедендиз,
Ифирнавай виш раб ягъай хьиз хьана.
КIвализ агакь авурла, ден-бедендиз,
«Мирзо!» Са гаф, лагьана ам къатхьана.
14
Дараматда хаталу ван акъатна,
Куьмекчийри, хтахна ам чкадал.
Чинални кваз, чIуру тир ранг акьалтна,
Вилерал нвагъ алаз, ам гьикI аквада?
Буйругъ гана, вирибуруз, вич тек туна,
Лагьана хьи, сагъардалда, вичи вич.
Кьилди амаз, анжах кIвале экв туна,
Мирзо…! Зун вал ихтибар я – гила гьич!
Кьиникь рекье гьатдалди, заз вахъ галаз,
РикIел, ватан, Бухара мад хтана.
Заз кIанзава, масадахъ ваъ, вахъ галаз,
Вун, ша, Мирзо, ацукь къвалав, атана.
Кьве гаф лугьун, жуван рикIел ваз, къведай,
Аллагьди заз багъишайтIа, сагъвал мад;
Къекъвераг яз, Урта-чуьлда къекъведай,
Зи ватандиз, хъфин авай, са мурад.
Шиирарни давам хъийиз, туькIуьрдай,
Амай уьмуьр, багъишдай за, анжах ваз.
Тек са диде, рикI, вун патал куькIуьрдай,
Вахкудай за, вири буржар, кьил алаз.
Мирзо, за вун гъаурда тур саягъда,
И шуьшейрай, стIал-стIал цуз сиве!»
Кисна Духтур, Мирзодини гьа гагьда,
Са-са шуьше, кьаз, цаз, гьатна, лап кIеве.
Чан хкидай дарман галукь хъувурла,
Шуьшеярни са-сад ичIи авурла.
КичIе хьана, нефес къачуз, акурла,
Духтурал чан, цIийиз хтун хъувурла!
Мирзо, вичихъ агъа тийиз амукьна,
ГьикI ихтияр гун хъувуна цавари? -
Са шуье тир, кIаниди гун хъувуна,
Аллагь шагьид, лупI-лупIарна вилери.
Духтур юзай чIавуз, шуьше къачуна,
Ам, къармахрай акъуд тежез ажалдин;
Вич, кьил-кьилел, хуьз, мад алакь тавуна,
Эхирдалди тухуз хьанач, гужалди.
15
Чуьнеба яз, ракIар къене туна кьил,
Ам Духтурал фена, вилер, хъиле куз.
«Чидани ваз! – гьарай гана, - Азраил,
Атанва зун, анжах хьи, ви чан къачуз!
Ви муьгьуьббат артух хьана, зи гъиляй,
Маликани хьанач, туна, кесиб яз.
Шумуд мейит, гъиз вугана, зав хъиляй,
Кучукизни тун хъувуна, таъсиб яз!
Хивени кьан: цIай ягъайди - зун тир, зун!
Хажалатдив экъечIна вун ватандай.
Ви дамарра, иви ргаз, тваз зурзун,
Уьмуьр пучна, ийиз кIанз вун чандивай.
Кьисас вахчуз, гена гьа бахт, заз гана,
Вун – арифдар, зун, касни туш, патав ви.
Амма завай, ваз къе ажал гуз хьана,
Садавайни агат жедач, патав зи!»
Элексирди шуьше, гьалчна, кукIварна!
«Тамашин, на ийидатIа, вуч гила!»
Квахьна, кIваляй, акьална хьиз ракIарни,
Гъуьлягъ хьтин, квахьна инай, кичIела…
Экв жедайла, Духтур акваз атана.
Ярх хьнава ам, агажарна азарди.
Аламат кар туширдини кьатIана,
Накьвар амай, вилера, са кьадардин.
Хейлин йикъар, вахтарни кваз, алатна,
Са затIни мад, хкиз хьанач арадал.
Чин цаваллаз, тамашдай кьван, галатна,
СакIани, чан хкиз хьанач, мад адал.
Катибри ам гадарнач, яб тагана,
Хъсан руьгьдин инсанар хьиз килигна.
Духтур, чпин рикIяй, багьаз кьатIана,
Адаз чIехи, са мавзолей эцигна.
Асирарни, ахвар хьтин алатна,
Дегиш жезва, гьукумтар, адетар.
Духтур ава, яб гудай кьван галатна,
Чирун патал и дуьньядин кьисметар.
…ИкI есир яз, къарагъ тежез, къаткана,
Мидаим яз, кьисмет хьана секинвал.
Акван тийиз, рахаз тежез, датIана,
Ван къвез, къарагъ тежез хьун я, четинвал!