Марсель РИЗАЕВ. Жизнь и творчество.
Марсель Ислеманович Ризаев ( Марсель Испикви ) родился 29 апреля 1984 в с. Новый Испик Сулейман-Стальского района Республики Дагестан. После окончания в 2001 году Испикской средней школы с отличием поступил на дневное отделение факультета дагестанской филологии Дагестанского государственного университета. Еще будучи студентом ДГУ, Марсель Ризаев твердо определил свое будущее в плане творчества: активно принимая участие в школьной художественной самодеятельности, в 2000 году он занял первое место в Республиканском конкурсе среди школьников «Мы ищем таланты» в номинации «Игра на гармонии».
Любовь к лезгинскому языку, литературе и фольклору у Марселя Ризаева проявилась со школьных лет. В 1996 году написал свое первое стихотворение «Марф», что в переводе с лезгинского на русский язык означает «Дождь», а с 1998 года ( 8 класс) его стихи стали публиковаться в Республиканской газете « Лезги газет». Студенческие годы стали в его творчестве более яркими и плодотворными: с первого же курса университета Марсель Ризаев активно сотрудничал с разными периодическими изданиями ( газеты, журналы). За активную и плодотворную работу в Республиканских органах СМИ в 2004 году Марсель Ризаев был принят в Союз журналистов России.
На сегодняшний день Марсель Ислеманович Ризаев работает учителем родного языка и литературы в Испикской средней школе, а в свободное от работы время он на местном районном канале (КТВ) ведет свою авторскую передачу на лезгинском языке «Ачух суьгьбет» , которая посвящена истории и культуре лезгинского народа.
Здесь мы предлагаем вам небольшое поэтическое мировоззрение молодого поэта, педагога и публициста на родном лезгинском языке .
Марсель Ризаеван
яратмишунрин
хазинадай
шиирар
Лезги ч1ал
Дидед ч1ал, - вун дидени я,ватанни,
Муг авуна уьмуьр физвай маканни.
Ви тарихдиз,гележегдиз зи чанни
Багъишда за мулдин цуьк хьиз к1анидаз.
Зи халкь,зи ч1ал са ч1авузни ажуз туш,
Намус-гъейрат девлетдихъни къачуз туш.
Зи лезги ч1ал, - дидед ч1ал заз ялгъуз туш,
Къадим тарих вахъ амай кьван,лезги ч1ал!
Зун лезги я,дидед ч1алан векил я,
Ч1алал зегьмет ч1угвазвайди кьве вил я.
Лезги ч1алахъ пехил ксар сефил я,
Сергьят авач ви девлетриз,лезги ч1ал!
Диде,гьуьрмет,берекат ва лезги ч1ал, -
Мектебда чаз гайи тарсар ибур тир.
Диде хьиз заз к1ан хьанай зи лезги ч1ал,
Къаст эцигнай чирда лугьуз адан сир.
Зун я векил дидед ч1алан илимдай
Жуван уьмуьр,акьул ч1алаз багъишай.
Зи лезги ч1ал багьа я заз виридалай,
Илим,тарих, - вири я вун,лезги ч1ал!
Азиз мектеб
Аялзамаз гъил кьуна зун гъайи к1вал
Къенин къузни физвач,валлагь,рик1елай.
Мектебда за яргъи камар гайи гьал
Хкиз рик1ел,къвезва накъвар вилелай.
Гап1ал-гап1ал чун – аялар мектебда
Муаллимди к1ват1на десте-дестейриз.
Хабардарна физвай кьиле алемда
Илимдикай хайи чилин куьрейриз.
Сад-садалай гуьрчег цуьквер – аялар,
Руьгь ац1ана,дидед гардан къужахдай.
К1андач лугьуз за накь ягъай а ялар,
Мектеб кьуна чирвал гудай булахдай.
Къалурна чаз класс,парта,гьам стол,
Танишарна муаллимди къелемдив.
Ктаб к1елдай дустариз – им хайи к1вал
Тирдакайни чирвал гана гьуьрметдив.
Заз, диде хьиз, к1ан хьанай зи муаллим,
Адан къамат,хъуьтуьл рахун,назик ван.
Зун паталди зегьмет ч1угваз хуп1 даим,
Язух текъвез пучдай вичин ширин чан.
Къелем кьуна кхьиз чирна вуна заз,
Къуьнел кьуна вуна чирна ягъиз саз,
Недайдакай вуна халкьна ктаб чаз,
Ваз чухсагъул,азиз мектеб,шукур ваз!
Фикирар
Къадим халкьдин еке тарих рик1еваз,
Дурумнач зи къелемди мад яргъалди.
Ватандикай пак фикирар кьилеваз,
Сагъ мефт1ериз къирав яна маргъалдин.
Гагь за жуваз лугьудай, - чун кесиб я, -
Бейкар я халкь,дарда ава махлукьат.
Недай –хъвадай суфрадал вирт са ц1иб я,
Гьинава ак1 ят1 а девлетрин варлу къат?!
Ваъ,зи дустар,ягъалмиш я зун пара,
Куьз герек я халкьдиз пашман килигун?
Гьам халкь,гьам ч1ал – хьайит1а чаз чун чара, -
Мажбур жеда кьат1ай йипер гилигун!
Лезгистан
Лезгистан – вун лезги халкьдин дамах я,
Тарихда гел квадар тийиз гьялзавай.
Лезги чилни, лезги ч1ални – даях я,
Куьре, Самур, Къуба шегьер садзавай!
Дагъустандин Кьиблепатан дагъвияр,
- Лекьер я чун Шалбуз дагъдин ценерин.
Надир шагьдин кьушунриз гай ивияр,
Гьич гьавайда фидайди туш эллерин!
Лезгистан – ватан я вун дидедин,
Асул-дибдай вик1егь, ругьдиз къуватлу.
Хайи чилел мехъер-мелдин рекьерин
Адетриз бул, хуп1 тарихдиз къудратлу!
Кьулан вац1ай авахьзавай гьамга яд,
Лезги халкьдин – гьар Куьредин иви я.
Зи Лезгистан, - лезги хуьрер, - гьарма сад,
Гьуьрмет, девлет, берекат – вич вири я!
Гьажи Давуд, Ярагъви тир Мегьамед,
Етим Эмин, Сулейманни Шарвили.
Лезги ч1алаз, лезги чилиз хьанай мерд,
Сагърай зи халкь, зи Лезгистан – чун вири!
Лезгистан – ватан я вун дидедин,
Асул-дибдай вик1егь, руьгьдиз къуватлу.
Хайи чилел мехъер-мелдин рекьерин
Адетриз бул, хуп1 тарихдиз къудратлу!
К1ани яр
Гьикьван вахт тир ви суьрет зи рик1еваз,
Вил гала вахъ, ви рахунрихъ, акунрихъ.
Вав рахадай якъин ч1алар къеневаз,
Тамир на зун, гьайиф ша ваз, к1ани яр.
Вун такур са декьикьа заз са йис я,
Вав рахаз к1анз зи рик1 ац1ай гьавиз я.
Гуьзел суна, зи гьалар лап пис я,
Сад Аллагьдиз гьуьрмет ая, к1ани яр.
Шумудра хьуй вун чин ч1урна килигиз,
Гьар вун акур заз шад даим берейра.
Жечни завай вахъ туп1ал-зат1 гилигиз,
Бес гьик1 хьурай муьгьуьббат чи, к1ани яр?!
За лугьузвач захъ девлетар авайди,
Эгер ви вил бул девлетрал алат1а.
Михьи рик1ни муьгьуьббат я галайди,
Первердигар шийид я вич, к1ани яр!
Зи хиялар дерт-гъамари элкъуьрна
Кьунва михьиз, вучда гила, бес гьик1 хьуй?
Са вахтара лампадик экв куьк1уьрна
Къекъвезва зун ви шикилдихъ, к1ани яр!
Гьа са ч1авуз, муьгьуьббатдив ац1айла,
Рик1 пад хьана, ч1агъандихъни жезва вил.
Ширин мецер туп1аривди гатайла,
Ахпа зи дерт яваш жезва, к1ани яр.
Зи муьгьуьббат, зи яшайиш, зи ч1алар,
Ваз багъишиз гьазур я зун гьамиша.
Т1алабда за, зи рик1 на мад мийир т1ар,
Ша, гъил гице, патав агат, к1ани яр!
Муьгьуьббатдин гъед
Гъед куьк1квена уьмуьрда зи, муштулух
Ваз гуз, диде, хтанва зун шегьердай.
Ингье, вад йис вил алай зи куз язух,
Гана ам заз сад Аллагьди сегьеррай!
Садлагьана мич1и дуьнья экуь (а)вур,
Кьадар авач нурарихъ а зи гъетрен.
Налугьуди, жунадай ам куьз авур,
Иви я зи, ша фад, адал вил вегьен.
Зи гьар са кам, зи гьар са ч1ал нурарин,
Ишигъди куз, рик1 падзава, т1арзава.
Меслят ч1угваз стха, мирес, вахарин,
Гьазур я физ, рик1и зи пис сварзава.
Эхь, юлдашар, ам кьисметдин зи гъед я,
Зун паталди т1ебиатди бахшнавай.
Туш лагьайт1а, уьмуьрлух зун ишеда,
Сад Аллагьди цаварал вич аршнавай.
Вучиз, зи гъед, ак1 вун завай яргъа я,
Жечни вагай агатайт1а, шукур ваз?
Ч1ал тук1уьриз бес зун тек тир къаргъа ян,
Я тахьайт1а, ашукь яни такур саз?!
Зи вилерай накъвар къвезва ивидин,
Вун рик1еваз, муьгьуьббатдихъ вил хьана.
Нурар акваз, гъилиз текъвез - за гьик1ин?
Уьмуьр к1андач вун галачиз, кьин хьана!
Гужлу ахвар
Кефсуз гьалда къаткай даим береда,
Гужлу шикил аквазва зи вилериз:
- Налугьуди, зун гьатнава хъиреда,
Зун – хвех я, ем хьанавай чилериз.
Аквазва заз, чан гузва за, куьлягь яз,
Лампадин багъ куз-хкахьдай тегьерда.
Гардан кьуна, шехьиз, дидед сивяй заз
Ишелрин ван къвезва, гьатай шегьерда.
Гьар декьикьа – багьа савкьват Аллагьдин,
Яд хьиз физва, уьмуьрда хуп1 вил амаз.
Малаикар, гъил ахчуз зи гунагьрин,
Гьазур хьанва, азраилдихъ сир амаз.
Рик1 цуру я, гъуьргъуь хьанва беденни,
Анжах жуваз аквазвайди са мич1 я.
Рахаз жезмач, вил ахъагъиз, хъуьрезни,
Нафт1 – зи иви, руфунни кур са пич я.
Мукьва-кьили, хуьр-маил, дуст-ярар,
Мугьман жезва Испикиз хуп1 пашман яз.
Ч1улав пекер-шалар алай зи вахар, -
Аллагьдивай т1алабзава дарман заз.
Гьа ик1, ажал агатна зав, зи руьгьдив,
Эхиримжи нефесдизни гана худ.
Бирдан секин кьуру сивяй суьгьуьрдив
«Чан диде» гаф акъатна, зун хьана суст…
Жегьилвал
Векьин багъда цуьквер жеда гьар жуьре,
Атирдивди пиянардай инсанар.
Гьар дагъвидиз, хьран фу хьиз, гьам шуьре,
Ширин я вун, багьани я, жегьилвал.
Акьул бахлугъ хьанвач гьеле, фад я ваз,
Айиб мийир, хам-к1арабни таза я.
Ви хъуьтуьл сес, рахунрини гузва наз,
Шуьрбетдилай ширин я вун, жегьилвал.
Гуьрчегни я винел патан акунар,
Муьгьуьббатдин дуст хьанва вун лап к1еви.
Шад гуьгьуьлди субутзава ви гьунар, -
Вучиз къе вун к1убан ят1а, жегьилвал.
Яш хьунивай физва жегьил уьмуьрни,
Амукьзавайд веревирд я вакай заз.
Югъ-къандавай гужлу жезва фикир зи,
Вун рик1еваз, вал дамахиз, жегьилвал.
Бубад хва
Шумуд сефер на ик1 лугьуз хьурай заз:
- Бейкар я вун, вучиз кардал машгъул?
Худад патай са т1имил бахт гурай заз,
Ахпа, буба, к1валахдал зун жеда хуш.
- Эй, бубад хва, къундармаяр акъвазар,
Ви таяр я урусатдиз физвайбур.
Вацра кьведра хквез жеда кагъазар,
Рухваяр я к1вализ девлет гъизвайбур.
-Чан буба, ваз и кардай за вуч лугьун,
К1валах авач, дипломар зав гвач герек.
Савадсузриз ана ялда гуж-къугъун,
Дерт к1валах яз зун патарал жеч зирек.
-Я чан бала, ви бахт фирай къуй вилик,
Зерре кьванни квачни къастар ви рик1ик.
Вахтар физва, бес мус хьурай хъвер сивик,
Жечни вагай фейит1а а Тюменьдиз?
-Тюмень, буба, - ам чка я мишекъат,
Мекьивили тади гуда бедендиз.
Са жизвидлай к1валах жеда гьерекат,
Тагай хьтин рум гуда зи жибиндиз.
- Чан бубадин, к1валах жеда лап хъсан,
Базарда на алверчивал авурт1а.
Вахтсуз гудай мажиб-зат1 туш им шазан,
Гъиляй-гъилиз къведай пул я, авурт1а.
- Эй, чан буба, тапаркар гьич заз к1ан туш,
Алцурарун пул гвай ксар хъсан туш.
Чарад гьарам къачудайди зи чан туш,
К1андач ихьтин к1валахар заз, рик1ивай.
- Ваз вуч лугьун, бубад хва вун хьанач гьич,
Кагьулвили ви к1валахар вилик гъич.
Ксудай кьван девран югъни хьана мич1,
Бубад къадир чир хьанач ваз,эй инсан!
Марф
Къукърумдин ван гьатна секин япара,
Цавун кьуд пад ч1улав хьана циферив.
Тамам йиф тир, халкьар авай ахвара,
Ц1айлапанди кудна ахвар гъилерив.
Эк1яй хьанвай чилел алай пурпу руг,
Баябан тир цихъ къаних яз куьчейра.
Циферивай, цава кьунвай яд хурук,
Хьанач эхиз, къурна ириз гуьнейра.
Садлагьана цавун аршдай т1валар хьиз,
Ириз-ириз гур ст1алар аватна.
Тик дагъларай ц1уьзвай кьакьан кьвалар хьиз,
Цихъ къаних тир чилелай руг алатна.
Марф хура тур ц1айлапандин эквери
Мич1и йифни девран йикъав агудна.
Яд фейивал амукьай шак гелери
Чилеравай кьар-палчухар акъудна.
Марф! Вуч гужлу я вахъ авай а къуватар?
Вун дуьньядал хийирни я, зиянни.
Вахъ гьуьжет яз авач халкьдихъ такьатар,
Заз сир туш, к1анни я вун, так1анни!
Гуьзел гьуьл
Гар къекъвезва гьуьлуьн винел, килиг адаз, вуч гуьрчег?
Налугьуди ханум цуьк я кьуьл ийизвай демина.
Заз акварвал, акъвазнава я лугьуз вич хуп1 керчек,
Гьатта рахаз гьазур я вич, эк1яй хьана вирина.
Арабир ам цавай къведа, адан лувар, лепеяр,
Жувазни лап жеда хьи ак1, вугузвай хьиз вичин гъил;
Туп-туп милиз хъверзава заз, гъил хкажиз тепеяр,
Гьайиф ч1угвар дердер ава, вахъ ц1игел яз, гуьзел гьуьл!
«Гьай» лагьана гьарайна за, вилел накъвар атана,
Арадавай мензилдизни гана т1имил вилик рехъ.
Ч1алахъда куьн акьач, дустар, ада – гьуьлуь, - дат1ана,
Вич къвез хураз къужахзавай, михьиз пелел алай гьекь.
Пагь! Перишан зи серин чиниз яна гьуьлуь вичин яд,
Цак акъатна зи бедендиз, вилин накъвар михьирна.
Мет1ер яна гьуьлуьн кьерез, акуна за адан дад,
Вуч мублагь я ви гуьрчегвал, шуьрда инсан эхир на?!.
Мадни жуваз аквазва; вуч дамах гват1 анай фир
Балугърив, хуп1 сирнавзавай, кьуьлерзавай, назни гуз.
Заз чизвачир ачух жедат1 рик1е кьунвай зи шак сир,
Амма, ингье, вилив хуьзвай, акварвал, зи куз язух.
Испикар
Са пад дагълар, са пад аран,
К1андачни хуп1 чуьллер, тамар?!
Т1ебиатдиз бул тир макан
Тушни вун зи хуьр, Испикар!
Тарихдиз на вегьей камар
Ви кьисметдай фенач патаз.
Дявед сара гайи чанар,
Игитвилелд хьана яргъаз.
Пак устадрин абур, гьунар,
Машгьур яз къе гьавада ава.
Гуьрчег, мягькем хъенч1еп1 къапар,
Музейрани харада ава.
Вуна гъайи бегьерар бул,
Сергьятрайни акъатна.
Москва, Баку, Тюмень, Кабул,
-Испиквийрал чун шад я!
Шад кьабулиз, атай мугьман,
Зирек я куьн – гьар са велед.
К1вале, чуьлда – далдам, ч1агъан,
Суфрадални гьар са нямет.
Сулейманни Етим Эмин,
Мугьман хьанай хуп1 чиз а кар.
Берекат бул, акьул дерин,
-Яшамишрай куьн, Испикар!
Волга, УАЗ, Нива, Москвич,
Чаз Испика кьит хьанва.
Мерседесар, куьчейра гьич,
Шегьеррани шит хьанва.
За – шаирди, - кхьей ц1арар,
Бейтер – руьгьдин даях я.
Сагърай зи хуьр, - зи Испикар,
Вун зи рик1ин дамах я!
Хьайи кар
Дустар , за квез ахъайда са агьвалат,
Гьич айгьам туш, хьайи кар я Куьреда.
Гьик1 ят1ани, гада жеда гьавалат
К1ани рушал, лагьайт1а куьн хъуьреда.
Армиядай хтай жегьил аскер яз,
Хьанач са вахт, ван галукьда япарихъ.
К1вале авай диде-буба серсер яз,
Къунши къведа хабарар гваз рак1арихъ.
Хабар нивай? Хабар жеда Джейраназ,
Къунши папаз, ирид хуьре къекъвезвай.
Диде-буба амукьна хуп1 гьейран яз,
Хабаррикай гьич к1усни гьаз текъвезвай.
-Я кьин тавур Пери хала, на гьан лагь,
Кьве вилиз зи такурд амач кьин хьана.
За Кевсераз динг гатазвай, аман, пагь,
Ам динг хьанач, бул теменрин син хьана.
-Я кьей Джейран, рик1 акъудмир, на лагь фад,
Вуч акуна ви вилериз акъатай?
-Вун яваш хьухь, Пери хала, валлагь сад
Зун я акурд, дингинихъай къакъатай:
-Бирдан тек заз акур шикил сад хьана,
Къужахламиш хьанвай жегьил жаванар.
Милаимдиз теменрин марф дад хьана,
Низ чидай кар, абурун шаклу гьунарар?
-Им вуч гуж я, вуч хабар я ван хьайи,
Акьван вахт туш армиядай хтана.
Мад вучда за, кьвед вегьеда, къван хьайи
А зи хциз, рик1 незавай дат1ана.
-Къал къачумир, сабурлу хьухь, Пери бах,
Жегьилвал я муьгьуьббатди къачузвай.
Рушни гада – кьведни вуна к1вализ твах,
Къуй рахурай, гафни сад хьуй, лугьузвай.
-Итимди зи вуч лугьурай, я Джейран,
Садлагьана хабар хьайи факъирди?
Т1уб сара кьаз жедачни бес ам гьейран,
Начагъвили тади ганвай есирди.
Ихтилатар сиве амаз папарин,
К1вализ гьахьда бирдан хтай хва – Жамал.
-Ингье, Пери, на хабар яхъ крарин
Диб-дувулар, геж тахьанмаз хцин гьал.
-Я залум кас, акьул фейи дабандиз,
Вучиз бубад бармак пелез вегьезва?
Къайгъу авач, дах хкведа ви чандиз,
Чун негь ийиз адахлийрихъ къекъвезвай.
-Я чан диде, къал къачумир, вун яваш,
И дуьньядал къуватлу я муьгьуьббат.
К1ант1а куьне гатут зи чан, ягъиз лаш,
Уьмуьр к1андач яр галачиз, муьсуьбат!
-Первердигар, я сад Аллагь, я Гъуцар,
Вучда закай диде хьана, шукур ваз!
Хайи хци руш паталди зи рик1 т1ар
Авур йикъан рагъ игисна, къалур заз!
К1андай рик1из
К1андай рик1из, эгер жедай кар тирт1а,
Зи къелемдин гьар са тесниф дадмишиз.
К1андай рик1из, эгер къелем тар тирт1а,
Авазривди жуван гьиссер багъишиз.
Гьелбетда, мад к1андай рик1из, хьанайт1а,
Зи лезги чил уртах тахьун садрани.
Куьре, Къуба, - чи лезгияр тахьайт1а,
Кузвачни къе гум алахьиз дердини?!
Гьайиф, вучда, мадни к1андай, хьанайт1а,
Гьажи Давудан гуьмбетдал гъил эцигиз.
Лезги чилел Ярагъид сур хъхьанайт1а,
К1андай рик1из, жуван кьве вил эцигиз.
Ажеб пара к1андай рик1из, хьанайт1а,
Зи дидед ч1ал хвенайт1а хуп1 диде хьиз.
«Лезги тарих» тарс мектебра ганайт1а,
Мадни к1андай жуван рик1ин перде хьиз.
Ахвар амач, уьмуьрлух заз ахварни
К1андай рик1из, зи халкь хушбахт хьанайт1а.
Душмандин ни галай пекер-рухварни
Къакъудда за зи чиливай, жагъайт1а.
Заз, - лезгидиз, к1андай рик1из,вири хьиз,
Ст1ал, Кьурагь, Самур вац1ар, иви хьиз.
Сирер амаз, рик1 дак1уна, тини хьиз,
Бес гьал хьуй гьик1, квез за вири чуьнуьхиз?!
Ичкидинни п1ап1русдин гьуьжет
Кьве дуст хьана лап к1еви,
Чеб тарихда гьатнавай.
Сад я лугьуз чи иви,
Мел-межлисдал хат1 авай.
Шумуд виш йис таниш я,
Чи гьуьрметдиз тарихда?!
Чун кьве гъил хьиз вердиш я,
Садахъ-сад чун къарих я.
Вахтар физва, чи гьуьрмет
Аватзавач къиметдай.
Гьар фей чка – ви девлет,
Акъатзавач кьисметдай.
И рахунрик абур кваз,
Къунши хуьруьз акъатна.
Куьк дамахар чпив гваз,
Сур-синекай хкатна.
Ичкиди кам вегьена,
Бирдан хак хьиз акъвазна:
-Межлис ава, тек1ена,-
Уьфт1ер яна, хъуькъвер кьаз.
Межлис жагъай дустари
Гьерекатна мехъерик.
Рик1е авай къастари,
К1вач хк1урнач рекьерик.
Далдам-ч1агъан гатай ван,
Шив хьиз, хуьре къекъвезва.
Шишер, вишер, ашар – чан!
-Гур столрихъ гелкъвезва.
-Гьан, лагьана п1ап1русди,-
Мярекатдиз килигна.
-Ша, ички дуст,- лугьузди,
Стул столдихъ гилигна.
Са-сад, кьве-кьвед шуьшеяр,
Физва к1аник столдин.
Хкай-хкай жуьжеяр,
Незва, валлагь, мажалдив.
Ацукьнавай суфрадал
Ич1и жезва портсигар.
Эхир кьилни – сафрадал,
Ичкидив гва яргъи ар.
Гьар няметдиз гъил ийиз,
Рап1-рап1 гузва вилери.
Сада-садаз вил ийиз,
Мумкин гузвач вишериз.
Мярекатдин юкьни-юкь
Хьана акьван са вахт туш.
Чеб лагьайт1а, - «букьни-гъукь»,
-Им тежер кьван са бахт туш.
Кьведан рик1е са ажугъ
Авай, так1анз чпиз-чеб.
Тух хьайила, ягъиз пурх,
Къадгъундай, пагь, чилин чеб.
Кьве дустни лап т1амадиз
Акъатна, - им тушир сир.
Гила гьуьжет тамамдиз,
Фена кьиле, цаз чехир.
Ичкиди цаз лугьузва:
-Авач залай дуьз вик1егь.
Хъвана, за кьаз къазунда,
Гьатта кьилел гъида негь.
Эхиз хьанач, п1ап1русди
Гум акъудна туп сивяй;
Уьгьуь яна, хурузни
Гъудна, ада лап хъиляй.
-Акъваз, зи дуст, вун яваш,
Са туьнт гум ваз за бесда.
Дурк1ун, жигер, иви аш
Авурт1а за, на сесда.
-Ваъ, я зи дуст, и гьевес
Садазни гьич авайд туш.
Беден бедиз, кьаз нефес,
Бушарда за рик1ин кьуш.
-Гьелбетда, вун ички я,
Мез ава вахъ рахадай.
Ван кьурурун – веси я,
Туьд галт1амда агъудай.
И арада гьуьжетдин
Гаф ат1ана, гьатна сад:
-Эхир я куь бюджетдин,
И межлисдай квахь, ахлад!
Ингье хийир дустарин,
Чеб тарихда гьатнавай.
Эхир жеда къастарин,
Мел-межлисдал хат1 авай!
Яран сувар
Т1ебиатда кьуьд рекье тур
Вуч хуш я чаз гуьзел гатфар?
Ачух цав хьиз хьанва машгьур
Хуп1 гатфарин яран сувар.
Билбиларни хуьруьн нуьк1вер
Мани лугьуз гьавада ава.
Гьар са к1унт1ал - ц1аяр-руьхъвер,
Гьатта къекъвез паяда ава.
Туп-тфенгдин къалин ванар,
Сагърай лугьуз, шад я дере.
Гьар са к1вале – макьамд гьунар,
Гуьгьуьл, гьевес сад я хуьре.
К1валик-хуьруьк физ гьерекат,
Теспача я жегьил-жаван.
Сивелни хъвер, гъил – берекат,
- Яшамишрай сувар яран!
Дагълар уьлкве, - хайи ватан,
Чи миллетрин багьа накьвар!
Заз играми зи Лезгистан,
-Мубаракрай яран сувар!
Азиз, масан яран сувар,
Шадвал гайи яран нурар.
Ваз чухсагъул, гуьзел гатфар,
Чаз багъишай яран сувар!
Зун инсан я
Зун инсан я,
Инсан я зун вири хьиз,
Писни хъсан дадмишай
-Нисини, фуни гъери хьиз.
Заз, Лезгидиз, багьа я накьв,
Зи чил, зи ч1ал, зи диде.
Вилелай зи авахьай нагъв
Шад-пашман илгьамдин;
Кужумзава хайи чили,
Лепеяр гуз, сирнавдин.
Мадни за хиялзава:
-Зун инсан я,
Инсан я зун вири хьиз.
Сад Аллагьди халкьнавай
-Цавараллай халикьдин.
Суьретар…Т1ебиатдин
Сересвилихъ авач кьадар.
Шалбуз дагъдин деринрай
Авахьзавай булахар…
-Эхь, девлет я,
Бул девлет я
Зи руьгьдин
Хазинадин утагъда.
Гьатта чимни гузва,
Дадмишайла
Къайи ятар серинрик.
Мадни,мадни фикирзава:
- Зун инсан я,
Инсан я зун вири хьиз.
Зазни к1андач
Зи мулкара,
Зи сергьятра
Душмандин гел чуьнуьхиз.
Самур вац1…
-Зи ашкъидин муьгьуьббат!
Гьар са ст1ал
Гьар Лезгидин иви я!
Бедендихъ зи яд галукьай
Шад-хуррам легьзейра
Къал къачузва дамаррай
Катзавай зи ивиди.
Фикирзава, хияллу яз,
Мадни жува-жувакди;
-Зун инсан я,
Гуьмбет туш!
Чан алай ва къекъвезвай.
Гьар декьикьа рекье твазвай
Эхиратдин жуьгьенриз.
-Ша,юлдашар,геж тахьанмаз,
Къарагъ к1вачел,гъилер къакъаж.
Сад хьуй къуват,т1ални дердер,
Тарихдиз хуп1 ийин икрам.
Намус-гъейрат, -
Садавайни жедайди туш
Итимвилин, Лезгивилин
Т1вар маса гуз, я иман!
-Зун инсан я,
Инсан я зун вири хьиз.
Зун пашман я,
Пашман я зун вири хьиз…
Ст1ал Сулейманаз
Чаз тарихда бегьер гузвай накьварин
Къадир авай рухваяр гьич т1имил туш.
Амма, гьайиф, асиррин хуп1-накъварин,
Дадни дарман дадмишналди кьезил туш!
Гъвеч1изамаз етим хьайи вик1егь хва,
Сифтегьан экв акуна ваз тевледа!
Вун кьабулай лезги намус, зирек гьа,
- Сагърай къунши, ч1ехи авур Сулейман!
Ирид йисни гьеле тушир ви тамам,
Уьк1уь-цуру уьмуьрди ваз къалурна.
Зегьметдини багъишайди хьана гъам,
Тандал партал, руфуна фу магьрумна.
Зи лезги халкь - дидед ч1ал зи кьакьандиз,
Акъудна хуп1 хвейи магьир устадар!
Пак тир гафар, ч1аларни куь Кьуръандиз
Лайих хьана, рик1е амаз мурадар!
Девирри къвез к1ур ганачни тарихдиз,
Саваш-дяве, инкъилабрин береда?!
Намерд акваз, мерддихъ хьана дарихдиз,
Лезги чилел, - чаз багьа тир Куьреда!
Гьелбетда, чун – инсанар жеч вири сад,
Гьар макъамдиз са вилерай тамашдай…
Эгер садаз хуш хьайит1а ери, ад, -
Муькуьдаз вун ашкъи жеда кармашдай!
Гьахъни нагьахъ акур шаир - Ст1алви,
Вахъ ц1игел яз лезги халкьди кузва рик1!!!
Ви гьар са ц1ар, ви гьар са ч1ал, - ст1ал ви, -
Дамах я чи, гьар лезгидин, Сулейман!
Вик1егь, къуччагъ шаир Ст1ал Сулейман, -
Асирдал на «Гомердин» т1вар эцигна!
Шииратдин кьет1ен жуьре, - дин, иман,
Халкьна ч1алаз, безетмишиз мецив на!
Гульфия Пиругълановади (са лезги руш) Марсель РИЗАЕВАЗ (17.05.2014)
Гьахъвал аваз рик1ин къене,
Пешеярни кваз гьар жуьре;
Тваз жегьилар на дуьз рекье,
Сабур гъизва халкьдиз еке!
Чирвал тваз гьардан хиве,
Авач касни тур гьич к1еве.
Гьахъ гафар гваз мецел, сиве,
Дуьз суьгьбетдин я иеси!
На къалурна чешнеяр чаз,
Дагъда яру цуьквер амаз.
Чи Ватандин къаст к1еви кьаз
Къуватар хьуй яратмишдай!!!
Фейзудин НАГЪИЕВАЗ хайи югъ мубарак (15.02.2014)
Ст1алви хва, шаир Фаиз Куьреви,
Вун рик1еллаз рекье, меле, - хуьре ви
Дамахзава даях кьуна тарихда,
Вун к1анивал гьикьван халкьди чуьнуьхда?!
Мубаракрай, играми дуст, хайи югъ,
Вун Аллагьди, дидеди чаз гайи югъ!
Чандин сагъвал, рик1ин шадвал уьмуьрлух,
Ви рик1 тирвал фирай, зи дуст, ширинлух!!!
****************** КЬУДАР***************
**** ****
Лампадин багъ куз-хкахьдай тегьерда,
Муьгьуббат зи шем хьиз кузва мажалдив…
Зун, - Испика, ярни – яргъал шегьерда, -
Агудзава дердери зун ажалдив!
**** ****
Акьулдинни камалдин таж, -
Ягь-намусдиз я вун кьакьан!
За рик1елай гьич ракъурдач
Вуна кхьей ч1алар масан!
**** ****
Гаф амачиз акъвазмир вун пашман яз,
Руьгьдин къуват алцум тежер са бахт я!
Зи муьгьуьббат, къулал алай къажгъан яз,
Кузва ргаз, к1арас вегь ц1уз, - им вахт я!!!
**** ****
Мадни лугьун, - заз, Марселаз, хуш я вун,
Ви акьулдин ихтилатар, ягь-намус.
Чи Эминаз, Туьквезбан хьиз, - руш я вун,
Ашукь яз вал, муьгьуьббатдин хьана к1ус!
**** ****
Кьисметди заз багъишна вун гатфариз,
Дидединни бубадин са дамах тир!
Кьадр авач зи илгьамдин марфариз,
Вун паталди бегьердиз бул даях тир!
**** ****
Чанда дердер гьатай гьар са береда,
Къелем, - зи дуст, гьазур я зи эвердиз.
Зи Лезги ч1ал неинки са Куьреда,
Гьак1 патани хвенайт1а хуп1 диде хьиз!!!
**** ****
Вун галачиз к1андач заз зи ширин чан,
Ширинвилихъ авайди са т1вар хьана!
- Чан к1аниди, захъ амай кьван зи иман,
К1андач уьмуьр, зи бахтуни свар гъана!
**** ****
Уьмуьрдикай ат1уз-ат1уз гайи бахт,
Ширинни я, туькьуьлни я са т1имил.
Я инсанар, вучиз бес заз хьанач вахт,
Хизан халкьдай, илгьамни я зи сефил?!.
**** ****
Ириз-ириз вилерилай ст1алар
Авахьзава дар хьайила муьгьуьббат!
Играми цуьк, валлагь пис я зи гьалар,
Рик1 дак1вазва акваз-такваз, муьсуьбат!
***** *****
Заз Аллагьди вири гана – зигьин, къуват,
Диде-буба, ч1ехи руьгьни бажарагъ!
Амма, гьайиф, вахт авач захъ, я такьат,
Хуп1 бахтунихъ къекъведай, гуз чими рагъ!!!
Марсель Ризаеван «Каркас» фельетондай сегьне
Сегьнедин игитар:
Баде, бадедин хва ва духтур
Гьерекат кьиле физвай чка:
Дагълух хуьре яшамиш жезвай хизан. Азарлу хьанвай яшлу бадени галаз хва духтурханадиз бадедин сагъламвал ахтармишиз рекье гьатзава. Духтурдин кабинет.
БАДЕНИ ХВА: - Духтурдин кабинетдин рак гатазва, духтурдивай ихтияр т1алабзава.
ДУХТУР: - Духтурди эвер гузва бадедизни хциз. Вуч хьанва, баде, вуч т1азва, кве инжикли ийизва?
БАДЕ: - Къавуз, цлариз тамашзава, ван къвезвач. Хци бадедиз ван тахьайдакай духтурдиз хабар
гузва.
Духтурди, разивал къалурна, хцивай кабинетдай экъеч1на, коридорда акъвазун
т1алабзава. Духтурдинни бадедин сугьбет давам жезва.
ДУХТУР: - Вуч хьана вахъ, я баде, аквар гьалдай ви машмаш чранвай хьтинди я?!
БАДЕ: - Биши хьанва, духтур, ингье 47 йис я зун биши яз!
ДУХТУР: - Вуч? Шумуд йис я? 47 - ? Я к1вал ч1ур хьайди, вун бишиз 47 йис хьайила, бес ви
шумуд йис я?!
БАДЕ: - Вуна сеперар гумир, чан бадедин, амма к1евиз рахух, заз ван къведайвал!
ДУХТУР: - Ви шумуд йис я?
БАДЕ: - 93 !
ДУХТУР: - Я залум кас, ви таяр вири «агъа дуьнейра кьуьнтер яна къатканвайди я», амайбурни
сур-кьул ат1удайбурухъ къекъвезвайди я!
БАДЕ: - Вуна вуч лугьузва, я духтур, бес гьахьтин гафар лугьудани?!
ДУХТУР: - Я руьгь дабандиз фейиди, вуна бес ван къвезвач лугьузвачирни?!
БАДЕ: - Валлагь, чан хва, ванни къвезвач, вилеризни аквазвач!
ДУХТУР: - Яни вун биши хьунилай гъейри, буьркьуьни я ман?
БАДЕ: - Буьркьуь я лагьайла, вилерин ишигъ квахьзава, чапрас аквазва.
ДУХТУР: - Ви яшда чан аламукьун, ишигъ квахьун, чапрас акун - еке бахт я!!!
Инихъ ша кван, ахтармишин (духтурди баде алай чкадилай къарагъарзава).
БАДЕ: - Аман, чан диде, аман зи к1вачер!
ДУХТУР: - Лугьудай за ви дидедизни, эгер адал чан аламайт1а!
БАДЕ: - Гьамни,чан хва, и мукьвара кечмиш хьана, 118 йис тир адан.
ДУХТУР: - Зун гъавурда акьуна. Гьинавачт1ани, куь жинс яргъалди инсанрин иви хъвадайбурукай
я!!! (Духтурди вичин хиялар, кьил галтадиз, аламатдивди ачухарзава).
БАДЕ: - Валлагь, духтур, яргъалди ацукьайла, к1вачер икис хъийиз четин жезва, юкьни купулри
кьунва!
ДУХТУР: - Я хва текьейдан хва, вун зи дуст - Ч1илихъа авай Муьфтялидин чхра хьтинди я хьи?!
Вак сагъ чка кумани? Аквар гьалдай, са каркас я кумайди!!!
БАДЕ: - Эхь-эхь, как рас зун начагъ яз атайди я!
ДУХТУР: - Как рас - ваъ, каркас. КАР-КАС!!!
( И рахунрикди коридорда авай бадедин гада кабинетдиз гьахьзава).
ГАДА: - Бадедин сагъламвал ахтармишна куьтягьначни, духтур?
ДУХТУР: - (Пелелай гъил алтадна, «уфт» аладарна). - Ви бадедин бубадиз хьанва, брат!
БАДЕ: - Вуч лугьузва ада, я хва?
ГАДА: - Ам вуч лагьай гаф я, духтур, вуч хьанва?
ДУХТУР: - Идаз хъижедай тахьай вуч ама, валлагь, гьа куьне лугьудай Аллагьдикайни куьмек
жедайвал туш!
Амукьзавайди са кар я.
ГАДА: - Вуч кар, лагь, духтур?!
ДУХТУР - (Жибиндай акъудна, календардиз килигна). - Къе чаз – ислен, пака – саласа. Пака
экуьнахъ, вахтундамаз фена, адал чан аламаз (бадедал т1уб туьк1уьрна), ат1а СЕБЕС-
дай вичиз къвезвай 2 метр агъдинни вичин эхиратдин кепекар къачурай. Зални зи
шуьшедин пай агакьаруй!
ГАДА: - Акъваз, я къардаш, вак тади акатмир, ша вун Аллагьдиз килиг! (Гъилин ишарайралди
духтурдиз эверзава, бадедихъай чинеба рахазва). Са ихтилат ава:
- Я хизан сагъ хьайиди, мад хьайиди хьана, ша адал чан аламаз, агъа СБЕРБАНК-дай
кредит туьк1уьрин. Ваз са шуьше ваъ, - шуьшеярни жеда, жуьжеярни!!!
ДУХТУР: - --------------------------- Башуьсте!!! ---------------------------