ХУР АРБАЗ
Тебуланы Шукур
Ол сагъатда мен бешинчи классха джюрюй эдим. Эртден сайын школгъа бара, кюнортадан ингирге андан келе, орамда сабийлени алларын сакълаб, хар къуру да тансыкълаб, къурман-къор болуб сёлешген тиширыугъа тюбей эдим. Ангымы къарыусузлугъуму эди, сантлыгъыммы эди, бу былай нек этеди деб, сагъыш этерге болумум джетмей эди.
Орта, не байрым кюн сайын ол тиширыу локъумла бишириб, сабийлеге чача эди. Биз да, сабийле, ол кюнню сакълагъанча, келе эдик. Келмей къалгъаны болса, хунаны къатына джыйылыб, тюрлю-тюрлю хапарла айтабыз.
Аллай кюнлени биринде къайсы эсе да, хапар айта келиб: «Гитче шашхынлы келмеди эсе, былайда нек турургъа керекбиз?»– деди, анга ол тиширыу алайын сакъла дегенча. Джууаб этген болмады. Хар бирибиз бу сёзню сакълаб тургъанча, бирем-бирем юйюбюз таба седиредик. Джолда келе, Гитчени айтыучу сёзлери къулагъыма келедиле. Ол сёзле аны бек илешдирген болмаса, шашхынлыды дерге къоймадыла. Бюгюнча эсимдеди: «Ананг сенден къууансын», «Барыгъыз ючюн да мен ёлейим», «Джашла алай сау келсинле» деген сёзлери. Бирде уа, «Сабийле, аскердегиле сизни биргегизге келиб кёрсем, менден насыблы адам болмаз дер эдим», – дей эди. Ол ким джашлагъа айтханындан мен да, нёгерлерим да хапарсыз эдик. Бюгюн а ачы тилден чыкъгъан сёз джанымы къыйнайды. Бил дегенча, соруу салады.
Биз Орта Азиядан джангы кёчюб келген эдик, аны себебинден мен ол тиширыуну ким болгъанын билмей эдим. Биягъынлай локъумла чачыучу кюнлерини биринде Гитче келмей къалыб, сабийле хунаны къатында ушакъгъа киришдиле. Биягъы аман тилли, кимни сакълайсыз дегенча, шашхынлы ёлгенди дейдиле деб, самаркъау сёлешди. Алай айтхан, ол бизден эсе уллуракъ джашды. Сёлеше тургъанла шош болдула. Бизни биргебизге школгъа джюрюучю джашчыкъ Рамазан: «Шашхынлы ол тюлдю, къарт адамгъа алай айтхан – сенсе», – деб, сёлешгенни джунчутду. Мен бюгюн да къыйналама ол кюн джууаб бермегениме, тиширыуну джакълаб. Тюзю, алайда Рамазандан сора киши Гитчени джакълаб сёлешмеди. Бизни алай айтханыбызны сакълагъанча, Гитче да, сабийлени алларына келгенин, локъумла чачханын къойду. Бизден уллу сабийле алай айтханлары ауур тийген болур эди, бир кюн болгъан хапарыны анама айтдым. Айтханыма тынгылаб: «Ары-бери кетме, ингирде барыр джерибиз барды», – деди анам.
Ингир болгъанында, анам да, мен да элни ичи таба тебредик. Бир талай замандан таурухдача бир гитче юйчюкню арбазына кирдик. Юйчюк асыры гитчеден, гёзенчикге ушай эди, алай болса да анам эшигин ачыб, ичгери кирдик. Печни башында джаннган патеген лампа юйчюкню ичин толтургъан къарангыны къыстаргъа къарыуу джетмей эди. Тар орундукъда Гитчени бетин кёрмесем, адам барды деб биллик тюл эдим. «Сауду да» деген акъыл башыма келди.
«Оу, Шахий, аурууугъузну алайым, сизни ючюн мен ёлейим, джанларым», – деген сабыр ауаз орундукъдагъы кертиси бла да Гитче болгъанына шагъатлыкъ этди.
– Бу аламат сабийчик сеникимиди? – дей, мени таба кёргюзе, ийнакълады. Сора ызындан бусагъатда Абулкеримни туудукъчугъу келген эди да, олду деб тура эдим деб, танымагъанына къыйналгъанча сёлешди.
Анам бла Гитче талай заманны ушакъ этдиле, мен а кесими болумсузлугъума ёкюне, хапаргъа тынгылайма. Кесек замандан, Абулкеримни туудукъчугъу, мени нёгерим Рамазан келди. Ол кюн алайда Гитчени ким болгъанын, беш джашы бирден къазауатдан къайтмай къалгъанларын билдим. Аны джууукъ адамы болмай, сабийлеге тюбеб, кюнюн кечиндиргенин ангыладым. Рамазанны андан бери айырыб сюеме.
Кёб да турмай, огъурлу, ариу тилли, Гитче дуниядан кетди. Элге барсам, къуру да кёреме аны юйчюгюн. Арбазы сакълайды къазауатдан ызларына къайтмагъан джашларын.
Орамтын ётген заманда, юйчюкню къатында акъыртын болама, бери зияратха келгенча, ана тилими сейир сёзлери былайда сакъланнгандыла дегенча, болуб. «Джатхан джеринг джумушакъ болсун, таулу ана», – дей ётеме хар джол сайын орамтын.